Το αιφνιδιαστικό τηλεφώνημα του Ντόναλντ Τραμπ στον Βλαντιμίρ Πούτιν μπορεί να σηματοδοτεί το τέλος της «Δύσης» ως μιας σταθερής πολιτικής και στρατιωτικής συμμαχίας. Ζούμε μια καθοριστική συγκυρία. Οι ηγέτες μας προσπαθούν να αποκρυπτογραφήσουν τις προθέσεις του προέδρου Τραμπ. Τα μηνύματά του είναι χαοτικά. Εχει δηλώσει ότι ο Καναδάς θα γίνει η 51η πολιτεία και ότι η Αμερική θα αποκτήσει τη Διώρυγα του Παναμά, τη Γροιλανδία και τη Γάζα. Κάποιοι προτείνουν να διατηρήσουμε την ψυχραιμία μας, ελπίζοντας ότι ο διάλογος θα οδηγήσει σε μια πιο συνετή κατεύθυνση. Ωστόσο, η ομιλία του αντιπροέδρου Βανς στη Διάσκεψη του Μονάχου για την Ασφάλεια την περασμένη εβδομάδα αποκάλυψε το ακροδεξιάς έμπνευσης σκεπτικό που διαμορφώνεται στον πυρήνα του Λευκού Οίκου, και αυτό θα έπρεπε να σημάνει συναγερμό σε κάθε ευρωπαϊκή πρωτεύουσα.
Οι υποστηρικτές του Τραμπ διακρίνουν ένα σκοπό πίσω από τα χαοτικά μηνύματά του. Ανατρέπουν τις ισορροπίες και διευρύνουν το φάσμα των πιθανών εξελίξεων σε προβλήματα που χρονίζουν. Η παράκαμψη της Ευρώπης, η αναφορά σε μια θερμή συνομιλία με τον Πούτιν και η προώθηση διμερών επαφών με τη Ρωσία στο Ριάντ αναγκάζουν τους συμμάχους να συζητήσουν την αύξηση των αμυντικών δαπανών τους, κάτι που διαχρονικά αποτελούσε μέλημα των εκάστοτε κυβερνήσεων στην Ουάσιγκτον. Πρέπει να αναγνωρίσουμε τη διαπραγματευτική ικανότητα του Τραμπ, τη δική του «art of the deal».
Ομως, όπως το έθεσε ο Ράντεκ Σικόρσκι, υπουργός Εξωτερικών της Πολωνίας, πρόκειται σίγουρα για μια «ανορθόδοξη» διαπραγματευτική τακτική να δηλώνεις εκ των προτέρων στην άλλη πλευρά ότι είσαι διατεθειμένος να της παραχωρήσεις τα βασικά της αιτήματα. Να διατηρήσει η Ρωσία τα εδάφη που έχει καταλάβει, να αποκλειστεί η ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ και να αποκλειστεί κάθε ενδεχόμενο αποστολής αμερικανικών στρατευμάτων για την υπεράσπιση του Κιέβου. Και μέχρι στιγμής, ο «αρχιδιαπραγματευτής» δεν έχει συνοδεύσει αυτές τις παραχωρήσεις με καμία μορφή πίεσης ή απειλής προς τη Μόσχα. Τι θα έκανε ο Τραμπ αν ο Πούτιν δεν τηρούσε τις υποσχέσεις του, αν εξαπέλυε μια νέα εισβολή;
Υπάρχουν προειδοποιητικά μηνύματα από την Ιστορία. Ο πλησιέστερος ιστορικός παραλληλισμός είναι η συμφωνία που υπέγραψε ο Νέβιλ Τσάμπερλεν με τον Χίτλερ τον Σεπτέμβριο του 1938. Ο «χερ Χίτλερ» είχε δώσει τον λόγο του στον Τσάμπερλεν. Κάτι που αποδείχθηκε μάταιο: εννέα μήνες αργότερα, ο Βρετανός πρωθυπουργός αναγκάστηκε να προσφέρει εγγύηση ασφαλείας στην Πολωνία. Η εισβολή του Χίτλερ –με ένα σαθρό πρόσχημα, αντίστοιχο με εκείνο της επίθεσης του Πούτιν στην Ουκρανία– οδήγησε στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η ιστορία μπορεί να μην επαναλαμβάνεται αυτούσια, αλλά υπενθυμίζει ότι οι σημερινές αβεβαιότητες διατηρούν ένα ανησυχητικό φάσμα πιθανών εξελίξεων. Το μήνυμα του Βανς στη διάσκεψη του Μονάχου ήταν ξεκάθαρο: η Ουάσιγκτον θα διαπραγματευτεί απευθείας με τη Μόσχα, παρακάμπτοντας την Ευρώπη. Αντίθετα, ο υπουργός Εξωτερικών Μάρκο Ρούμπιο στο Ριάντ ανασκεύασε τη θέση του: τόσο η Ευρώπη όσο και η Ουκρανία θα συμμετείχαν σε οποιαδήποτε ειρηνευτική συμφωνία με τον Πούτιν. Μέχρι τη στιγμή που θα διαβαστεί αυτό το κείμενο, είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα έχουν υπάρξει και άλλα συγκεχυμένα μηνύματα.
Σε ένα βαθύτερο επίπεδο, η φύση της επίθεσης του Βανς στην Ευρώπη υποδηλώνει ότι δεν υπάρχει πλέον μια ενιαία «Δύση» με κοινές θεμελιώδεις αξίες. Η Δύση έχει περήφανα ταυτίσει την ταυτότητά της με την κληρονομιά της αρχαίας Αθήνας ως προς την υπεράσπιση της δημοκρατίας.
Σήμερα, οι ενέργειες τόσο του Τραμπ όσο και του Πούτιν ενισχύουν το σκεπτικό ότι η Γηραιά Ηπειρος πρέπει να αναλάβει η ίδια τις ευθύνες για την άμυνά της.
Ωστόσο, σε αυτό και σε πολλά άλλα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα, διατρέχουμε τον κίνδυνο να δημιουργηθεί ένα χάσμα στον τρόπο που οι δύο ήπειροι που συγκρότησαν τη «Δύση» εφαρμόζουν τις πεποιθήσεις τους στην πράξη.
Οποιες κι αν είναι οι κανονιστικές συνέπειες, όσοι μελετούν Ιστορία διδάσκονται ότι ο Στάλιν υπήρξε ο «πατέρας» της ευρωπαϊκής ενότητας μετά το 1945. Ο φόβος για τη Μόσχα ήταν αυτός που γέννησε αυτό που αργότερα έγινε Ευρωπαϊκή Ενωση. Σήμερα, οι ενέργειες τόσο του Τραμπ όσο και του Πούτιν ενισχύουν το σκεπτικό ότι η Ευρώπη πρέπει να αναλάβει η ίδια τις ευθύνες για την άμυνά της.
Η τόλμη που θα πρέπει να επιδείξει η Ευρώπη στο κοντινό μέλλον της εξαρτάται από τον Τραμπ. Μία από τις πιο δυναμικές επιλογές, όπως έχει υποστηρίξει ο χρηματοδότης Μπιλ Μπράουντερ, θα ήταν να αξιοποιήσει η Ε.Ε. μέρος των 300 δισ. δολαρίων από τα «παγωμένα» ρωσικά περιουσιακά στοιχεία για να συνεχίσει τη χρηματοδότηση του ουκρανικού στρατού, ανεξάρτητα από τον Τραμπ. Μια τέτοια κίνηση θα παρείχε στην Ευρώπη ένα μοχλό πίεσης που θα μπορούσε να αξιοποιήσει απέναντι στην Ουάσιγκτον. Θα μπορούσε να εξασφαλίσει μια αμερικανική εγγύηση ασφαλείας για την Ουκρανία – σημαντικό εργαλείο για να μην επαναληφθεί το λάθος του Τσάμπερλεν.
Ο Τραμπ ζητάει από την Ευρώπη να αυξήσει τις αμυντικές δαπάνες της στο 5% του ΑΕΠ. Για πολλούς, αυτό είναι δημοσιονομικά ανέφικτο: το Ηνωμένο Βασίλειο, για παράδειγμα, θα χρειαστεί να εξασφαλίζει πάνω από 90 δισ. ευρώ ετησίως για να το υποστηρίξει. Αντ’ αυτού, μια εναλλακτική για την Ε.Ε. θα ήταν να ακολουθήσει το μοντέλο χρηματοδότησης που υιοθέτησε μετά την πανδημία, αίροντας τους δημοσιονομικούς περιορισμούς και προχωρώντας σε νέο κοινό δανεισμό. Πέρα και πάνω από αυτές τις επιλογές, η Ευρώπη πρέπει να διαμορφώσει ένα νέο σύστημα ασφαλείας που θα περιλαμβάνει το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Γαλλία –τις δύο ισχυρότερες αμυντικές δυνάμεις της–, ώστε να αντισταθμίσει την κατάρρευση της Ατλαντικής Συμμαχίας και να είναι σε θέση να δρα με αποφασιστικότητα.
Οι κρίσεις γεννούν ευκαιρίες, και η ανταπόκριση σε αυτές μπορεί να εξελιχθεί σε πολλαπλά στάδια. Αλλά ποιος στην Ευρώπη θα νιώθει πιο ασφαλής αν αφήσουμε την τύχη της Ουκρανίας στα χέρια του Τραμπ και του Πούτιν;
*Ο κ. Κέβιν Φέδερστοουν είναι ομότιμος καθηγητής στο London School of Economics και πρόεδρος του Αγγλοελληνικού Συνδέσμου.
