Τα γεγονότα του Ιανουαρίου 1996 είναι λίγο ή πολύ γνωστά. Η ελληνική βιβλιογραφία έχει καλύψει επαρκώς διαφορετικές πτυχές της κρίσης, που παραλίγο να οδηγήσει σε μια πολεμική αναμέτρηση. Σε αυτό έχει συμβάλει η πρόθεση ορισμένων πρωταγωνιστών να παρουσιάσουν, μέσω συγγραφής βιβλίων, τη δική τους εκδοχή. Προφανώς πολλά πράγματα δεν πήγαν καλά για την ελληνική πλευρά, κρίνοντας εκ του τελικού αποτελέσματος.
Εν συντομία, θα έλεγε κανείς ότι έγιναν σημαντικά λάθη σε στρατηγικό, επιχειρησιακό και τακτικό επίπεδο. Κατ’ αρχάς, η στρατιωτικοποίηση της κρίσης αποφασίστηκε από τον Κώστα Σημίτη χωρίς επαρκή σχεδιασμό και κατανόηση των διεθνών συσχετισμών ισχύος. Η ενδοκυβερνητική καχυποψία μεταξύ διαφορετικών ομάδων και η διάσταση απόψεων ανάμεσα στην πολιτική και στρατιωτική ηγεσία υπονόμευσαν σημαντικά την αξιοπιστία της ελληνικής αποτροπής. Ο υφέρπων ανταγωνισμός Στρατού Ξηράς – Πολεμικού Ναυτικού προκάλεσε ασυνεννοησία σε κρίσιμες στιγμές. Επίσης, οι Ενοπλες Δυνάμεις είχαν περιορισμένες δυνατότητες διεξαγωγής νυχτερινών επιχειρήσεων και αυτό φάνηκε σχεδόν αμέσως. Ακόμη και ο ατομικός εξοπλισμός των στρατιωτών μας ήταν ελλιπής.
Σχεδόν τριάντα χρόνια αργότερα, το μεγάλο ερώτημα είναι αν η Αθήνα είναι πλέον καλύτερα προετοιμασμένη. Δεδομένου ότι η Αγκυρα αμφισβητεί ανοικτά την ελληνική κυριαρχία στο ανατολικό και κεντρικό Αιγαίο, κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει την εκδήλωση μιας νέας στρατιωτικής κρίσης. Ετσι κι αλλιώς η νηνεμία στο Αιγαίο έχει ημερομηνία λήξης επειδή δεν έχει επιλυθεί καμία ελληνοτουρκική διαφορά.
Σε επιχειρησιακό και τακτικό επίπεδο οι Ενοπλες Δυνάμεις έχουν κάνει μεγάλα βήματα προς τα εμπρός. Οι Ειδικές Δυνάμεις ενισχύθηκαν με νέο εξοπλισμό, ώστε να επιχειρούν με οποιεσδήποτε καιρικές συνθήκες. Ειδικά οι μονάδες των αμφίβιων καταδρομών δύνανται να εκτελέσουν επιχειρήσεις φύλαξης βραχονησίδων, αλλά και να λάβουν μέρος σε αποστολές ανορθόδοξου πολέμου. Ο στόλος των ελικοπτέρων μας μπορεί να μεταφέρει δυνάμεις σχετικά γρήγορα σε διαφορετικά σημεία του Αρχιπελάγους. Αξίζει να σημειωθεί ότι το κυρίαρχο σενάριο στις ελληνικές αεροναυτικές ασκήσεις στο Αιγαίο είναι ότι η αντίπαλη πλευρά θα επιχειρήσει κατάληψη μικρού νησιού ή βραχονησίδας. Με άλλα λόγια, οι Ενοπλες Δυνάμεις συνεχώς εκπαιδεύονται και γενικά προετοιμάζονται για να αποτρέψουν ένα τέτοιο ενδεχόμενο.
Το στρατιωτικό μας δόγμα εξακολουθεί να είναι αμυντικό – αποτρεπτικό, παρά τις θεμελιώδεις τεχνολογικές αλλαγές που έχουν συντελεστεί.
Αν κάτι μάθαμε από την κρίση των Ιμίων είναι ότι η απόκτηση ενός πλεονεκτήματος σε τοπικό επίπεδο μπορεί να έχει δραματικές συνέπειες για την προστασία των εθνικών συμφερόντων. Η στρατηγική σκέψη της Τουρκίας εξελίσσεται και επικεντρώνεται στις δικές μας αδυναμίες. Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί, για παράδειγμα, ο ναυτικός αποκλεισμός ενός δικού μας μικρού νησιού ή βραχονησίδας που διαθέτει επανδρωμένο φυλάκιο ή φυλάσσεται από ειδικές δυνάμεις; Οι Ενοπλες Δυνάμεις έχουν επεξεργαστεί το συγκεκριμένο σενάριο για να ανταποκριθούν με επιτυχία στην αποστολή τους.
Το πρόβλημα έγκειται καθαρά στο στρατηγικό επίπεδο. Το στρατιωτικό μας δόγμα εξακολουθεί να είναι αμυντικό – αποτρεπτικό, παρά τις θεμελιώδεις τεχνολογικές αλλαγές που έχουν συντελεστεί. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι έχουμε παραχωρήσει την πρωτοβουλία των κινήσεων στην άλλη πλευρά. Στη σημερινή εποχή, όμως, η άμυνα και η επίθεση δεν συνιστούν ένα σκληρό δίπολο όπως κάποτε. Δεν είναι πάντα σαφές, τουλάχιστον σε εξωτερικούς παρατηρητές, πού βρίσκεται η νοητή γραμμή η οποία χωρίζει τον αμυνόμενο από τον επιτιθέμενο. Σημασία έχει μόνο η επιτυχής έκβαση μιας επιχείρησης που θα μεταφέρει τελικά το βάρος της κλιμάκωσης στον αντίπαλο.
Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι δεν υπάρχει χώρος για μια διπλωματική διαχείριση ενός ζητήματος, που ίσως προκύψει ανάμεσα στις δύο χώρες. Αρκετές φορές έχει φανεί ότι μια τηλεφωνική επικοινωνία μπορεί να αποσοβήσει μια στρατιωτική κρίση. Ωστόσο, θα συνιστούσε στρατηγική αφέλεια να υποστηρίξει κανείς ότι κάτι τέτοιο θα είναι πάντα αρκετό. Ο τουρκικός αναθεωρητισμός και το ιδεολόγημα της «Γαλάζιας Πατρίδας» ήρθαν για να μείνουν τα επόμενα χρόνια. Τα γεγονότα των Ιμίων μάς δίδαξαν τι πρέπει να κάνει η πολιτική και στρατιωτική ηγεσία όταν η κρίση έχει πλέον ξεκινήσει. Να διατηρήσει την πρωτοβουλία των κινήσεων επί του πεδίου χωρίς αμφιθυμία.
Ο κ. Μάνος Καραγιάννης είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και Reader in International Security στο King’s College London. Το βιβλίο του «Αποτροπή και Αμυνα» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος.
