Η Εθνική Πινακοθήκη είναι μία κιβωτός για τη ζωγραφική στην Ελλάδα. Μετά από τεράστιες καθυστερήσεις απέκτησε ένα αξιοπρεπές κτίριο με όμορφο κήπο, ενώ στο τιμόνι του μουσείου βρίσκεται μία σοβαρή γυναίκα με σχέδιο και όραμα. Φυσικά, το μουσείο πρέπει να κάνει μεγάλα βήματα, για να φτάσει να συγκρίνεται με τις εθνικές πινακοθήκες άλλων μεγάλων πόλεων της Ευρώπης. Πρέπει ν’ απαλλαγεί από τον επαρχιωτισμό και την εσωστρέφεια. Η τωρινή ηγεσία του μουσείου φαίνεται να θέλει να κάνει πράγματα κι έχει δώσει ενθαρρυντικά δείγματα γραφής.
Ένα μουσείο δεν γίνεται μεγάλο και σημαντικό λόγω του κτιρίου του, αλλά εξαιτίας της τέχνης που έχει να μάς δείξει. Χωρίς σημαντικούς καλλιτέχνες, χωρίς επιμελητές με όραμα, δεν πάει μπροστά. Η Εθνική Πινακοθήκη μοιάζει να θέλει επιτέλους να γίνει συναρπαστική. Η χθεσινή επίθεση στην Πινακοθήκη ήταν επίθεση κατά του κοινού μας συμφέροντος, άρνηση της συνταγματικά κατοχυρωμένης ελευθερίας της καλλιτεχνικής έκφρασης και, φυσικά, μία σιχαμερή απόπειρα επανόδου στη ληγμένη συζήτηση για τα όρια της ελευθερίας της τέχνης.
Ο βουλευτής της Νίκης που έσπασε πίνακες μέσα στο μουσείο συμπεριφέρθηκε με απίστευτη αισχρότητα. Μην πατάτε, όμως, την μπανανόφλουδα ενός ασήμαντου σκοταδιστικού κόμματος που επιχειρεί να επαναφέρει ξεπερασμένα νομικά ζητήματα. Η ελευθερία της καλλιτεχνικής έκφρασης είναι απεριόριστη. Δικαστήρια σε όλες τις σοβαρές έννομες τάξεις, έγκριτοι νομικοί κλπ. έχουν αποφανθεί σχετικά: μπορείς να φτιάξεις ό,τι έργο θέλεις (βλ. σχετικά και το βιβλίο Πολιτική Ορθότητα η Σύγχρονη Λογοκρισία; Σπ. Βλαχόπουλος, με περαιτέρω παραπομπές).
Φυσικά, κρίνεσαι όταν είσαι καλλιτέχνης 24 ώρες το 24ωρο, αλλά όχι με νομικά κριτήρια. Κρίνεσαι για το έργο που έφτιαξες ή απέτυχες να φτιάξεις. Κριτήρια καλλιτεχνικά, αισθητικά, η ικανότητα να συγκινείς και ν’ αγγίζεις, η ειλικρίνεια και η τεχνική σου επάρκεια μπαίνουν στην εξίσωση. Έτσι το έργο μπορεί να είναι καλό ή κακό, συγκλονιστικό ή αδιάφορο, δεν μπορεί, όμως, πραγματικά να είναι «βλάσφημο», ούτε ανόσιο, ανήθικο ή μιαρό. Αν σε κάνει να σιχαίνεσαι (π.χ. πίνακες της εθνικοσοσιαλιστικής αισθητικής) μπορείς να αποστρέψεις το βλέμμα.
Έργα χαμηλής στάθμης υπάρχουν πολλά, αλλά δεν βρίσκουν τον δρόμο τους για την Εθνική Πινακοθήκη, το ΕΜΣΤ κλπ. Μάλιστα όταν τρώνε απόρριψη λόγω της χάλια αισθητικής τους διάφοροι καλλιτέχνες γκρινιάζουν ότι απορρίπτονται λόγω φύλου, σεξουαλικότητας ή επειδή το έργο τους είναι «προκλητικό»-κατά κανόνα θα είναι απλώς μέτριο. Αυτό δεν σημαίνει ότι απαγορεύεται (!) να παράγονται και να εκτίθενται έργα που μία μικρή ομάδα ανθρώπων, για δικούς της, εσωτερικούς λόγους, ενδέχεται να τα βρει «προκλητικά».
Κι από την άλλη: αν η συντριπτική πλειονότητα των ανθρώπων βρίσκει ένα έργο αισχρό, οφείλει η επιμελήτρια να μάς το δείξει; Ε, μα φυσικά. Εάν αυτή κρίνει, με βάση τους κανόνες της τέχνης της επιμέλειας εκθέσεων ότι υπάρχουν λόγοι (καλλιτεχνικοί) να μάς το προβάλει, φυσικά και οφείλει να το κάνει. Δεν είναι δημοψήφισμα η τέχνη. Οι εκδότριες, οι επιμελήτριες κλπ. λογοδοτούν και αναφέρονται μόνο στο καλλιτεχνικό τους αισθητήριο και στα κριτήρια που αυτές έχουν θέσει προκειμένου να διαλέγουν. Κρίνονται κι αυτές, αλλά με κριτήρια καλλιτεχνικά-που, συγγνώμη, δεν είναι κοινή γνώση κάποιας πλειοψηφίας ούτε ζήτημα προς «επίλυση» στη λιμνούπολη των ελληνόφωνων σόσιαλ.
Γι αυτό βρήκα αισχρές τις δηλώσεις του εκτός τόπου και χρόνου κόμματος Νίκη περί βλασφημίας. Αισχρές και τις διαδικτυακές κραυγές του βουλευτή του όπου ζητά, πλάι στην παραίτηση του Πρωθυπουργού, και λογοδοσία από την υπεύθυνη της Πινακοθήκης. Φυσικά κανείς δεν οφείλει να λογοδοτήσει που η Εθνική μας Πινακοθήκη, με τεράστια καθυστέρηση, επιχειρεί να γίνει ένα ενδιαφέρον μουσείο απευθυνόμενο στο ζωηρό εγχώριο και διεθνές, φιλότεχνο κοινό της Αθήνας. Θα τιμωρηθεί, όμως, άραγε ο υπεύθυνος για τη φθορά έργων ανεκτίμητης αξίας, για την παρεμπόδιση της λειτουργίας του μουσείου κλπ;
Δείτε τις φωτογραφίες με τους σπασμένους πίνακες που έδωσε στη δημοσιότητα η Πινακοθήκη. Το Σύνταγμά μας και οι ελευθερίες μας, αυτά ήταν πεταμένα εκεί κάτω. Οι άνθρωποι του μουσείου τα μάζεψαν, για ν’ αποκαταστήσουν το φως. Όμως, το σκοτάδι που θέλει να επιβάλει η Νίκη και η κάθε Νίκη δεν μάς αφορά πραγματικά. Αυτό το ασήμαντο κόμμα κάνει συστηματικά αυτή τη δουλειά: επαναφέρει τελειωμένες συζητήσεις. Είναι καλά τα εμβόλια; Πρέπει να γίνονται αμβλώσεις; Μπορώ να σπάω πίνακες; Το 2025 οι απαντήσεις σ’ αυτά είναι σαφείς.
Και κάτι τελευταίο για τη θρησκευτική πίστη. Υπάρχουν έργα που δεν μάς αρέσουν γιατί θίγουν τις απόψεις μας. Δεν μπορείτε να φανταστείτε σε πόσες χάλια δουλειές έχω πάει που έθιγαν όσα εγώ πιστεύω για το πώς πρέπει να είναι ένα καλό έργο. Υπάρχει, όμως, μια κοινωνικώς ενδεδειγμένη νόμιμη συμπεριφορά σ’ αυτήν την περίπτωση: αποχωρείς. Οτιδήποτε άλλο είναι στα όρια της ψυχοπαθολογίας: πάω κάπου για να νευριάσω (κι εγώ το ‘χω κάνει, δεν έσπασα τίποτα φεύγοντας όμως).
Και κάτι ακόμη. Η μιζέρια, η πονηριά και η βία δεν αρμόζουν σε αληθινούς πιστούς. Συνάδουν, όμως, με φοβισμένους εμπόρους «πίστης», με ανθρώπους που προτίθενται να περιφέρουν ανάρμοστα ένα εσωτερικό γεγονός (την αγάπη, την επιστοσύνη στη βοήθεια του θεού κλπ.), να το εκθέσουν σε κοινή θέα και μάλιστα να το βρωμίσουν ανάγοντάς το σε «λόγο» για επιθέσεις σε πίνακες ή πρόσωπα. Πολλές αισχρότητες μηχανεύονται οι βουλευτές, για να επανεκλεγούν, αλλά αυτή παραπάει.
