Η εμπιστοσύνη των πολιτών στη Δικαιοσύνη βρίσκεται αυτή τη στιγμή στο ναδίρ. Επτά στους δέκα πολίτες (σύμφωνα με δημοσκόπηση της Alco) δεν εμπιστεύονται τη Δικαιοσύνη για την έρευνα και την απόδοση ευθυνών για το δυστύχημα των Τεμπών. Συνδέουν την έλλειψη εμπιστοσύνης με κυβερνητικές παρεμβάσεις. Εχω επισημάνει, εδώ και καιρό, πως αυτή η υπόθεση θα κοστίσει ακριβά στην κυβέρνηση εάν δεν τη χειριστεί όπως πρέπει. Αλλά σήμερα με ενδιαφέρει κάτι άλλο, σημαντικότερο, με βαρύτερες και μακροπρόθεσμες συνέπειες για τη Δημοκρατία μας: η ελληνική Δικαιοσύνη έχει μετατραπεί σε σάκο του μποξ.
Είναι αλήθεια ότι μαστίζεται από χρόνιες παθογένειες:
• Μεγάλες καθυστερήσεις που καταλήγουν ουσιαστικά σε αρνησιδικία. Η Ελλάδα έχει, εδώ και δεκαετίες, ρεκόρ καθυστέρησης έκδοσης αποφάσεων για αστικές διαφορές, ενώ εγκλήματα κινδυνεύουν να παραγραφούν. Η μοναδική μέθοδος που έχει εφαρμοστεί για να λυθεί αυτό το πρόβλημα διαχρονικά είναι το ξεζούμισμα των δικαστών, με αρνητικά αποτελέσματα στην ποιότητα των αποφάσεων.
• Η εκπαίδευση των δικαστών είναι ελλιπής. Ενας καλός νομικός μπορεί να έχει ολοκληρώσει προπτυχιακές και μεταπτυχιακές σπουδές με άριστα πριν αποφοιτήσει από την Εθνική Σχολή ∆ικαστικών Λειτουργών, να είναι ευφυές άτομο, αλλά να μην έχει ιδέα για το πώς λειτουργεί ο κόσμος διότι κανείς δεν του το δίδαξε. Καλείται να αντιμετωπίσει σύνθετες οικονομικές διαφορές και δεν γνωρίζει βασικές οικονομικές έννοιες. Ας προσθέσουμε και το έλλειμμα στοιχειώδους κοινωνικής πείρας, ακόμη και απαραίτητων γενικών γνώσεων.
• Οι δικαστές δέχονται συχνά πιέσεις διαφόρων ειδών. ∆εν αναφέρομαι μόνο στις πολιτικές ή τις πιέσεις από ιεραρχικά ανωτέρους που παρατηρούνται ακόμη και στις καλύτερες φιλελεύθερες δημοκρατίες (και η δική μας δεν είναι μια από αυτές), αλλά για πιέσεις ακόμη κι από μεγαλοδικηγόρους που επιχειρούν συστηματικά να εκφοβίσουν την έδρα με μέσα που είναι τουλάχιστον παράτυπα και αντιδεοντολογικά. ∆υστυχώς οι δικηγορικοί σύλλογοι αδιαφορούν ή υπεκφεύγουν.
• Οι δικαστές έχουν καταλήξει να είναι καλοπληρωμένοι δημόσιοι υπάλληλοι, ενώ θα έπρεπε να είναι δημόσιοι λειτουργοί με πόρους στη διάθεσή τους, γραμματειακή και επιστημονική υποστήριξη. Για να εξασφαλιστεί η ανεξαρτησία τους, οι δικαστές δεν θα πρέπει να προσδοκούν δημόσιες θέσεις μετά την αφυπηρέτησή τους.
Πέραν της Δικαιοσύνης δεν υπάρχει δημοκρατική εναλλακτική. Υπάρχουν μόνο δικτάτορες, λαϊκά δικαστήρια, λιντσαρίσματα, ανομία, ολοκληρωτισμός.
• Εχουμε (ευτυχώς ελάχιστους) δικαστές που προκαλούν το δημόσιο αίσθημα με παρωχημένους τρόπους συμπεριφοράς (σεξιστικό, ομοφοβικό, ξενόφοβο λόγο). Υπάρχουν όμως και δικαστές που στην προσπάθειά τους να γίνουν αρεστοί, ξεχνούν τον ρόλο τους και παρασύρονται σε δημαγωγία ή άτοπες ενέργειες.
• Εχουμε κολλήσει στα Τέμπη και καλά κάνουμε. Αλλά θυμίζω δύο εκκρεμότητες: υποκλοπές και ναυάγιο στα ανοικτά της Πύλου. Αποτελούν και οι τρεις ευκαιρίες για να κρίνουμε την ποιότητα του ελληνικού κράτους δικαίου. Μετράει, άραγε, στην αξιολόγηση των δικαστών η ανατροπή των αποφάσεών τους από το ΕΔΔΑ;
Οχι μόνο δικαιούμαστε αλλά είμαστε υποχρεωμένοι να ασκούμε κριτική στη Δικαιοσύνη. Εγώ το κάνω συστηματικά στα μαθήματα και στη δημόσια δράση μου, αλλά κυρίως στις αξιολογήσεις μου για διεθνείς οργανισμούς με τους οποίους συνεργάζομαι. Μην ακούτε, λοιπόν, όσους είναι έτοιμοι να σας τρομοκρατήσουν με τους κινδύνους που ενέχει η κριτική αυτή. Προφανώς και υπάρχουν κίνδυνοι, αλλά πρέπει να τους αποδεχθούμε. Μεγάλο μέρος της κριτικής είναι καιροσκοπική. Τα κόμματα σέβονται τη Δικαιοσύνη όσο αυτή δεν τα ενοχλεί ή δεν τους χαλάει τα αφηγήματα. Οι αντίδικοι, μόνο αν τους δικαιώσει. Οι πολίτες δεν αντιλαμβάνονται τη σημασία των κρατικοδικαιικών εγγυήσεων. Κάθε κριτική, δίκαιη και άδικη, απονομιμοποιεί τη Δικαιοσύνη στα μάτια των πολιτών. Αυτό συμβαίνει, όμως, με κάθε θεσμό της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Είναι ευθύνη των θεσμών να κερδίσουν την εμπιστοσύνη των πολιτών και να το κάνουν με τον ορθό τρόπο.
Αυτές ειδικά τις ημέρες, είναι απολύτως απαραίτητο οι θεσμοί να λειτουργήσουν καθώς η φιλελεύθερη δημοκρατία δέχεται καταιγιστικά πυρά από τους εχθρούς της. Η ευθύνη των πολιτών είναι απλή: Θα πρέπει να αντιληφθούν ότι πέραν των θεσμών αυτών, πέραν της Δικαιοσύνης, δεν υπάρχει δημοκρατική εναλλακτική. Υπάρχουν μόνο δικτάτορες, λαϊκά δικαστήρια, λιντσαρίσματα, ανομία, ολοκληρωτισμός. Ο 20ός αιώνας μάς έμαθε καλά αυτή την εναλλακτική, ελπίζω να μη χρειαστεί να φρεσκάρουμε τη μνήμη μας.
*Ο κ. Αριστείδης Χατζής είναι καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου και Θεωρίας Θεσμών και διευθυντής του Εργαστηρίου Πολιτικής και Θεσμικής Θεωρίας και Ιστορίας των Ιδεών στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
