Είναι καθημερινή κοντά στις Απόκριες και κάνω βόλτα μπροστά σε βιτρίνες καταστημάτων που πουλάνε πλαστικές μάσκες και στολές Σπάιντερμαν. Περνώντας από ένα κατάστημα υποδημάτων τσεκάρω τις τιμές, είναι «εξευτελιστικές»-λέξη με πολλαπλά νοήματα. Μπαίνω. Πίσω από τη βιτρίνα ξεδιπλώνεται η επικράτεια του φθηνού. Μπλουζάκια, μποτάκια, τσαντάκια πρόχειρα στοιβαγμένα σε σωρούς, για λίγα ευρώ.
Μία κυρία λέει: «είναι μεταχειρισμένα κορίτσι μου;» στην υπάλληλο που διηγείται, εκείνη ακριβώς την ώρα, σε μια άλλη υπάλληλο πως οι προηγούμενες δουλειές της ήταν νταντά και ανιματέρ. «Όχι», λέει η κοπέλα, «ιταλική μόδα». Η κυρία, που είναι κάπως προχωρημένης ηλικίας, επανέρχεται. «Μα είναι τόσο φθηνά κορίτσι μου, κινέζικα τότε». «Ιταλική μόδα», λέει πάλι.
Διάφοροι άνθρωποι, κάποιας ηλικίας ήδη, ψαχουλεύουν τα φθηνά ρούχα στους σωρούς, ενώ σ’ ένα άλλο, κεντρικό κατάστημα της Αθήνας που πουλάει «εποχιακά», αποκριάτικα και ό,τι άχρηστο βάλει ο νους σου, παρατηρώ μία ατέλειωτη σειρά από πλαστικές κατασκευές και το βιώνω σαν αισθητική επίθεση. Εκεί δουλεύουν άνθρωποι κάποιας ηλικίας. Τους τα έφερε έτσι οι ζωή και πουλάνε στολές Σπάιντερμαν. Αλλά το θέμα δεν είναι μονάχα αυτό.
Τ’ αλλόκοτα μαγαζιά με την αισθητική χρεοκοπημένης αποθήκης που ξεπουλάει το εμπόρευμα, οι συνθετικές στολές τύπου Σπάιντερμαν, τα φθηνιάρικα μπιχλιμπίδια, τα αξεσουάρ «κάτω του κόστους» είναι ρυπαντές. Βρωμίζουν τον αέρα που ανασαίνουμε και το νερό που πίνουμε, ενώ αυτές οι αποκριάτικες στολές φαίνονται ιδανικές για όποιον αγαπάει τα εξανθήματα. Περνώντας σε μια τέτοια ζώνη κατανάλωσης έχει κανείς την αίσθηση πως σπάει ένα ταμπού. Κάνει κάτι σκανδαλώδες: με λίγα πεντάευρα θα πάρει ρούχα. Δεν θα κρατήσουν. Αυτά τα ρούχα δεν θα κληροδοτηθούν στις επόμενες γενιές, δεν θα καταλήξουν στα καλάθια με τα μεταχειρισμένα (άλλωστε δεν υπάρχει τέτοια κουλτούρα στην Ελλάδα). Κανείς δεν θα τα πάει για επιδιόρθωση. Στις χωματερές θα τα ρίξουν. Ο κύκλος της ζωής τους θα είναι τόσο σύντομος που θα καταντά αισχρός.
Μετακινούμενη από τα εντελώς φθηνιάρικα καταστήματα προς τις αλυσίδες γρήγορης μόδας σκέφτομαι ότι κι αυτές δεν πάνε πίσω, απλώς είναι πιο εκλεπτυσμένες στην υποκρισία τους. Είναι φανερό ότι όσα χρήματα κι αν επενδύσουν οι μεγάλες μάρκες γρήγορης, οικονομικής ένδυσης, για να μάς πείσουν πως ανακυκλώνουν, πως έχουν ηθική συνείδηση και μία υπεύθυνη στάση στα πράγματα, κανείς δεν πείθεται. Όσα καρτελάκια κι αν βάλουν γύρω από τα ρούχα τους προκειμένου να μάς μεταδώσουν την αγωνία τους για το βαμβάκι, το νερό, το περιβάλλον, η αλήθεια είναι πως δεν αγοράζουμε αυτά τα ρούχα επειδή νιώθουμε πως σώζουμε μια φάλαινα εκείνη την ώρα, αλλά επειδή πρέπει κάτι να φορέσουμε και τα ρούχα αυτά κάνουν λίγα ευρώ.
Μπορεί να υποψιαστεί κανείς γιατί στα υπερβολικά φθηνά μαγαζιά εργάζονται παιδιά που φαίνεται να τελείωσαν το Λύκειο προχθές ή άνθρωποι που μάλλον θα είχαν συμπληρώσει συντάξιμα χρόνια, εάν δεν τους τα είχε φέρει κάπως η ζωή. Μπορεί να σκεφτεί κανείς πόσα πληρώνονται οι ράφτρες στα κέντρα εκμετάλλευσης που δεν βλέπουμε. Όπως και με τη βιομηχανία κρέατος, η βιομηχανία της γρήγορης ένδυσης ξέρει να κρύβει την πίσω αυλή της και διαθέτει το υπερόπλο της φωτογραφίας. Τα μοντέλα ρούχων της οποιασδήποτε μάρκας γρήγορης ένδυσης φωτογραφίζονται σε κάποιο φόντο που παραπέμπει στη Σκανδιναβία, όχι στο Μπαγκλαντές. Όμως κι όσα γράφω εγώ τώρα είναι ενδεχομένως έκθετα σε μία κριτική περί υποκρισίας.
Η ιδέα ενός «ηθικού εμπορίου» που στηρίζεται σε επάγρυπνους καταναλωτές που ελέγχουν προσεκτικά την αλυσίδα παραγωγής και κατανάλωσης και χρηματοδοτούν τοπικούς δημιουργούς/παραγωγούς έχει και σκοτεινή όψη. Από τη μία, αν πληρώναμε πραγματικά την εργασία που μπαίνει μέσα σ’ ένα ρούχο, η τιμή θ’ ανέβαινε, αλλά έτσι θα ζούσαν κάποιοι άνθρωποι που πλέκουν ή σχεδιάζουν και πουλάνε τη δουλειά τους τοπικά χωρίς να βαραίνουν τον πλανήτη.
Από την άλλη, αυτή η ιδέα τρέπει την ηθική σε ζήτημα αγοραστικής δύναμης. Με άλλα λόγια, η ηλικιωμένη κυρία που ψαχουλεύει να πάρει κάλτσες στα κινέζικα χρηματοδοτεί ένα αιμοβόρο εμπόριο που καταστρέφει τον πλανήτη, ενώ μία συνομήλική της που αγοράζει από εκλεκτούς ράφτες (τους οποίους χρυσοπληρώνει-ορθώς!) ενεργεί ηθικά. Η έννοια που μού λείπει απ’ όλη αυτή την εξίσωση είναι η ανάγκη. Η ανάγκη να πάρεις ένα φθηνό στολίδι για το εγγόνι, επειδή είναι απόκριες. Η ανάγκη ν’ αγοράσεις ένα φθηνό μπλουζάκι, να ντυθείς και να νιώσεις ωραία μετά από μια κουραστική μέρα.
