Η δουλειά της Αμερικανίδας ντοκιμαντερίστριας και φωτογράφου Λόρεν Γκρίνφιλντ είναι αποκαλυπτικά επίκαιρη. Το γεγονός ότι την αναδεικνύει, με αφιέρωμα στις ταινίες της, το φετινό 27ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης (6-16 Μαρτίου) υπενθυμίζει πόσο η συγκυρία βοηθάει να επαναδιατυπώνονται οι πτυχές ενός έργου αυξάνοντας την επιρροή και τη σημασία του. Η 58χρονη σκηνοθέτις, παρούσα στη διοργάνωση και μέλος της κριτικής επιτροπής του Διεθνούς Διαγωνιστικού Τμήματος, ένα πράγμα έχει κάνει με μεγάλη συνέπεια έως τώρα: να αφυπνίζει. Να παρουσιάζει την τοξική πλευρά του υπερκαταναλωτισμού, την παρακμή μιας νεόπλουτης τάξης, καταγράφοντας απλώς(;) τις συνήθειές της και τον τρόπο που βλέπει τον κόσμο μέσα από μέγαρα και «Βερσαλλίες».
Το 2019 είχε προβληθεί το ντοκιμαντέρ της «Ιμέλντα Μάρκος: Βασίλισσα χωρίς θρόνο» (υπάρχει στο Cinobo). H 96χρονη σύζυγος του δικτάτορα των Φιλιππίνων είναι ένα ζωντανό μνημείο της εποχής μας, μια σύνοψη του διαρκούς ψεύδους που από την επανάληψη αρχίζει να θυμίζει αλήθεια, της διαφθοράς που οχυρώνεται πίσω από αμύθητο πλούτο και εξουσία. Για τις Φιλιππίνες, μοιάζει με επιδημία.
Ο 21ος αιώνας της Λόρεν Γκρίνφιλντ μοιάζει με ένα κοινωνικό πείραμα, για το οποίο όμως δεν έχουμε αγωνία για το αποτέλεσμα. Το ξέρουμε, και αυτό είναι το πιο δυσοίωνο.
Ο Μάρκος ο πρεσβύτερος κυβέρνησε πάνω από δύο δεκαετίες, με διαρκείς παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων –συλλήψεις, βασανισμούς και δολοφονίες πολιτικών του αντιπάλων– προτού εκδιωχθεί από την εξουσία το 1986. Σύντροφός του η καλλονή Μις Μανίλα, Ιμέλντα Μάρκος, που παρέμεινε στο πλευρό του επί 35 χρόνια, δημιουργώντας μια πολυμελή οικογένεια, της οποίας η βαριά σκιά παραμένει μέχρι σήμερα στις Φιλιππίνες. Η Μάρκος μπροστά στην κάμερα της Γκρίνφιλντ ξαναγράφει με αδιανόητο θράσος την ιστορία της «δυναστείας» σαν ένα αφήγημα βασισμένο στην υπερβολική αγάπη μιας μητριαρχικής φιγούρας (της ίδιας, δηλαδή) για την πατρίδα της. Δυσκίνητη, πλέον, από το βάρος, εξακολουθεί να νοιάζεται για το πώς «γράφει» στον φακό, να συνοδεύεται από προσωπικό, να προβάλλει το προφίλ μιας ηγεμονικής, αλλά φιλεύσπλαχνης και συνετής, γυναίκας. Παρεμβάλλονται οι απόψεις δημοσιογράφων, ιστορικών, αλλά και κάποιων φίλα προσκείμενων, οι οποίες εναλλάσσονται ανάμεσα στο τέρας και στο θύμα. Η ευφυής και έμπειρη Γκρίνφιλντ δίνει στη Μάρκος όλο τον χώρο που εκείνη της προσφέρει απλόχερα. Αφήνει στη δημιουργό απόλυτη πρόσβαση στη ζωή και στην καθημερινότητά της. Σαν να μη διανοείται ότι μπορεί και να υπάρχει άλλη πραγματικότητα (άλλη εξουσία, για να ακριβολογούμε) από τη δική της. Και η σκηνοθέτις το αξιοποιεί στο έπακρο. Στο τέλος του ντοκιμαντέρ διαβάζουμε: «Το 2019 το φέισμπουκ εντόπισε χιλιάδες λογαριασμούς ψευδών ειδήσεων που συνδέονταν με τον Ντουτέρτε (σ.σ. διεφθαρμένο πρώην πρόεδρο των Φιλιππίνων) και την οικογένεια Μάρκος…». Με την υποστήριξή του, μέλη της οικογένειας εκλέγονταν κατ’ εξακολούθηση σε θέσεις εξουσίας.
Σε μια εποχή που οι ψευδείς ειδήσεις επηρεάζουν τα αποτελέσματα εκλογικών αναμετρήσεων, η αφήγηση της Ιμέλντα ξεδιπλώνεται σαν ένα σκοτεινό παραμύθι. Ή έναν υπαρκτό εφιάλτη. Το ψευδεπίγραφο αμερικανικό όνειρο και οι παραμορφώσεις του μπορεί να είναι στον πυρήνα της φιλμογραφίας της Γκρίνφιλντ με διάφορους τρόπους: το κυνήγι της ομορφιάς, «βασίλισσες» που συντηρούν τον τίτλο τους πάση θυσία, ακόμη και ανήλικα, μικρά κορίτσια, μεγιστάνες δισεκατομμυριούχοι, εξαρτησιακή σχέση εφήβων με το χρήμα, η λαμπερή βιτρίνα και το παρασκήνιο του μόντελινγκ και της πασαρέλας. Η θεματολογία της όμως δεν «δείχνει» μόνο την Αμερική. Ο παγκόσμιος ιστός των ψεμάτων (και των fake news) διαμορφώνει έναν κόσμο ολοένα και πιο ανθεκτικό στην, κάθε μορφής, αθλιότητα. Ολοένα και πιο σκληρό, πιο ανεκτικό στη βία, στη νοθεία, στην εκμετάλλευση από επιτήδειους ή δυνάστες. Ο 21ος αιώνας της Λόρεν Γκρίνφιλντ μοιάζει με ένα κοινωνικό πείραμα για το οποίο όμως δεν έχουμε αγωνία για το αποτέλεσμα. Το ξέρουμε, και αυτό είναι το πιο δυσοίωνο.
