Σε κάθε ανατροπή που προκαλεί στα δεδομένα της Δύσης ο πρόεδρος Τραμπ, γινόμαστε βαθύτατα έκπληκτοι και αναστατωμένοι και τρέχουμε να αναζητήσουμε την αντιστοιχία των όσων κάνει, προτείνει και ότι πιστεύουμε ότι σκέφτεται, με εκείνες τις βαθιές και καταστροφικές ανατροπές του άμεσου παρελθόντος. Τις ανατροπές που κατέστρεψαν πολιτισμούς, θανάτωσαν εκατομμύρια ανθρώπων από τον πόλεμο, τις σφαγές, την πείνα.
Ενστικτωδώς προσπαθούμε να σβήσουμε πυροσβεστικά τον φόβο μας με πυροσβεστήρα την Ιστορία. Ομως, η Ιστορία κινείται ορθά για την ανασυγκρότηση του παρελθόντος μέσω της λογικής και όχι των ενστίκτων, αν τουλάχιστον θέλει να ονομάζεται επιστήμη και όχι ενστικτώδης τέχνη. Το ένστικτο του φόβου της ακύρωσης των βημάτων του πολιτισμού της σύνθεσης ή της ελπίδας για όποιους πιστεύουν ότι ο πρόεδρος Τραμπ θα αναδείξει τη λευκή φυλή τους, κινείται αφελώς, γιατί η Ιστορία ενώ δεν είναι ονειροκρίτης και δεν επαναλαμβάνεται, εντούτοις εξηγεί και οργανώνει τη σκέψη. Ενώ στερείται, και μάλλον ευτυχώς, τα παραδείγματα που βοηθούν τις άλλες επιστήμες, η Ιστορία βασίζεται όσο χρειάζεται στη σχέση αιτίου και αιτιατού, για να εξηγεί την πορεία των πραγμάτων και όχι για να τα γυρίσει πίσω.
Στο Μόναχο, τον Σεπτέμβριο του 1938 συναντήθηκε η αναδυόμενη χαλύβδινη ισχύς της ναζιστικής Γερμανίας με τη θαλασσοκράτειρα Μεγάλη Βρετανία και την ισχυρότατη αποικιοκρατική δύναμη Γαλλία, χώρες που ήταν οι δύο μεγάλοι νικητές του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, που είχε τελειώσει είκοσι χρόνια νωρίτερα, το 1919. Οικοδεσπότης της συνάντησης, ο αδύναμος κρίκος της επέκτασης του ολοκληρωτισμού, Μπενίτο Μουσολίνι.
Οι δύο μεγάλες νικήτριες του Μεγάλου Πολέμου αποδέχτηκαν την απαίτηση της ναζιστικής Γερμανίας για την κατάληψη της Σουδητίας, όπου κατοικούσε γερμανικής προέλευσης μειονότητα.
Η ναζιστική Γερμανία από το 1933, που ηγείτο ο Χίτλερ, είχε ήδη από την αρχή οργανώσει το Νταχάου, το πρώτο στρατόπεδο συγκέντρωσης για Εβραίους, είχε κατασχέσει τις περιουσίες τους, τις βιομηχανίες τους και τα χρήματά τους – από αυτά ενίσχυσε την απαγορευμένη λόγω της ήττας της στον πόλεμο κατασκευή εργοστασίων πολέμου, με χιλιάδες τόνους χάλυβα να γίνονται, ταχύτατα, πυροβόλα, άρματα μάχης, άπειρος αριθμός φορητού οπλισμού, αεροσκάφη καταδιωκτικά, βομβαρδιστικά, υποβρύχια, εκατομμύρια πυρομαχικά κάθε είδους. Ολα αυτά υποτίθεται μυστικά, ενώ όλες οι δυτικές υπηρεσίας πληροφοριών είχαν εντοπίσει τον ταχύτατο και υψηλότατης ποιότητας (παράνομο) εξοπλισμό της Γερμανίας.
Το πρόσφατο «Μόναχο» του αντιπροέδρου Βανς δεν αφορά την προσπάθεια επέκτασης του ελέγχου των ΗΠΑ στη Δυτική Ευρώπη. Αφορά τη μεταβολή μιας σχέσης ηθικής σύνδεσης επί κοινών αξιών.
Ενα χρόνο μετά το «Μόναχο», τον Σεπτέμβριο του 1939, η «καθησυχασμένη» Γερμανία θα επιτεθεί στην Πολωνία, τον Μάιο του 1940 στη Γαλλία και στις Κάτω Χώρες, το καλοκαίρι έως τον Οκτώβριο 1940 θα αρχίσει η Μάχη της Αγγλίας με τον ανηλεή βομβαρδισμό του Λονδίνου, την άνοιξη του 1941 θα καταλάβει τα Βαλκάνια και το καλοκαίρι θα επιτεθεί στη Σοβιετική Ενωση.
Το πρόσφατο «Μόναχο» του αντιπροέδρου Βανς δεν αφορά την προσπάθεια επέκτασης του ελέγχου των ΗΠΑ στη Δυτική Ευρώπη. Αφορά τη μεταβολή μιας σχέσης ηθικής σύνδεσης επί κοινών αξιών, την απόρριψη των δημοκρατικών προτεραιοτήτων που έως πρότινος διέκριναν την ευρωατλαντική ηθική σύνδεση, και, μάλλον, μια «χρηματοποίηση» κάθε σχέσης. Παράλληλα, όμως, ο Αμερικανός αντιπρόεδρος τράβηξε το αυτί των Ευρωπαίων για την αδιαφορία τους απέναντι σε όποιους απαιτούν «καθαρότερη» μάλλον Ευρώπη και πολλά άλλα. Πάντως, ο λόγος του δεν είναι πόλεμος όπλων και αίματος, αλλά ούτε προπαγάνδα είναι. Είναι μάλλον η αρχή του νέου είδους τριβών που θα ανατρέψουν τα ηθικά δεδομένα της Δύσης που άφησε πίσω του ο τραγικός Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος. Βαρύτατο τίμημα σε μια Ευρώπη που έχει απολύτως εφησυχάσει πολιτικά. Που αρνείται να φύγει από τους λογαριασμούς τραπεζών και να κινηθεί σε σύνθεση των λαών της, όπως η γενιά του πολέμου (Μιτεράν, Κολ, Ντελόρ) έκανε. Ενας εφησυχασμός πολύ κοντινός με την τύφλωση των Δημοκρατικών στις ΗΠΑ, η πεποίθηση των οποίων ότι έχουν το μονοπώλιο μιας ποιότητας, την οποία οφείλουν όλοι να εκτιμήσουν, τους απομάκρυνε από την αντίληψη του γιατί ο τιμωρητικός λόγος του Τραμπ είχε τόσο μεγάλη απήχηση. Ο τραμπισμός τείνει να γίνει μάλλον ταυτότητα στις ΗΠΑ του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος. Οι ευρωπαϊκές ελίτ προλαβαίνουν να το αποτρέψουν άραγε;
Εάν όχι, δεν θα φταίει η Ιστορία που, όταν η κατάσταση μας ξεφύγει, αναφωνούμε παθητικά ότι επαναλαμβάνεται…
*Ο κ. Τάσος Σακελλαρόπουλος είναι ιστορικός, υπεύθυνος του Ιστορικού Αρχείου του Μουσείου Μπενάκη.
