Προφανώς, κανείς δεν αναγκάζει κανέναν να εμπιστεύεται τη Δικαιοσύνη. Είμαστε όλοι ελεύθεροι να πιστεύουμε στους θεσμούς στον βαθμό που αυτοί μας εμπνέουν. Η όλη κουβέντα περί εμπιστοσύνης, όμως, σκοντάφτει σε μια ενοχλητική απροσδιοριστία: όταν λέμε ότι δεν εμπιστευόμαστε τη Δικαιοσύνη, τι εννοούμε; Τους δικαστές; Τη νομοθεσία; Τη λειτουργία των δικαστηρίων και τη γραφειοκρατία; Τον τρόπο διεξαγωγής της δίκης; Δεν είναι όλα τα στοιχεία που απαρτίζουν τη Δικαιοσύνη ομοειδή – αφορούν δε διαφορετικούς ανθρώπους, διαφορετικά επίπεδα αρμοδιότητας, ακόμη και διαφορετικές εξουσίες. Αν λοιπόν το μέλημα όσων εκφράζουν την απαρέσκειά τους προς τον θεσμό είναι η βελτίωσή του, θα πρέπει να στοιχειοθετήσουν πιο προσεκτικά το παράπονό τους. Εχει σημασία να γνωρίζουμε αν αυτό που αποδοκιμάζουμε διορθώνεται ή δεν διορθώνεται· έχει σημασία, όταν είμαστε έτοιμοι να επιρρίψουμε ευθύνες για κάποια παθογένεια, να τις επιρρίπτουμε εκεί που πρέπει. Γενικώς, είναι χρήσιμο να ξέρουμε για ποιο πράγμα μιλάμε.
Προδιαγραφές
Η εμπιστοσύνη αναλύεται σε διάφορα πεδία. Για παράδειγμα, οι πολίτες περιμένουν από τη Δικαιοσύνη να αποδεικνύει έμπρακτα την ανεξαρτησία της, όχι μόνον απέναντι στην εκάστοτε κυβέρνηση, αλλά και σε ό,τι συνιστά επίσημα ή ανεπίσημα εξουσία· σε ό,τι δηλαδή έχει τη δύναμη να την εξαγοράσει. Επιπλέον, η εμπιστοσύνη των πολιτών στη Δικαιοσύνη εξαρτάται από τη διάθεση που αυτή δείχνει να συγκρουστεί, να γίνει δυσάρεστη και να κλονίσει σχέσεις που ενδεχομένως διατηρούν οι λειτουργοί της με πρόσωπα και καταστάσεις. Η εμπιστοσύνη εξαρτάται και από εντελώς πρακτικές παραμέτρους: από τον τρόπο που συλλέγονται στοιχεία για τη διαλεύκανση μιας υπόθεσης, από την επιμέλεια και την ταχύτητα που επιδεικνύουν οι σχετικοί μηχανισμοί, από την προθυμία δικαστών, εισαγγελέων, ανακριτών και δικηγόρων να ασκήσουν το λειτούργημά τους με τον επαγγελματισμό που αυτό επιτάσσει, αντί να το μετατρέπουν σε δημόσιο θέαμα προς τηλεοπτική και ψηφιακή κατανάλωση.
Πάντα απέναντι
Η μόδα της κλονισμένης εμπιστοσύνης στη Δικαιοσύνη είναι τόσο διαδεδομένη, που ακόμη και πολιτικοί αρχηγοί νιώθουν πια την ελευθερία να την υιοθετήσουν. Είναι όμως άλλο πράγμα να κλονίζεται η εμπιστοσύνη σου σε κάτι στο οποίο πιστεύεις και άλλο να κλονίζεται απέναντι σε κάτι που, ούτως ή άλλως, δεν σου γεμίζει το μάτι. Ενα μεγάλο μέρος των πολιτών που εκφράζουν δυσπιστία προς τον συγκεκριμένο θεσμό δεν μπορεί και δεν θέλει να προσδιορίσει τη δυσλειτουργία που τους δυσαρεστεί γιατί δεν είναι η δυσλειτουργία το πρόβλημά τους· το πρόβλημα είναι η λειτουργία: η γενικότερη ιδέα της Δικαιοσύνης που απονέμεται με κανόνες και διαδικασίες πέρα από την «αμεσοδημοκρατική» έγκριση των μαζών. Με άλλα λόγια, τα άπειρα προβλήματα που μαστίζουν τον θεσμό της Δικαιοσύνης δεν αναιρούν το γεγονός ότι κάποιοι θα στέκονται μονίμως απέναντί του για τους λάθος λόγους: επειδή δεν δουλεύει όπως θα ήθελαν, επειδή δεν λαμβάνει τις αποφάσεις που θα ήθελαν, επειδή δεν δικαιώνει τα αισθήματα και την ιδεολογία τους.
Οσα δεν γνωρίζουμε
Μπορεί να πει κανείς πολλά για την πολιτική διαχείριση του δυστυχήματος των Τεμπών, γιατί είναι κραυγαλέα και αυταπόδεικτη. Η πολιτική δραστηριότητα είναι άλλωστε δημόσια και συνδέεται με το κοινό αίσθημα: Οι πολιτικοί (τόσο αυτοί που διαχειρίζονται από πρώτο χέρι την τραγωδία, όσο κι εκείνοι που αντιπολιτεύονται τους πρώτους) οφείλουν να αφουγκράζονται τους εντολείς τους και να λογοδοτούν σε αυτούς. Με τη δικαστική διερεύνηση αυτής και άλλων υποθέσεων, όμως, δεν συμβαίνει το ίδιο. Δικαιοσύνη δεν είναι αυτό που βλέπουμε στην τηλεόραση και διαβάζουμε στο Διαδίκτυο· το αποδεικτικό υλικό μιας δίκης δεν εξαντλείται σε ό,τι συζητούν αναρμόδια πρόσωπα σε εκπομπές και στα κοινωνικά δίκτυα· για την ακρίβεια, μπορεί να είναι και εντελώς άσχετο με ό,τι διακινείται και θεωρούμε δεδομένο. Η δικαστική αλήθεια ξετυλίγεται εντός της δικαστικής αίθουσας και πουθενά αλλού. Αυτό δεν σημαίνει πως η Δικαιοσύνη δεν κρίνεται ή πως απαγορεύεται να μας απογοητεύσει· σημαίνει ότι για να την κρίνουμε, πρέπει πρώτον να την αφήσουμε να κάνει τη δουλειά της και, δεύτερον, να αποδεχτούμε ότι η δουλειά της δεν είναι δουλειά μας.
Δημοκρατικός μονόδρομος
Μπορούμε, πάντως, να σκεφτούμε και τις εναλλακτικές επιλογές μας. Αν η σχέση μας με τον θεσμό της Δικαιοσύνης είναι αμετάκλητα καταδικασμένη, αν η Δικαιοσύνη δεν μεταρρυθμίζεται προς το θεσμικά αποτελεσματικότερο, τότε τι μας απομένει; Εχουμε ασφαλώς τις πλατείες· έχουμε την οργή του λαού· έχουμε τα αυθόρμητα κινήματα, την αυτοοργάνωση, την πλούσια συνθηματολογία μας. Η σκέψη όμως ότι η ομοθυμία της παλλαϊκής διαδήλωσης θα αναπτύσσεται για πάντα επ’ αγαθώ μας είναι απατηλή. Τι γίνεται όταν το αμεσοδημοκρατικό κύμα τα βάλει μαζί μας; Ποιος θα μας προστατεύσει όταν βρεθούμε «στην πλευρά της Ιστορίας» που δεν θα ‘χει πια την εύνοια της πλατείας; Αυτό είναι το πρόβλημα με την εμπιστοσύνη στη Δικαιοσύνη. Στην πραγματικότητα, δεν έχουμε την πολυτέλεια να την αποσύρουμε, ακόμη και στις στιγμές που όλα δείχνουν πως κάτι τέτοιο είναι δικαιολογημένο. Εμπιστευόμαστε τη Δικαιοσύνη, γιατί δεν μπορούμε να κάνουμε αλλιώς.
