Η δημοσίευση της Νέας Εθνικής Πυξίδας από το Ινστιτούτο Τσίπρα φιλοδοξεί να συμβάλει στη δημόσια συζήτηση για τις διεθνείς και περιφερειακές προκλήσεις. Το κείμενο χωρίζεται σε τέσσερα μέρη: συνοπτική περιγραφή του διεθνούς συστήματος μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, αναλυτική ανασκόπηση της πολιτικής της Ε.Ε. στην Ουκρανία, κριτική αποτίμηση της εξωτερικής πολιτικής του Κυριάκου Μητσοτάκη και ορισμένες προτάσεις για τη στρατηγική αναπροσαρμογή της ελληνικής διπλωματίας.
Κατ’ αρχάς, οι παρατηρήσεις του Αλέξη Τσίπρα αναφορικά με τη δομή και τη λειτουργία του διεθνούς συστήματος στην πρώιμη μεταψυχροπολεμική περίοδο είναι σωστές. Η διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης οδήγησε σε μια πρόσκαιρη παντοκρατορία των ΗΠΑ, οι οποίες σαφώς υπερτίμησαν τις δυνατότητές τους. Το χειρότερο είναι ότι η Ουάσιγκτον αντιμετώπισε τη Ρωσία σαν μια περίπου ηττημένη χώρα και αιφνιδιάστηκε από τη μεγάλη άνοδο της Κίνας. Αυτή είναι μια γενική παραδοχή που δεν επιδέχεται εύκολη αμφισβήτηση.
Το δεύτερο μέρος της Πυξίδας ασκεί μια ολιστική κριτική στην ενωμένη Ευρώπη για τις επιλογές της μετά την έναρξη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία. Ο Αλέξης Τσίπρας ενστερνίζεται την άποψη ότι οι Βρυξέλλες έχουν ενεργήσει απερίσκεπτα έναντι της Μόσχας, εις βάρος των ενεργειακών τους συμφερόντων. Επίσης, στηλιτεύει όσους δεν επιδιώκουν την εξομάλυνση των ρωσο-ευρωπαϊκών σχέσεων και προωθούν τη δαιμονοποίηση της Ρωσίας. Αξίζει να αναφερθεί ότι η συγκεκριμένη θέση διαφοροποιεί τον Αλέξη Τσίπρα από αρκετούς κεντροαριστερούς πολιτικούς στην Ευρώπη. Προτείνει ακόμα μια περισσότερο ισότιμη σχέση με τις ΗΠΑ, ώστε να θωρακιστούν τα ευρωπαϊκά συμφέροντα.
Το τρίτο μέρος επικεντρώνεται στα διπλωματικά πεπραγμένα της σημερινής κυβέρνησης, ειδικά στο Ουκρανικό. Η κριτική που ασκείται είναι σκληρή, αλλά δεν στερείται ουσίας. Ισχύει ότι η Αθήνα συμπεριφέρθηκε ορισμένες φορές ως «βασιλικότερη του βασιλέως» με κοντόφθαλμη λογική. Αυτή η επιλογή όμως χρεώνεται και στην κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, όταν στοχοποίησε τον ρωσικό παράγοντα πριν από την υπογραφή της Συμφωνίας των Πρεσπών. Σε κάθε περίπτωση, το Κρεμλίνο ευθύνεται για φρικτά εγκλήματα πολέμου στην Ουκρανία. Η καταστροφή της Μαριούπολης θα αποτελεί την πιο μαύρη σελίδα στην ιστορία των σύγχρονων ελληνορωσικών σχέσεων.
Το τελευταίο κομμάτι της Πυξίδας περιγράφει μια νέα προσέγγιση για τις εξωτερικές σχέσεις της Ελλάδας. Ο Αλέξης Τσίπρας καλεί σε απομάκρυνση από το θεμελιώδες δόγμα «η Ελλάδα ανήκει στη Δύση» και τη συγκρότηση μιας πολυδιάστατης εξωτερικής πολιτικής. Πρόκειται για μια τολμηρή θέση που δεν τεκμηριώνεται επαρκώς μέσα στο κείμενο. Παρά τα δομικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η Δύση, η Ελλάδα δεν έχει τις δυνατότητες να αυτονομηθεί από τις ΗΠΑ και την Ε.Ε. στο προβλέψιμο μέλλον. Ωστόσο, το διπλωματικό άνοιγμα προς τη Μέση Ανατολή, την Ινδία και τις υπόλοιπες χώρες του Παγκόσμιου Νότου είναι μονόδρομος.
Ο Αλέξης Τσίπρας καλεί σε απομάκρυνση από το δόγμα «η Ελλάδα ανήκει στη Δύση» και τη συγκρότηση μιας πολυδιάστατης εξωτερικής πολιτικής. Πρόκειται για τολμηρή θέση που δεν τεκμηριώνεται επαρκώς.
Για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, η Πυξίδα δεν κομίζει κάποια ρηξικέλευθη ιδέα. Η διασύνδεση της ευρωπαϊκής προοπτικής της Τουρκίας με την προσφυγή στη Χάγη και την άρση του casus belli αποτελεί διακαή πόθο όλων των συστημικών πολιτικών δυνάμεων. Δεν είναι καθόλου εύκολο να πραγματοποιηθεί. Προτείνεται ακόμα η επέκταση των χωρικών μας υδάτων στην Ανατολική Μεσόγειο, χωρίς να αναφέρεται ότι ο Νίκος Κοτζιάς έφτασε πολύ κοντά να το υλοποιήσει. Επιπροσθέτως, το κείμενο ουσιαστικά αμφισβητεί τα οφέλη που έχει αποκομίσει η Ελλάδα μέχρι τώρα από τη σύσφιγξη των σχέσεών της με τις ΗΠΑ, τη Γαλλία και το Ισραήλ. Συνιστά μια υπερβολική εκτίμηση, αν και η Αθήνα θα μπορούσε όντως να διαπραγματευτεί καλύτερα ορισμένα θέματα με την Ουάσιγκτον.
Καταληκτικά, η δημοσίευση της Πυξίδας είναι μια καλοδεχούμενη κίνηση. Ο Αλέξης Τσίπρας έχει συσσωρεύσει σημαντικές εμπειρίες από τη θητεία του ως πρωθυπουργός την περίοδο 2015-2019 και έχει την ηθική υποχρέωση να καταθέτει δημόσια τις απόψεις του. Το ίδιο έπραξαν και άλλοι πρώην πρωθυπουργοί το τελευταίο διάστημα. Η εκάστοτε κυβέρνηση είναι μεν υπεύθυνη για την εξωτερική πολιτική της χώρας, αλλά οφείλει να είναι ανεκτική στην κριτική. Κανείς δεν κατέχει το μονοπώλιο της αλήθειας στα θέματα εξωτερικής πολιτικής.
*Ο κ. Μάνος Καραγιάννης είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και Reader in International Security στο King’s College London.
