«Να το δείτε οπωσδήποτε όσοι έχετε παιδιά!». «Να το δείτε άμεσα όσοι αναρωτιέστε τι δεν πάει καλά στον κόσμο μας!». «Να το δείτε με προσοχή όσοι δεν έχετε καταλάβει ακόμη το πρόβλημα της νεανικής βίας!». Οι προτροπές ποικίλλουν ως προς τη διατύπωση, αλλά συγκλίνουν σε ένα σημείο: Ολοι πρέπει να δουν το viral «Adolescence», που τις τελευταίες ημέρες συζητείται όσο τίποτε άλλο. Στα τέσσερα επεισόδια της μίνι σειράς ξετυλίγεται η ζοφερή ιστορία ενός 13χρονου εφήβου σε πόλη της Αγγλίας, που χωρίς προφανή αιτία μαχαίρωσε μέχρι θανάτου μια συμμαθήτριά του. Ο θεατής μένει έκθαμβος με τον ρεαλισμό της περιγραφής και δεν μπορεί παρά να δοκιμάσει μια δέσμη από δυσάρεστα συναισθήματα παρακολουθώντας τη σοκαριστική και φαινομενικά ακατανόητη ροπή ενός παιδιού –και μάλιστα υπεράνω υποψίας– στο σκληρό έγκλημα. Η παραστατική, ακραία αληθοφανής αφήγηση που, χάρη σε ένα χειρουργικά λεπτοδουλεμένο μονοπλάνο, παρουσιάζει τα τεκταινόμενα σαν να συμβαίνουν ζωντανά δίπλα μας, πετυχαίνει κάτι σπάνιο: συνδυάζει τη φρίκη με την ταύτιση· ο νεαρός δολοφόνος θα μπορούσε να είναι το ίδιο το παιδί μας ή και εμείς οι ίδιοι· οι καταρρακωμένοι γονείς του μοιάζουν ταυτόχρονα με εμάς και με τους γονείς μας· το σχολικό περιβάλλον, οι νεανικοί κώδικες επικοινωνίας, το παράλογο δράμα μάς θυμίζουν τη δική μας εμπειρία ζωής και κάνουν το έγκλημα προσωπική μας υπόθεση.
Διαλέξτε δηλητήριο
Κι ενώ το «Adolescence» εντυπωσιάζει δικαιολογημένα με τη θεατρική αμεσότητα και το οικουμενικά αποκαλυπτικό του πνεύμα (κανείς και τίποτα δεν γλιτώνει από το κοινωνιολογικό του σάρωμα), τελικά μοιάζει να προδίδει τον ίδιο του τον σκοπό. Η σειρά ψηλαφεί την παθογένεια, αλλά αρνείται να την πιάσει γερά από τη ρίζα, κι έτσι αρκείται σε ένα τηλεοπτικό πασάλειμμα. Ποιος φταίει που ο «γλυκός» 13χρονος κατέληξε στυγερός δολοφόνος; Το «Adolescence» δεν αναλαμβάνει την ευθύνη της απάντησης, αλλά μας προσφέρει ένα καλάθι με λίγο απ’ όλα, για να διαλέξουμε εμείς την ετυμηγορία που ταιριάζει στην οπτική μας: Φταίει το bullying που δεχόταν ο μικρός (μερικά αγενή σχόλια στο Instagram), φταίει ότι δεν ήταν αθλητικός τύπος και ο πατέρας του ντρεπόταν λιγάκι γι’ αυτό, φταίει που θεωρούσε τον εαυτό του άσχημο, φταίει η ψηφιακή κουλτούρα των incels, φταίνε τα πιθανά κενά στην ανατροφή του, φταίει μέχρι και η δολοφονημένη, που έθιξε τον πρώιμο ανδρισμό του. Φταίνε, με λίγα λόγια, όλα τα αρνητικά φαινόμενα της ζωής του (μεμονωμένα ή αθροιστικά, εμείς αποφασίζουμε), λες και ο 13χρονος είναι ο μόνος έφηβος στον κόσμο που περνάει δύσκολα. Οι υπόλοιποι έφηβοι που βιώνουν τα ίδια ή πολύ χειρότερα γιατί δεν γίνονται δολοφόνοι;
Μικρή μεγάλη παράλειψη
Κατά έναν ύποπτα βολικό τρόπο, από τις πιθανές αιτίες αποκτήνωσης του νεαρού δράστη λείπει το σημαντικότερο στοιχείο, το οποίο υπονοείται μεν, αλλά δεν διατυπώνεται ρητά: ο μισογυνισμός. Ο 13χρονος Τζέιμι δεν σκότωσε απλώς κάποιον· δεν έψαχνε ένα οποιοδήποτε άτομο να μαχαιρώσει (ωθούμενος από επίκτητα προβλήματα ή έμφυτη προδιάθεση) ώστε να καταλήξει σε ένα θύμα τυχαία· επέλεξε να σκοτώσει μια γυναίκα, επειδή η γυναίκα αυτή δεν ανταποκρίθηκε στην προσέγγισή του, επειδή τον προσέβαλε όπως μόνο μια γυναίκα θα μπορούσε, επειδή ως γυναίκα άξιζε τον θάνατο. Σκότωσε τη γυναίκα επειδή ήταν γυναίκα. Ωραία λοιπόν η τρισδιάστατη εικόνα που τόσο ανάγλυφα φιλοτεχνεί το «Adolescence» για να αποδώσει την παρακμιακή κοινωνία μας, αλλά ελλιπής. Ολα όσα κάνουν τον Τζέιμι αυτό που είναι (η οικογένεια, το ταλέντο στη ζωγραφική, η αγάπη για την Ιστορία) θα μπορούσαν να λείπουν, χωρίς να αλλάξει το αποτέλεσμα της ιστορίας. Ο μισογυνισμός θα αρκούσε. Αντιθέτως, χωρίς τον μισογυνισμό του, ο Τζέιμι δολοφόνος δεν θα γινόταν. Στο τελευταίο επεισόδιο, η μητέρα του αναρωτιέται τι θα μπορούσε να είχε κάνει διαφορετικά. Σκέφτεται μέχρι και τον χρόνο που ο Τζέιμι περνούσε στον υπολογιστή, αλλά δεν σκέφτεται ότι ο γιος της ήταν μισογύνης. Το ίδιο πρόβλημα αντιμετωπίζει και η σειρά.
