Η καταστροφή της Μήλου είναι ένα από τα διασημότερα επεισόδια της Ιστορίας του Θουκυδίδη. Εγινε στη διάρκεια της ειρήνης που είχε συμφωνήσει η Αθήνα με τη Σπάρτη μετά δέκα χρόνια πολέμου. Είναι η λεγομένη Νικίειος ειρήνη. Φέρει το όνομα του Αθηναίου συντηρητικού πολιτικού ο οποίος τη συνήψε. Στην πραγματικότητα δεν ήταν περίοδος ειρήνης. Οι δύο μεγάλες δυνάμεις του ελληνισμού, η Αθήνα και η Σπάρτη, συνέχιζαν τη σύγκρουσή τους μέσω αντιπροσώπων, του Αργους, της Μαντίνειας, της Επιδαύρου, της Κορίνθου. Απλώς δεν έρχονταν σε απευθείας σύγκρουση μεταξύ τους. Οι συνθήκες που υποτίθεται θα διαρκούσαν τριάντα χρόνια δεν άντεξαν ούτε για ένα χρόνο, για τον απλούστατο λόγο ότι καμία από τις αιτίες της μεγάλης σύγκρουσης δεν είχε εκλείψει. Ο αθηναϊκός στόλος εξακολουθούσε να είναι κυρίαρχος στο Αιγαίο, στην ελληνική θάλασσα, και να κάνει ό,τι μπορεί για να διασφαλίσει την κυριαρχία του, την Αρχή. Και έτσι φθάνει στη Μήλο, ένα μικρό νησί που το κατοικούν Δωριείς, και έχει κρατήσει ουδετερότητα στη σύγκρουση που εμείς, οι μεταγενέστεροι, αποκαλούμε Πελοποννησιακό Πόλεμο. Ο αθηναϊκός στόλος φτάνει ώς εκεί απαιτώντας από τους πολίτες της Μήλου να εγκαταλείψουν την ουδετερότητά τους. Ο διάλογος ανάμεσα στους εκπροσώπους των Αθηναίων και των Μηλίων αποτελεί, έως σήμερα ακόμη, πρότυπο για όσους θέλουν να κατανοήσουν τους όρους με τους οποίους διεξάγεται η διεθνής πολιτική. Οι Μήλιοι επικαλούνται το δίκαιο. Οι Αθηναίοι τους απαντούν ότι οι σχέσεις του δικαίου ισχύουν για τους ισοδύναμους. Η ισχύς όμως της Αθήνας δεν τους επιτρέπει να μιλήσουν για σχέση ισοδυναμίας. Είναι ναυκράτορες, άρα οι Μήλιοι δεν έχουν παρά να υποκύψουν στις απαιτήσεις τους. Κοινώς να εγκαταλείψουν την ουδετερότητά τους και να ενταχθούν στην αθηναϊκή συμμαχία.
Οι Μήλιοι δεν το δέχονται. Επιμένουν στην ουδετερότητά τους προσδοκώντας κάποια βοήθεια από τη Σπάρτη. Οι Αθηναίοι αποχωρούν και έπειτα από λίγο καιρό επιστρέφουν, σύμφωνα με ορισμένους κατά παρότρυνση του Αλκιβιάδη, σκοτώνουν τους άνδρες της Μήλου και εξανδραποδίζουν τα γυναικόπαιδα. Στον διάλογο ανάμεσα στους εκπροσώπους των Αθηναίων και των Μηλίων υπάρχει μια αποστροφή η οποία μας παραπέμπει στη σύγχρονη συνθήκη. Οι Αθηναίοι λένε στους Μηλίους ότι τους συμφέρει περισσότερο η έχθρα τους παρά η φιλία τους. Η φιλία τους θα έδειχνε στους συμμάχους της ότι είναι σε θέση αδυναμίας. Η έχθρα τους όμως είναι απόδειξη της ισχύος τους.
Τι είναι αυτό που παίζεται σήμερα στην Ουκρανία; Κατ’ αρχάς μια ειρήνη που δεν είναι ειρήνη, αφού δεν έχει ξεπεράσει κανένα από τα προβλήματα που προκάλεσαν τον πόλεμο. Είναι σαν την ειρήνη του Νικία. Και ας πούμε ότι αυτή η ειρήνη λειτουργεί, με την Ουκρανία ακρωτηριασμένη, και τη Ρωσία έχοντας επιτύχει κάποιους απ’ τους στόχους της. Η «συμμαχία των προθύμων», το φάντασμα της Ευρώπης, εξακολουθεί να υπερασπίζεται την ανεξαρτησία της Ουκρανίας. Χωρίς όμως να καταλαβαίνει ότι στην Ουκρανία διαμορφώνεται ο νέος κόσμος. Ενας κόσμος που θα μοιράζεται ανάμεσα στην Αμερική του Τραμπ και στη Ρωσία του Πούτιν. Μιλάω για τη Δύση, εννοείται, διότι στο επέκεινα τα πράγματα περιπλέκονται. Ενας δυτικός κόσμος ο οποίος θα στηρίζει τις νέες ισορροπίες της ισχύος. Ο Τραμπ δεν έχει καμία ιδεολογική συγγένεια με τον Πούτιν. Βγαίνουν από δύο διαφορετικούς κόσμους, αντίπαλους, εχθρικούς, όμως έχουν βρει μια κοινή γλώσσα και συνεννοούνται μια χαρά. Είναι η γλώσσα της ισχύος. Ο Ψυχρός Πόλεμος που μας στοίχειωνε για τόσες δεκαετίες έχει μεταμορφωθεί σε θερμή ειρήνη. Γι’ αυτό και τα αναλυτικά εργαλεία μας αποδεικνύονται, αν όχι άχρηστα, τουλάχιστον ξεπερασμένα. Κι ενώ οι ιδεολογικές αναλύσεις των τελευταίων δεκαετιών δεν μπορούν να μας βοηθήσουν για να καταλάβουμε αυτό που μας συμβαίνει σήμερα, έρχεται ο γέρων Θουκυδίδης να μας κρατήσει το χέρι. Δεν συμβαίνει τίποτε πρωτόφαντο. Πάντα έτσι ήταν το ανθρώπινο σύμπαν. «Εως αν η αυτή φύσις ανθρώπων ή». Μια σύγκρουση δύναμης και αδυναμίας. Κι αν εσείς πιστέψατε ότι μπορείτε να την ξεπεράσετε, παραδεχθείτε επιτέλους ότι πέσατε έξω.
Και η Ευρώπη; θα μου πείτε. Ε ναι, η Ευρώπη είναι ανάμεσα στις δύο υπερδυνάμεις. Δυστυχώς όμως μοιάζει να μην έχει αντιληφθεί τη θέση της. Αμηχανία; Ενδεια πολιτικής; Ή μήπως έλλειψη συλλογικής συνείδησης; Μπορεί η Ευρώπη, ως Ευρώπη, να αντιμετωπίσει τη νέα συνθήκη;
