Η υπόθεση των Τεμπών είναι φοβερά επικίνδυνη διότι ανέδειξε την αποτυχία του ελληνικού κράτους σχεδόν σε ό,τι σχετίζεται με το δυστύχημα. Αυτή η αποτυχία δεν πλήττει απλώς την εμπιστοσύνη των πολιτών στο κράτος, στη Δικαιοσύνη, στην κυβέρνηση, αλλά στους θεσμούς συνολικά, στην ίδια τη Δημοκρατία μας.
Διότι η φιλελεύθερη δημοκρατία βασίζεται στη συναίνεση των πολιτών και στην εμπιστοσύνη στους θεσμούς της, όχι στη βία, όπως στα άλλα πολιτεύματα. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τις φιλελεύθερες δημοκρατίες είναι η απονομιμοποίησή τους στα μάτια των πολιτών – αυτό που συμβαίνει τώρα στην Ελλάδα. Ολόκληρο το ελληνικό πολιτικό σύστημα, αλλά ιδίως η κυβέρνηση, έχει ευθύνη να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη στους θεσμούς. Αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει κανένας ανώδυνος ή συμβατικός τρόπος. Θα πρέπει να σκεφτούμε εντελώς έξω από το κουτί.
Μετά την προσεκτική ανάγνωση της έκθεσης του Εθνικού Οργανισμού Διερεύνησης Αεροπορικών και Σιδηροδρομικών Ατυχημάτων και Ασφάλειας των Μεταφορών καταλήγω σε ορισμένες διαπιστώσεις:
(α) Το ελληνικό κράτος απέτυχε παταγωδώς από βαριά αμέλεια ή δόλο, αυτό έχει πια τεκμηριωθεί. Ελπίζω να συμβαίνει το πρώτο αλλά ένα είναι βέβαιο: σχεδόν τίποτε δεν έγινε όπως έπρεπε να γίνει.
(β) Η κυβέρνηση αντιμετώπισε, από την αρχή, την υπόθεση με λανθασμένο τρόπο. Θυμίζω όσα είχα σημειώσει σε άρθρο μου στην «Καθημερινή» πριν από ένα μήνα: «Σε παρόμοιες περιπτώσεις, η ορθή στρατηγική για τους φορείς των θεσμών είναι μονόδρομος: απόλυτη διαφάνεια, ενσυναίσθηση, εγρήγορση, αποτελεσματικότητα. Πάει αυτή η ευκαιρία, χάθηκε».
(γ) Η κάθε πληροφορία παρουσιάζεται, ερμηνεύεται και χρησιμοποιείται ανάλογα με τους σκοπούς και τα συμφέροντα που θέλει να εξυπηρετήσει αυτός που επιχειρηματολογεί. Προσθέστε στο μείγμα παραπληροφόρησης τη συντονισμένη προσπάθεια αποσταθεροποίησης κάθε ευρωπαϊκής δημοκρατίας από τη ρωσική κυβέρνηση.
Η πρότασή μου, λοιπόν, είναι η εξής: Θα πρέπει να εισαγάγουμε στην Ελλάδα τον αμερικανικό θεσμό του special/independent counsel. Οχι ατόφιο, για να μην τεθούν ζητήματα διάκρισης εξουσιών – δεν θα παίξει, προφανώς, τον ρόλο του εισαγγελέα. Θα αναλάβει να συντάξει μια λεπτομερή έκθεση για όλα όσα συνέβησαν. Αυτή η έκθεση θα πρέπει να δώσει έμφαση στις ποινικές και τις πολιτικές ευθύνες για το δυστύχημα, για όσα προηγήθηκαν και για όσα ακολούθησαν μετά αυτό. Ουσιαστικά θα αντικαταστήσει τον εντελώς αποτυχημένο θεσμό των κοινοβουλευτικών εξεταστικών επιτροπών. Δεν θα αντικαταστήσει, όμως, την Ελληνική Δικαιοσύνη αλλά θα την ενισχύσει. Θα συνεργαστεί μαζί της στην ανεύρεση της αλήθειας και θα τη βοηθήσει με μια εμπεριστατωμένη έκθεση που θα αποδίδει ευθύνες σε συγκεκριμένα άτομα, υπηρεσίες, δημόσιους λειτουργούς, πολιτικούς. Αυτός είναι ο μόνος ασφαλής τρόπος προκειμένου να εμπιστευτούν οι Ελληνες πολίτες οποιοδήποτε πόρισμα ή δικαστική απόφαση.
Θα πρέπει να εισαγάγουμε στην Ελλάδα τον αμερικανικό θεσμό του special/independent counsel, για να αναλάβει να συντάξει μια λεπτομερή έκθεση για όλα όσα συνέβησαν.
Γιατί ένα άτομο; Δεν έχω τον χώρο να το δικαιολογήσω, αλλά οι πολυμελείς επιτροπές στην Ελλάδα συνήθως εκφράζουν ισορροπίες και είναι δυσλειτουργικές. Επιπλέον, το μοντέλο λειτούργησε καλά στις ΗΠΑ στο παρελθόν, έχει πολλά πλεονεκτήματα και ιδιαίτερο συμβολισμό.
Το άτομο αυτό θα πρέπει να έχει πολύ μεγάλο κύρος στην ελληνική κοινωνία, να διαθέτει πολιτική εμπειρία και οπωσδήποτε να είναι νομικός. Δεν θα πρέπει να κατέχει δημόσια θέση αλλά να είχε στο παρελθόν. Να είναι ένα άτομο που θεωρείται από όλους ακέραιο και έντιμο, ένα άτομο που δεν θα ενδιαφέρεται για τίποτε άλλο παρά μόνο για την υστεροφημία του.
Προφανώς θα πρέπει να το επιλέξει και να το προτείνει ο πρωθυπουργός γιατί μόνο αυτός το δικαιούται, αλλά θα πρέπει να εγκριθεί η επιλογή του από τη Βουλή. Οχι, βέβαια, με απλή πλειοψηφία· πρέπει να συγκεντρώσει τη μεγαλύτερη δυνατή συναίνεση για την επιλογή του. Θα πρέπει να είναι άτομο που το εμπιστεύονται τουλάχιστον δύο κόμματα της αντιπολίτευσης και προφανώς να βρίσκεται πολιτικά στο Κέντρο. Θα πρέπει να προικοδοτηθεί γενναιόδωρα με πόρους και ανθρώπινο δυναμικό και φυσικά με απόλυτη πρόσβαση στα πάντα. Ολες οι αρχές του ελληνικού κράτους θα είναι υποχρεωμένες να καταθέσουν ενώπιόν του και να παρέχουν αμέσως οτιδήποτε τους ζητηθεί. Ολα τα γραφειοκρατικά και πολιτικά εμπόδια να αφαιρεθούν από μπροστά του αυτόματα.
Υπάρχει τέτοιο άτομο; Υπάρχει, διότι δεν είναι δυνατόν να μην υπάρχει. Αν δεν υπάρχουν άτομα που οι περισσότεροι θα εμπιστευόμασταν, τότε έχουμε αποτύχει και πρέπει να το πάρουμε απόφαση πως δεν ζούμε σε πολιτισμένη κοινωνία.
Οπωσδήποτε υπάρχει τουλάχιστον ένα άτομο με το οποίο θα συμφωνήσουν όλα τα κόμματα τα οποία έχουν πραγματικό, γνήσιο ενδιαφέρον για την ανεύρεση της αλήθειας. Αν δεν είναι γνήσιο αυτό το ενδιαφέρον, προφανώς δεν θα καταλήξουν πουθενά. Και αυτή η αδυναμία συμφωνίας θα μας δώσει άλλη μια οδυνηρή αλλά χρήσιμη πληροφορία για το πολιτικό μας σύστημα και τις μεγάλες ευθύνες του στην απονομιμοποίηση της φιλελεύθερης δημοκρατίας.
*Ο κ. Αριστείδης Χατζής είναι καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου και Θεωρίας Θεσμών και διευθυντής του Εργαστηρίου Πολιτικής και Θεσμικής Θεωρίας και Ιστορίας των Ιδεών στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
