Η νέα προεδρία Τραμπ εισάγει την Αμερική και πιθανότατα τον κόσμο σε μια νέα εποχή. Αν και έχουμε πλέον ισχυρά δείγματα για το ύφος και το ήθος της νέας αμερικανικής εξουσίας, οι ακριβείς συνέπειες στην εσωτερική κοινωνική και οικονομική ζωή μένει να φανούν, όπως και οι αλλαγές στις διεθνείς σχέσεις και στη διεθνή πολιτική οικονομία. Πώς αναμένεται να επηρεάσει όμως ο θρίαμβος της επιστροφής του Τραμπ την εκλογική ζήτηση και προσφορά παγκοσμίως;
Πρόσφατες εμπειρικές μελέτες έχουν δείξει ότι ο ακροδεξιός πολιτικός λόγος και η ψήφος «ταξιδεύουν» εντός και εκτός εθνικών συνόρων. Σε συγκριτική έρευνα που δημοσιεύσαμε το 2022 με τον Κώστα Ρουμανιά και τη Βασιλική Γεωργιάδου, εξετάσαμε τα μοτίβα διεθνικής διάχυσης τόσο των εκλογικών επιλογών υπέρ της άκρας Δεξιάς, αλλά και του λόγου της Ακροδεξιάς στην Ευρώπη. Χρησιμοποιήσαμε για την έρευνα αυτή 7.652 εκλογικά αποτελέσματα εθνικών και ευρωπαϊκών εκλογών από το 2000 έως το 2017. Βρήκαμε ότι τόσο η ψήφος υπέρ της άκρας Δεξιάς, όσο και οι θέσεις των ακροδεξιών κομμάτων δεν σχετίζονται μόνο με εγχώριους παράγοντες σε κάθε χώρα, αλλά διαχέονται από χώρα σε χώρα. Η μετάδοση της ψήφου και του πολιτικού λόγου λαμβάνει χώρα μεταξύ γεωγραφικά και πολιτισμικά κοντινών χωρών. Δηλαδή η γεωγραφική, η γλωσσική και η θρησκευτική εγγύτητα είναι ο καμβάς πάνω στον οποίο εγγράφεται η χωρική μετάδοση του λαϊκισμού, του αντιμεταναστευτισμού, του αυταρχισμού και της ψήφου υπέρ της άκρας Δεξιάς στην Ευρώπη. Η θετική μετάδοση κορυφώνεται 4-5 χρόνια μετά μια απρόσμενη ή κομβική αλλαγή στην ακροδεξιά ψήφο και πολιτική σε κάποια κοντινή χώρα στο εξωτερικό. Ετσι, τα λαϊκιστικά, αυταρχικά κόμματα στο εσωτερικό μιας χώρας ευνοούνται όχι μόνον από τις πολιτικοοικονομικές συνθήκες στο εσωτερικό της, αλλά και από την ηχώ μηνυμάτων που έρχονται από λαϊκιστές ηγέτες και εκλογικά σώματα στο εξωτερικό.
Αναμφίβολα, η επανεκλογή Τραμπ αποτελεί μια αλλαγή ικανή να προκαλέσει ντόμινο μετάδοσης του αυταρχισμού, σε μια εποχή όπου η δημοκρατική οπισθοδρόμηση είναι ήδη ορατή και μετρήσιμη. Οι λαϊκιστικές υποσχέσεις του, η επίδειξη ισχύος στο εσωτερικό και διεθνές περιβάλλον έλκουν άτομα που βλέπουν στο πρόσωπο του αυταρχικού ηγέτη μια ελπίδα αναστροφής της πτώσης του κοινωνικοοικονομικού τους status ή μια πιθανή θεραπεία των αυξανόμενων ανασφαλειών και των φόβων τους, ενώ το success story του αναμένεται ότι θα επηρεάσει τις κυρίαρχες νόρμες και αξίες εντός και εκτός ΗΠΑ. Αν και η μετάδοση αυτή θέλει χρόνο, οι διεθνείς παρουσίες στην ορκωμοσία Τραμπ και οι ανακοινώσεις που έσπευσαν να βγάλουν αυταρχικοί ηγέτες ανά τον κόσμο μάς προϊδεάζουν για το τι θα ακολουθήσει.
Στην Ελλάδα, η Ελληνική Λύση και η Φωνή Λογικής ανταγωνίζονται για το χρίσμα του εγχώριου τραμπισμού, όπως μας ενημερώνουν οι πανηγυρικές ανακοινώσεις τους για την ορκωμοσία του νέου Αμερικανού προέδρου, ενώ η επανεμφάνιση του Πάνου Καμμένου με αφορμή τον εορτασμό της έναρξης θητείας της νέας πρέσβειρας των ΗΠΑ ενδέχεται να μας ενημερώνει για αυξανόμενο ανταγωνισμό στο ακροδεξιό κομματικό spectrum το επόμενο διάστημα.
Τα λαϊκιστικά, αυταρχικά κόμματα στο εσωτερικό μιας χώρας ευνοούνται όχι μόνον από τις πολιτικοοικονομικές συνθήκες στο εσωτερικό της, αλλά και από την ηχώ μηνυμάτων που έρχονται από λαϊκιστές ηγέτες και εκλογικά σώματα στο εξωτερικό.
Μέσα από δηλώσεις τους ο Κυριάκος Βελόπουλος και η Αφροδίτη Λατινοπούλου σπεύδουν να οικειοποιηθούν και να διεκδικήσουν την πολιτική του ατζέντα και για την Ελλάδα. Η προστασία των συνόρων και των εθνικών ταυτοτήτων, ο αντιμεταναστευτισμός, ο αντιεμβολιασμός, η πολεμική εναντίον της πολιτικής ορθότητας και των δικαιωμάτων, η αμφισβήτηση της πολιτικής για το κλίμα και η «επαναφορά» των «απειλούμενων» δυτικών αξιών και πολιτισμικών προτύπων είναι θέσεις που αναμένεται ότι θα γίνουν ακόμη πιο ορατές από την εγχώρια πολιτική προσφορά και ενδεχομένως πιο δημοφιλείς στην εγχώρια πολιτική ζήτηση, μέσα από την παγκόσμια διάχυση των αυταρχικών αξιών. Καθώς οι πολιτικές αυτές θα νομιμοποιούνται μέσω της εφαρμογής τους στην ισχυρότερη χώρα του κόσμου, είναι πολύ πιθανό ότι θα επηρεάσουν και την εγχώρια ζήτηση, απενοχοποιώντας έτι περαιτέρω την ακροδεξιά εκλογική επιλογή. Οι κίνδυνοι που προκύπτουν για τον εκλογικό ανταγωνισμό είναι επίσης υπαρκτοί, καθώς η φοβία του ακροδεξιού ντόμινο ενδέχεται να σύρει τα φιλελεύθερα κόμματα σε αναδίπλωση ή διαλλακτικότητα έναντι της τραμπικής ατζέντας, με την ελπίδα ότι θα γίνουν ελκυστικά από τους εγχώριους θαυμαστές του τραμπισμού.
Είναι γνωστό, ωστόσο, από τη διεθνή βιβλιογραφία ότι οι αυταρχικοί, λαϊκιστές ψηφοφόροι, ενώ προκαλούν τη στρατηγική των φιλελεύθερων κομμάτων, δεν επιστρέφουν σε αυτά, καθώς εχθρεύονται τα κόμματα του κατεστημένου και προτιμούν αυθεντικές ριζοσπαστικές επιλογές. Ενώ είναι βέβαιο ότι η φιλελεύθερη δημοκρατία, οι νόρμες και αξίες θα δοκιμαστούν τα επόμενα χρόνια, η διεθνική δυναμική του ακροδεξιού ντόμινο υπογραμμίζει την ανάγκη για δραστικές πολιτικές σε ευρωπαϊκό επίπεδο, οι οποίες να μπορούν να τιθασεύσουν αυτές τις εξωτερικές επιδράσεις. Η ευρωπαϊκή πολιτική ηγεσία έχει ιστορικό χρέος να προλάβει τη διάβρωση των φιλελεύθερων ευρωπαϊκών αξιών και κεκτημένων.
*Η κ. Λαμπρινή Ρόρη είναι επίκουρη καθηγήτρια Πολιτικής Ανάλυσης στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
