Σας θέτω την εξής θέση: οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής έπαψαν να είναι δημοκρατία. Και μάλιστα, κατά τη δική μου άποψη αυτό δεν είναι κάτι που συνέβη την προηγούμενη εβδομάδα. Δεν έγινε ούτε στις 20 Ιανουαρίου. Δεν είναι κάτι καινούργιο. Βασική αρχή της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας είναι η ομαλή εναλλαγή των δημοκρατικά εκλεγμένων κυβερνήσεων. Η καθολική αποδοχή της συνταγματικής νομιμότητας, της διάκρισης των εξουσιών και της εγκυρότητας των εκλογών. Κάποιος θα μπορούσε, ως εκ τούτου, να επιχειρηματολογήσει ότι η αμερικανική δημοκρατία αρρώστησε σοβαρά το 2016, πέθανε το Νοέμβριο του 2020 και ενταφιάστηκε στις 6 Ιανουαρίου του 2021. Δεν υπήρχε γυρισμός, μετά από αυτό. Όσα ακολούθησαν είναι απλά συνέπειες. Πλέον, όταν φεύγει μια κυβέρνηση πρέπει να δίνει προκαταβολικά χάρη σε στελέχη και δημόσιους λειτουργούς, για να μην τους βάλει στη φυλακή η επόμενη. Σε αυτή την κατάσταση βρίσκεται αυτή η χώρα. Είναι αυτό “δημοκρατία”;
Αυτή τη στιγμή εκεί πέρα συμβαίνουν πρωτοφανή πράγματα. 20χρονοι υπάλληλοι ενός ανεξέλεγκτου αλλοδαπού ολιγάρχη αλωνίζουν ανενόχλητοι μέσα στις δημόσιες υπηρεσίες του κράτους, κατεβάζοντας στοιχεία και αλλοιώνοντας συστήματα και διαδικασίες. Ένας αχαλίνωτος Πρόεδρος/Βασιλιάς απελευθερώνει στους δρόμους 1500 πιστούς του καταδικασμένους εγκληματίες, απειλεί ξένες χώρες με εισβολή και πολέμους -εμπορικούς και κανονικούς- και υπογράφει ασταμάτητα προεδρικά διατάγματα, πολλά εκ των οποίων είναι απλά παράνομα, άλλα ολοσχερώς αντισυνταγματικά, και πολλά απλά γελοία. Τα ΜΜΕ δεν ξέρουν τι να πρωτοκαλύψουν, η αντιπολίτευση τι να πρωτοπιάσει, τα ξεχαρβαλωμένα θεσμικά όργανα, όσα δεν είναι ήδη υποταγμένα στο νέο καθεστώς, τι να πρωτοακυρώσουν. Που, βεβαίως, είναι και το ζητούμενο. Το χάος είναι το σχέδιο.
Το σημαντικότερο από όλα όμως είναι: οι μισοί Αμερικανοί -ίσως και παραπάνω- δεν μαθαίνουν τίποτε από όλα αυτά. Καθώς σκρολάρουν στα σόσιαλ μίντια, οι αλγόριθμοι τους δείχνουν άλλα πράγματα, με άλλο ύφος, άλλο περιεχόμενο, άλλες, φανταστικές συνομωσίες. Οι μεν μαθαίνουν για το διοικητικό πραξικόπημα, την κατάργηση πολύτιμων κυβερνητικών προγραμμάτων, και την καταστροφή των σχέσεων με πολύτιμους συμμάχους, οι δε ακούνε για “σκάνδαλα” υπηρεσιών του Δημοσίου που δήθεν έδιναν ωκεανούς χρημάτων σε “woke” σκοπούς και ΜΜΕ. Την ώρα που οι μεν διαβάζουμε για πράξεις που θα ταίριαζαν σε αφρικανικά πραξικοπήματα του 1980, για γεγονότα πανομοιότυπα με όσα συνέβησαν στη Γερμανία στους πρώτους μήνες του 1933, οι δε ακούνε ότι συντελείται ένας θρίαμβος, ένα πολύ αργοπορημένο ξεκαθάρισμα.
Εμείς, εδώ, βεβαίως, παρακολουθούμε από μακριά, ανήμποροι. Κάποιοι ανάμεσά μας -ξέρουμε ποιοι είναι- κρατούν επιμελώς σημειώσεις. Τι συμπέρασμα να βγάλουμε; Πού θα οδηγήσει αυτή η κατάσταση; Δεν έχουνε περάσει ούτε 20 ημέρες. Πώς θα περάσουν οι υπόλοιπες 1380; Και, βεβαίως, το άλλο ερώτημα που αξίζει πλέον να συζητάμε ανοιχτά: θα είναι μόνο 1380;
Πρόσφατα το Politico είχε ένα αφιέρωμα στους “τέσσερις τρόπους με τους οποίους ο Τραμπ μπορεί να διεκδικήσει μια τρίτη τετραετία”. Μη γελάτε. Γιατί γελάτε; Ο ίδιος το λέει εδώ και χρόνια, ξανά και ξανά. Τον Αύγουστο του 2020, το Μάιο του 2024, τον Ιούλιο, το Νοέμβριο, μια εβδομάδα μετά τις εκλογές, εδώ και χρόνια το πετάει, άλλοτε για πλάκα, άλλοτε πιο σοβαρά. Γιατί να φύγει; Για να ξαναπροσπαθήσουν να τον βάλουν φυλακή; Φυσικά και δεν θα θέλει να φύγει. Από τους τέσσερις τρόπους που αναφέρει το Politico, οι δύο είναι ευθέως παράνομοι. Η 22η τροποποίηση του αμερικανικού Συντάγματος προβλέπει ότι ένας πολίτης “μπορεί να εκλεγεί Πρόεδρος μόνο δύο φορές”. Κρατήστε το κρίσιμο ρήμα σε αυτή την πρόταση. Ο Τραμπ θα μπορούσε, λέει, απλά να την αγνοήσει. Να ξανακατέβει υποψήφιος. Θα υπάρξουν δικαστικές προσφυγές, φυσικά, οι οποίες θα καταλήξουν στο Ανώτατο Δικαστήριο, το μόνο αρμόδιο να κρίνει αν κάτι είναι συνταγματικό ή όχι. Οι έξι από τους εννέα δικαστές του Ανώτατου Δικαστηρίου είναι συντηρητικοί -οι πέντε ακραία συντηρητικοί- και τρεις από αυτούς τους διόρισε ο Τραμπ. Μπορεί να σκαρώσουν μια ευφάνταστη ερμηνεία του τι σημαίνει “δύο φορές”. Η άλλη μέθοδος είναι να εμποδίσει την ίδια τη διεξαγωγή εκλογών το 2028, επικαλούμενος κάποια βολική κρίση ή κατάσταση έκτακτης ανάγκης, ας πούμε, ή να αρνηθεί να αναγνωρίσει το αποτέλεσμα εκλογών με άλλους υποψηφίους, και να αρνηθεί να φύγει. Όλα αυτά δεν είναι πρωτοφανή, τα έχουν κάνει και άλλοι δικτάτορες τους οποίους θαυμάζει ο Τραμπ. Ή μπορεί να κάνει τό άλλο: να προσπαθήσει να κινητοποιήσει τη διαδικασία αλλαγής του Συντάγματος, ώστε να μπορεί να επανεκλεγεί κανονικά. Αυτή είναι η τρίτη μέθοδος, και η τεχνικά πιο δύσκολη. Αλλά ίσως να μη χρειάζεται τίποτε από όλα αυτά. Γιατί τέταρτη επιλογή είναι νόμιμη, θεωρητικά: να μην ξανακατέβει υποψήφιος για Πρόεδρος, αλλά για Αντιπρόεδρος. Και αυτός, αντίθετα με τον Πούτιν (που ακολούθησε ένα παρόμοιο κόλπο) θα μπορεί να ξαναγίνει Πρόεδρος αμέσως. Θυμάστε το ρήμα “εκλεγεί” στην 22η τροποποίηση του Συντάγματος; Αν ο Τραμπ εκλεγεί Αντιπρόεδρος, κι ο Πρόεδρός του παραιτηθεί, ορίστε. Μια νόμιμη, κανονική, τρίτη θητεία.
Αλλά, θα μου πείτε, τι τα μελετάμε όλα αυτά από τώρα; Μα, επειδή οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής δεν είναι πια μια κανονική δημοκρατία. Θα πρέπει σιγά σιγά να αρχίσουμε να μιλάμε για όσα συμβαίνουν εκεί με το σωστό λεξιλόγιο και στο σωστό ιστορικό πλαίσιο -αλλιώς χάνουμε το φαινόμενο που εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια μας. Είναι σίγουρο ότι τα πράγματα θα εξελιχθούν έτσι; Όχι βέβαια. Υπάρχουν παράγοντες που μπορούν να εκτροχιάσουν τα αντιδημοκρατικά σχέδια του Μασκ, του Τραμπ και του υπόλοιπου συρφετού. Η ασχετοσύνη και η αφέλεια που επέδειξε η κυβέρνηση Τραμπ την πρώτη τετραετία δεν φαίνεται πουθενά τώρα, αλλά οι δεξιότητες και η ποιότητα του ανθρώπινου δυναμικού ήταν πάντα πρόβλημα σε αυτούς τους πολιτικούς χώρους. Επιπλέον, όσο κι αν το ξεχνάνε πολλοί, ο Τραμπ παραμένει μια βαθιά αντιδημοφιλής φιγούρα στις ΗΠΑ. Ο δείκτης δημοφιλίας του αυτή τη στιγμή είναι δέκα μονάδες κάτω από τον αντίστοιχο του Μπάιντεν, τέτοιο καιρό τέσσερα χρόνια πριν. Χωρίς ηχηρή ή σιωπηρή λαϊκή στήριξη και χωρίς βαθειά ερείσματα στην κοινωνία κανένας δικτάτορας δεν μακροημέρευσε. Οι διάφοροι Χίτλερ και Πούτιν το ξεπέρασαν αυτό το πρόβλημα, βεβαίως, προκαλώντας τα βαθιά ερείσματα βάζοντας βόμβες και ξεκινώντας πολέμους. Ο Τραμπ, χωρίς κάποιο δικό του “Ράιχσταγκ”, μπορεί να μην το καταφέρει.
Αλλά κατά τα άλλα, τα σημάδια είναι όλα ανησυχητικά. Βλέποντας όσα συμβαίνουν τώρα, αλλά και λαμβάνοντας ως λίγο-πολύ τετελεσμένο τον απόλυτο διχασμό του αμερικανικού λαού, με τους αλγόριθμους σχεδόν όλων των σόσιαλ μίντια πλέον στην υπηρεσία του καθεστώτος, είναι ελάχιστα πια τα σενάρια που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μια “κανονική”, δίκαιη και δημοκρατική εκλογική αναμέτρηση το 2028, με μια ομαλή μετάβαση της εξουσίας. Από ό,τι φαίνεται, αυτά πάνε εκεί πέρα. Έχουν τελειώσει προ πολλού.
“Το ανέκδοτο με τη δημοκρατία”, είχε πει κάποτε ένας παλιός πολιτικός που, αν έβλεπε όσα συμβαίνουν στις ΗΠΑ σήμερα, θα καμάρωνε, “είναι ότι δίνει στους θανάσιμους εχθρούς της τα μέσα για να την καταστρέψουν”.
