Τα πλαστά βίντεο που διασκεδάζουν από το 2017 τους χρήστες των κοινωνικών δικτύων, έχουν εκθέσει πολιτικούς, καλλιτέχνες, αθλητές, έχουν χρησιμοποιηθεί σε απάτες, εκβιασμούς, στη στρέβλωση του δημόσιου διαλόγου, στη διασπορά ψευδών ειδήσεων και στην προεκλογική χειραγώγηση της κοινής γνώμης, έγιναν ξανά προπαγανδιστικό παιχνιδάκι στα χέρια του Αμερικανού προέδρου. Το εξοργιστικό deepfake με τον Τραμπ και τον Νετανιάχου να πίνουν το ποτό τους στη Ριβιέρα μιας Γάζας που μετατρέπεται από ερειπωμένο τοπίο σε παραθαλάσσια χρυσή τουριστική Εδέμ, έκανε διά της τεχνητής νοημοσύνης προκλητικά απτό το νεοαποικιοκρατικό όραμα της απομάκρυνσης δύο εκατομμυρίων Παλαιστινίων από τη γη τους και της μετατροπής της σε αμερικανικό μεσανατολικό θέρετρο. Αρχικά ψυχαγώγησε τους εννέα εκατομμύρια οπαδούς του Τραμπ στο Truth Social και μετά δισεκατομμύρια άλλους στον κόσμο.
Και δεν είναι το μόνο. Στις 18 Φεβρουαρίου, ο επίσημος λογαριασμός του Λευκού Οίκου στο X δημοσίευσε βίντεο υπό τον τίτλο «Πτήση απέλασης παράνομων αλλοδαπών» με μετανάστες να επιβιβάζονται χειροπόδαρα αλυσοδεμένοι σε αεροπλάνα υπό τον ανατριχιαστικό κρότο των αλυσίδων και τον εκκωφαντικό βόμβο των κινητήρων των αεροσκαφών. Το προκλητικό στο συγκεκριμένο κλιπ είναι ότι έχει διατεθεί ως ASMR, το είδος των καταπραϋντικών βίντεο που κάνουν θραύση στο Διαδίκτυο και τα οποία χαλαρώνουν πνεύμα και σώμα με ηδονικά οπτικοακουστικά ερεθίσματα. Στις 19 Φεβρουαρίου, ο ίδιος λογαριασμός στο Χ δημοσίευσε ένα ακόμη προϊόν τεχνητής νοημοσύνης, το γνωστό ψεύτικο εξώφυλλο του Time με τον Τραμπ εστεμμένο. Ηταν η ημέρα που κατήργησε τα διόδια εισόδου στη Νέα Υόρκη και αυτοανακηρύχθηκε βασιλιάς. Είναι εικόνες που συνθέτουν αθόρυβα έναν ψηφιακό κόσμο-καθρέφτη των φαντασιώσεων του Τραμπ. Το χοντροκομμένο «αστείο» περνάει ευκολότερα στο κοινό το εξωφρενικό μήνυμα. Η πλαστότητα αλαφραίνει το βάρβαρο ή εξωπραγματικό περιεχόμενο, αλλά ταυτόχρονα το κάνει οικείο κι εντέλει πιθανό.
Η πιο παράδοξη ιδέα μπορεί σήμερα να οπτικοποιηθεί. Το Sora της Open AI, το Gen-3 Alpha της Runway και πλήθος άλλες εφαρμογές δημιουργίας βίντεο από κείμενο ή εικόνα, εργαλεία θαυματουργά στις υπηρεσίες, τις επιστήμες, τις τέχνες, τελειοποιούν ολοένα τον ρεαλισμό της κατασκευασμένης εικόνας – και στα χέρια των κακόβουλων, του ψεύδους. Η τεχνολογία είναι το μέσο. Ο χρήστης αποφασίζει για την ωφέλιμη ή την παραπλανητική χρήση του. Μολονότι το βίντεο της Γάζας φτιάχτηκε από επαγγελματίες, και ένας ερασιτέχνης μπορεί σήμερα να χτίσει γρήγορα ένα πειστικό ψέμα.
Το εξωφρενικό σχέδιο, ως χοντροκομμένο «αστείο», περνάει εύκολα στο κοινό το ποθητό μήνυμα.
Πλημμυρίδα ψεμάτων. Τα deepfakes φυτεύουν τον φόβο ότι ζούμε σε ένα σύμπαν χωρίς πλαίσιο και έρμα. Κλονίζουν την εμπιστοσύνη στην επίσημη εκδοχή της επικαιρότητας, ενισχύουν την καχυποψία ότι διαρκώς μας εξαπατούν, ότι όλα είναι ύποπτα, πλαστά, ότι η πολιτική ατζέντα δεν οικοδομείται πάνω σε ακλόνητες αλήθειες αλλά σε πλάνες. Υποσκάπτουν τα θεμέλια της αντικειμενικότητας, αφού ο καθένας μπορεί να διαδίδει ως αληθινό εκείνο που τον βολεύει ή ταιριάζει στις απόψεις του. Τα συστήματα ανίχνευσης της ψεύτικης κινούμενης εικόνας αδυνατούν να ανακόψουν την παραγωγή της. Είναι υπερεθνική η ταχύτατα μεταλλασσόμενη θηριώδης μηχανή παραγωγής προπαγάνδας.
Λέμε πως πάντα ώς ένα βαθμό έτσι ήταν. Τον 19ο αι. η ανθρωπότητα υποδέχθηκε ένα εξαιρετικά αξιόπιστο αποδεικτικό μέσο: τη φωτογραφία. Και αυτή υπέκυψε από καταβολής στην αλλοίωση. Οι φωτογράφοι προσέθεταν σύννεφα με το χέρι ή μόνταραν διαφορετικά αρνητικά για να αντιπαλέψουν την τυραννική αλήθεια του φακού. Οι δικτάτορες εξαπατούσαν τους πολίτες με ήπια –όπως η αφαίρεση υπό δυσμένεια συντρόφων– ή δραστικότερη παραποίηση των εικόνων. Το 1989 κυκλοφόρησε το photoshop και άνοιξε ο δρόμος στην ψηφιακή ανακατασκευή της «αλήθειας». Δεν συγκρίνονται ωστόσο εκείνα τα ψεύδη με όσα παράγει σήμερα το πλέον ελκυστικό, άρα και ισχυρότατο μέσο επικοινωνίας, το βίντεο· η δυναμική συνύπαρξη εικόνας, ήχου, αφήγησης κάνει πανεύκολη και ευφραντική την αφομοίωση της πληροφορίας. Και της κάλπικης.
Αντισώματα στην προπαγάνδα έχουμε αναπτύξει από την εποχή της «κουζίνας» των σκοτεινών θαλάμων. Σκεπτικισμός, κοινή λογική, κοινωνική επαλήθευση προστατεύουν από την απάτη. Οχι όμως πλήρως. Ενίοτε η επικοινωνία μολύνεται πριν το κίβδηλο αποκαλυφθεί. Ή γιατί επιβεβαιώνει βαθιές μας πεποιθήσεις. Εισχωρεί και εγκαθίσταται στην καθημερινότητα χτίζοντας ένα παράλληλο σύμπαν. Το τραπέζι της ποδηγέτησης έχει πλέον ολοκληρωτικά στρωθεί.
