Στο ερώτημα «μπορεί μια μηχανή να κάνει μια καλή ταινία», η απάντηση είναι, μάλλον, ναι· μπορεί. Η όποια αμφιβολία εντοπίζεται στο τι εννοούμε με το «καλή». Μπορεί, βάσει κανόνων, να είναι άρτια αλλά να της λείπει το «λάθος», το ανθρώπινο λάθος. Αυτό που κάνει την τέχνη (και του κινηματογράφου) απείθαρχη, αιφνιδιαστική, ασυνήθιστα καλή ή κακή.
Το φετινό 27ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, που ολοκληρώνεται σήμερα, εστίασε, με ένα μεγάλο αφιέρωμα, στη σχέση ανάμεσα στο ΑΙ και στην τέχνη. Στην έναρξη (6/3) προβλήθηκε η ταινία «Σχετικά μ’ έναν ήρωα» του Πιοτρ Βινιέβιτς, το σενάριο της οποίας βασίζεται στην τεχνητή νοημοσύνη, σε ένα ειδικό μοντέλο τον Κάσπαρ, εκπαιδευμένο στο έργο του Βέρνερ Χέρτσογκ. Ο Γερμανός σκηνοθέτης, υποτίθεται, είναι ο αφηγητής και δημιουργός του φιλμ. Ο ίδιος συναίνεσε στην deepfake εικόνα του, διευκρινίζοντας εξαρχής ότι «ένας υπολογιστής δεν πρόκειται να κάνει μια ταινία εξίσου καλή με τις δικές μου ούτε σε 4.500 χρόνια». Η φράση του μοιάζει με ξόρκι. Ο τόπος είναι μια πόλη, «ένα μέρος ακαθόριστης τοποθεσίας και οικουμενικής ασημαντότητας». Το ίδιο, ίσως, και ο χρόνος. Ο κεντρικός ήρωας, επιστήμονας Ντόρεμ Κλέρι, που εξέλισσε το μοντέλο της «αεικίνητης μηχανής», βρίσκεται νεκρός. Διάφορα πρόσωπα του περιβάλλοντος καταθέτουν στην αστυνομία για τον εκλιπόντα. Κάθε τόσο, ένα ερώτημα, μας βγάζει από την αυταπάτη του θεατή: «Εμπιστεύεστε αυτό που βλέπετε; Είμαι εγώ ο ίδιος εδώ; Υπάρχω;». Μας απευθύνεται η πιστά αναπαραγμένη φωνή του Χέρτσογκ.
Ενας εκπρόσωπος δικηγορικού γραφείου προειδοποιεί: «Με την ΑΙ μπορείς να βάλεις κάποιον να λέει πράγματα που δεν είπε ή να κάνει πράγματα ή να ενεργεί με τρόπο που δεν θα ενεργούσε ποτέ».
Εως εδώ, καμία πληροφορία δεν είναι άγνωστη. Το 85λεπτο «ψευδο-ντοκιμαντέρ» (ας το αποκαλέσουμε έτσι), με τη σύμπραξη ηθοποιών και τεχνητής νοημοσύνης, διαθέτει πρωτοτυπία, αυθεντικότητα, ποικιλία ανθρώπινων χαρακτήρων, μυστήριο, υπαρξιακό βάθος. Είναι, εν ολίγοις, μια καλή ταινία. Με υποκειμενικές διαβαθμίσεις: περισσότερο, πολύ, λιγότερο.
Τι άνθρωποι θα είμαστε στο εγγύς μέλλον; Η τέχνη, όπως και να ’χει, θα συνεχίσει να επιδρά θεραπευτικά και παρηγορητικά. Ή, μήπως, όχι;
Τι λείπει; Οτιδήποτε αναγνωρίζαμε, έως τώρα, ως σταθερά. Η διασάλευση αρχίζει από τη στιγμή που αναρωτιέσαι, διαρκώς, αν αυτό το οποίο παρακολουθείς είναι πραγματικό ή όχι. Σάρκινο ή αντίγραφο/ «φωτοτυπία»; Δεν πρόκειται για το πάγιο και ανατροφοδοτούμενο, πριν ακόμη ενσκήψουν τα fake news, «είναι αλήθεια ή ψέμα». Πλέον, διακυβεύεται το σώμα μας, με έναν τρόπο στον οποίο δεν μπορείς να αντιπαρατεθείς. «Υπάρχει μια αποσωματοποίηση των κοινωνιών όλο και περισσότερο», όπως επισήμανε και ο σκηνοθέτης και εικαστικός καλλιτέχνης Γιώργος Δρίβας. Σαν να χάνεται το σώμα.
Ο κλονισμός αυτός θα έχει, αναμφίβολα, επίπτωση στην ψυχική υγεία του ανθρώπου. Θα επιβαρύνει την ήδη επιβαρυμένη, για διάφορους λόγους, ισορροπία του.
Η αντίληψη του καθενός και η ευφυΐα του δεν μπορούν να βοηθήσουν στη διάκριση ανάμεσα στο πραγματικό και στο κατασκευασμένο. Η πραγματικότητα θα ορίζεται με άλλες συντεταγμένες. Η όποια πληροφορία δεν είναι απλώς περίπλοκη αλλά και τρωτή. Η εικόνα θα είναι (είναι) μια πλήρης ανατροπή στον τρόπο που λειτουργούσε μέχρι σήμερα.
Τι άνθρωποι άραγε θα είμαστε στο εγγύς μέλλον; Η τέχνη, όπως και να ‘χει, θα συνεχίσει να επιδρά θεραπευτικά και παρηγορητικά. Ή, μήπως, όχι;
