«Ανησυχίες για την υγεία της δημοκρατίας των ΗΠΑ δεν είναι νέο φαινόμενο· οι δημοκρατικοί θεσμοί μας έχουν δοκιμαστεί και στο παρελθόν. Ομως, οι σημερινές απειλές στο σύστημα διακυβέρνησής μας είναι μεγάλες και άμεσες. Η υγεία της αμερικανικής δημοκρατίας και το μέλλον της προκαλούν βαθιά ανησυχία στον κόσμο και εδώ (στις ΗΠΑ), και για Ρεπουμπλικανούς και για Δημοκρατικούς», σημειώνει το αξιόπιστο και ανεξάρτητο ίδρυμα Brookings στο «Εγχειρίδιο Δημοκρατίας 2025: Επτά πυλώνες για τη θωράκιση της Δημοκρατίας το 2025 και πέρα», το οποίο εξέδωσε την Πέμπτη, τέσσερις ημέρες μετά την ορκωμοσία του Ντόναλντ Τραμπ. Και μόνο ο κατάλογος των επτά «πυλώνων» υπογραμμίζει το πόσο δύσκολα θα είναι τα ερχόμενα χρόνια. Στην πρώτη του θητεία, στο ενδιάμεσο διάστημα, και από τις πρώτες ημέρες της δεύτερης θητείας του, ο Τραμπ επιχείρησε –συνειδητά και επίμονα– να υποσκάψει αυτές τις έννοιες: η αξιοπιστία των εκλογών, η τήρηση του νόμου, η μάχη κατά της διαφθοράς, η προάσπιση του δημοσίου χώρου και του Τύπου, η πολυδιάστατη διακυβέρνηση, η μάχη κατά της παραπληροφόρησης. Ο έβδομος πυλώνας, «Η δημοκρατία να αποδίδει», είναι εξαιρετικά αμφίσημος: Από τη μία, η δημοκρατία αποδίδει για τον Τραμπ, εξασφαλίζοντας την επιστροφή του στην εξουσία, από την άλλη, του προσφέρει τη νομιμοποίηση να την υπονομεύσει για τους υπόλοιπους.
Το εγχείρημα δεν θα είναι εύκολο, αλλά για να φαίνεται ότι η Δημοκρατία αποδίδει, η Ευρώπη πρέπει να ενισχύσει τη συνεργασία μεταξύ των χωρών της.
Είναι περιττό να αναλύσουμε έναν έναν τους πυλώνες της δημοκρατίας, τα πλήγματα που έχουν δεχθεί και αυτά που αναμένονται. Το μεγάλο ζήτημα της εποχής είναι πώς θα αντέξουμε –ως κοινωνίες, ως άτομα, ως διεθνές σύστημα διακυβέρνησης– αυτά που έρχονται. Στις ΗΠΑ, θα είναι εξαιρετικά δύσκολη η υπεράσπιση των δημοκρατικών θεσμών και παραδόσεων, καθώς παράγοντες μιας άριστα οργανωμένης Ακροδεξιάς κινούνται τάχιστα να ελέγξουν τον κρατικό μηχανισμό και τους θεσμούς, ενώ η εμπιστοσύνη στα μέσα ενημέρωσης είναι εξαιρετικά χαμηλή (όχι ότι και αυτά δεν συνέβαλαν σε αυτό, σε μεγάλο βαθμό), μέσα σε έναν κυκεώνα παραπληροφόρησης. Με τον διχασμό να εντείνεται, με τον καθένα να πιστεύει αυτά που θέλει, θα είναι ολοένα πιο δύσκολο να υπάρξει κάτι στο οποίο αρκετοί πολίτες θα συμφωνούν ώστε να μπορούν να ανατρέψουν τη σημερινή πορεία. Οπως εξελίσσονται τα πράγματα, παρακολουθούμε να δούμε εάν οι αντιπαραθέσεις μεταξύ των μελών της κυβέρνησης Τραμπ θα αμβλύνουν τις επιπτώσεις του προγράμματός του ή εάν θα οδηγήσουν σε ακόμη πιο ακραίες πολιτικές. Οι Δημοκρατικοί, από την άλλη, δυσκολεύονται να συνέλθουν από την ήττα του Νοεμβρίου και να παρουσιάσουν ισχυρό μέτωπο αντιπολίτευσης.
Καλοί και χρήσιμοι οι πυλώνες, όμως, η θωράκιση της δημοκρατίας εξαρτάται από την εμπιστοσύνη που αυτή εμπνέει στους πολίτες. Οπως σημειώνει η μελέτη του Brookings, πρέπει να φαίνεται ότι η δημοκρατία αποδίδει. Εδώ, έχει χρέος αλλά και ανάγκη να συμβάλει η Ευρώπη: να υπερασπιστεί τη δημοκρατία και να ενισχύσει τη συνεργασία μεταξύ των χωρών της. Αυτή πρέπει να κρατάει ζωντανή τη φλόγα της ιδέας της δημοκρατίας. Το εγχείρημα δεν θα είναι εύκολο, καθώς ο πολυσυνδεδεμένος κόσμος μας είναι σαν ζωντανός οργανισμός που δεν διαθέτει αντισώματα σε όποιο παθογόνο εισχωρήσει στο σύστημα. Βλέπουμε, π.χ., πώς ο πλούτος, η έπαρση και ο έλεγχος μεγάλου δικτύου ενημέρωσης καθιστούν τον (πολιτογραφημένο) Αμερικανό Ελον Μασκ παράγοντα στην πολιτική σκηνή ευρωπαϊκών χωρών. Είναι ώρα οι Ευρωπαίοι να καταλάβουν ότι εάν αυτοί δεν αναλάβουν την ευθύνη της υπεράσπισης της δημοκρατίας, οι κοινωνίες τους κινδυνεύουν από διχασμό και η Ενωση δεν θα αντέξει. Και εάν υπάρχει μια ελπίδα για το μέλλον της δημοκρατίας, είναι μια Ευρώπη σταθερή και ενωμένη, σε πείσμα της εποχής.
