Με το μνημόνιο/αντιμνημόνιο η διαίρεση γινόταν εύκολα ορατή, παρότι όσοι κινούνταν στον ενδιάμεσο χώρο συνθλίβονταν ανάμεσα στον φανατισμό και το μίσος. Η ανελέητη σύγκρουση κατέληξε στην αναμέτρηση του παλαιού με το νέο, που μετά τον εκλογικό θρίαμβο του ΣΥΡΙΖΑ έφερε την ακροβασία πάνω από την άβυσσο της εξόδου από την Ευρωζώνη.
Το 2019 αναμετρήθηκαν οι εκπρόσωποι της κανονικότητας, ελληνικού τύπου έστω, με τους ερασιτέχνες στη διακυβέρνηση που πειραματίστηκαν για πέντε χρόνια παίρνοντας απόσταση από τον πολιτισμικό μέσο όρο της ελληνικής κοινωνίας.
Το 2023 η μάχη δόθηκε ανάμεσα στους κουρασμένους και φοβισμένους από τα ρίσκα που επένδυσαν στη σταθερότητα και στη συνέχεια και σε όσους έβλεπαν την κυβέρνηση σαν καθεστώς που πρέπει να πέσει για να προστατευθούν η δημοκρατία, οι θεσμοί και οι οικονομικά ευάλωτοι.
Στις ευρωεκλογές, με μικρότερο διακύβευμα, στην αποχή αποτυπώθηκε η συλλογική απογοήτευση και στη συμμετοχή ο εγκλωβισμός σε πολιτικούς συσχετισμούς που προκύπτουν από τις χαμηλές προσδοκίες και την κυριαρχία της επιδίωξης του λιγότερο κακού.
Eχουμε, ήδη, απομακρυνθεί από τη φυσική διαχωριστική γραμμή Δεξιάς – Αριστεράς, ενώ και η τεχνητή αντίθεση ανάμεσα στον ορθολογισμό και τον λαϊκισμό δεν είναι πια καθόλου πειστική, αφού η μία τάση έχει μολύνει την άλλη, χάνοντας τη διαύγεια στην έκφρασή τους.
Μήπως αρκεί η διάζευξη συστημισμός/αντισυστημισμός για να περιγράψει την υπό διαμόρφωση συνθήκη που θα μας οδηγήσει στις επόμενες εκλογές;
Βολικό θα ήταν, αν ίσχυε. Συστημικά κόμματα είναι όσα έχουν κυβερνήσει (Ν.Δ., ΠΑΣΟΚ, ΣΥΡΙΖΑ, Νέα Αριστερά) και αντισυστημικά όλα τα άλλα, ανεξάρτητα αν βρίσκονται δεξιά (Βελόπουλος, Λατινοπούλου κ.ο.κ.) ή αριστερά (Κωνσταντοπούλου, ΚΚΕ, Κασσελάκης κ.ο.κ.).
Eχουμε, ήδη, απομακρυνθεί από τη φυσική διαχωριστική γραμμή Δεξιάς – Αριστεράς, ενώ και η τεχνητή αντίθεση ανάμεσα στον ορθολογισμό και τον λαϊκισμό δεν είναι πια καθόλου πειστική.
Αλλά αυτός ο άξονας φαίνεται σαθρός με την πρώτη ματιά. Για την πρόταση μομφής κατά της κυβέρνησης συνεργάστηκαν συστημικοί και αντισυστημικοί, ενώ η αντιπαράθεση μεταξύ συστημικών είναι συχνά πιο σφοδρή από όσο μεταξύ συστημικών και αντισυστημικών. Τότε πώς θα χωριστούμε;
Το βέβαιο είναι ότι υπάρχει σύγκρουση γενεών. Οι συνταξιούχοι, συνήθως, ψηφίζουν και κάνουν συντηρητικές επιλογές, τα εγγόνια τους, συνήθως, απέχουν και κάνουν αναπάντεχες επιλογές, που επηρεάζονται λιγότερο από την οικογενειακή παράδοση και περισσότερο από το TikTok.
Υπάρχει, σίγουρα, και ταξικό πρόσημο στη διαμόρφωση της πρόθεσης ψήφου. Αλλα είναι τα κριτήρια για τον επιχειρηματία και τον ελεύθερο επαγγελματία, άλλα για τον δημόσιο υπάλληλο, άλλα για το προλεταριάτο του ιδιωτικού τομέα. Ενας επηρεάζεται από τη φορολογική πολιτική, άλλος από τη νομή των επιδομάτων, πολλοί από την κατάσταση στο δημόσιο σύστημα υγείας – πρόνοιας και παιδείας, λίγοι από την αντίληψη για την παραγωγική βάση, τον πράσινο χαρακτήρα της ανάπτυξης, την έμφαση στην καταπολέμηση των ανισοτήτων και των διακρίσεων.
Και η woke ατζέντα; Πρώτα από όλα δεν υπάρχει και δεν υπήρξε ποτέ στη χώρα μας. Η ισότητα στον γάμο είναι αποδεκτή ακόμη και από τον Τραμπ, ενώ ένα τρανς άτομο αποκλείεται να δουλέψει στο Δημόσιο ή να κυκλοφορήσει άνετα στο σχολείο, στη λαϊκή αγορά, στην επαρχία. Η αντίδραση στην τυραννία της πολιτικής ορθότητας οφείλεται, κυρίως, σε άγνοια και προκαταλήψεις, όταν η συντριπτική πλειονότητα των φροντιστών ηλικιωμένων και παιδιών είναι γυναίκες και η μειοψηφία τους μετέχει σε Δ.Σ. μεγάλων εταιρειών.
Τα θέματα αυτά αποκτούν μεγάλη διάσταση και επηρεάζουν τη στάση των ψηφοφόρων όταν δεν είναι ευχαριστημένοι από την καθημερινότητα και το βιοτικό τους επίπεδο. Η ταλαιπωρία και η οικονομική δυσκολία, πόσο μάλλον σε συνδυασμό με την απουσία προοπτικής, εύκολα διεγείρουν σαρκοβόρα ένστικτα εναντίον μειοψηφιών, είτε πρόκειται για πρόσφυγες είτε για ομοφυλόφιλους. Στη ζούγκλα το πιο δυνατό ζώο κατασπαράσσει το πιο αδύναμο και υπάρχουν παντού γύρω μικρές ζούγκλες.
Δημοσκόποι και πολιτικοί επιστήμονες διαπιστώνουν ότι η ψήφος γίνεται όλο και πιο συναισθηματική. Από τη μια ο θυμός, η απελπισία, η εκδικητικότητα, από την άλλη ο φόβος και, σπανιότερα, η ελπίδα.
Μια σύγχρονη διαχωριστική γραμμή είναι σίγουρα ανάμεσα σε όσους ξέρουν ήδη τι θα ψηφίσουν στις επόμενες εκλογές και στους άλλους, που δεν έχουν ιδέα. Ακόμη, ανάμεσα σε όσους έχουν ήδη προγραμματίσει τις καλοκαιρινές διακοπές τους και σε όσους δεν ξέρουν καν αν υπάρχουν γι’ αυτούς διακοπές.
