Σε πρόσφατο φύλλο της εφημερίδας δημοσιεύτηκε άρθρο με τίτλο «Κλειστές οι πόρτες των ΑΕΙ για άριστους του εξωτερικού». Το άρθρο αφορούσε καταγγελία ότι σε θέση αναπληρωτή καθηγητή στην Ιατρική Σχολή Αθηνών επιλέχθηκε με μη σύννομο τρόπο υποψήφιος που ήδη υπηρετούσε ως επίκουρος καθηγητής στη σχολή έναντι τακτικού καθηγητή με μακρά θητεία και μεγάλο έργο σε πολύ γνωστό πανεπιστήμιο των ΗΠΑ. Τέτοια περιστατικά δεν είναι δυστυχώς ασυνήθιστα, κάτι που σχολιάστηκε στην ιστοσελίδα του άρθρου και σε σχετικό άρθρο γνώμης (Το πρόβλημα των «αυτοχθόνων» και των «ετεροχθόνων»). Συνεπώς, είναι χρήσιμο να εξετάσουμε το πρόβλημα του υπάρχοντος συστήματος επιλογής διδακτικού και επιστημονικού προσωπικού (μελών ΔΕΠ) των πανεπιστημίων μας και το πώς αυτό μπορεί να βελτιωθεί ώστε να αποφεύγονται τέτοιες καταστάσεις.
Στην Ελλάδα τα μέλη ΔΕΠ εκλέγονται αρχικά σε μια συγκεκριμένη βαθμίδα (π.χ. επίκουρου καθηγητή επί θητεία) και στη συνέχεια, πάλι με διαδικασίες εκλογής και βάσει συγκεκριμένων κριτηρίων, εξελίσσονται σε ανώτερες βαθμίδες: επίκουρου καθηγητή, αναπληρωτή καθηγητή και καθηγητή πρώτης βαθμίδας. Οι εξελίξεις μελών ΔΕΠ στις βαθμίδες του αναπληρωτή καθηγητή και του καθηγητή πρώτης βαθμίδας γίνονται με μία (τυπικά) ανοιχτή διαδικασία, στην οποία μπορούν να συμμετάσχουν όσες και όσοι έχουν τα ελάχιστα προσόντα που προβλέπει ο νόμος. Φαινομενικά, αυτή η ανοιχτή διαδικασία προάγει την αξιοκρατία και την εξωστρέφεια. Ομως, δυστυχώς στην πράξη ορισμένες φορές το κύρος της αμαυρώνεται, όταν το εκλεκτορικό σώμα διαστρέφει τη σύνθεση των επιτροπών αξιολόγησης ή τα κριτήρια επιλογής και τον τρόπο εφαρμογής τους προκειμένου να εξελιχθούν συνάδελφοι που ήδη υπηρετούν στο Τμήμα έναντι εξωτερικών υποψηφίων.
Οι προβληματικές εκλογές μελών ΔΕΠ συμβαίνουν διότι το ισχύον θεσμικό πλαίσιο, σε μια προσπάθεια μαξιμαλιστικής ανοιχτότητας και εξοικονόμησης πόρων, μπερδεύει δύο διαφορετικές διαδικασίες: αυτή της αξιολόγησης μελών ΔΕΠ προς εξέλιξη και αυτή της πρόσληψης νέων μελών ΔΕΠ. Τα κριτήρια επιλογής για τις δύο περιπτώσεις είναι αναμενόμενο να είναι διαφορετικά για αρκετούς θεμιτούς, αλλά δυστυχώς και κάποιους αθέμιτους λόγους που παρατίθενται στο άρθρο για τους αυτόχθονες και ετερόχθονες. Συνεπώς, τα εκλεκτορικά σώματα καλούνται συχνά να σταθμίσουν μη συγκρίσιμα στοιχεία. Επιπλέον, αν τελικά εκλεγεί ο εξωτερικός υποψήφιος, επειδή ο υποψήφιος που ζήτησε να εξελιχθεί παραμένει στο Τμήμα, αυτό καταλήγει να έχει δύο μέλη ΔΕΠ που θεραπεύουν το ίδιο γνωστικό αντικείμενο, ενώ μπορεί οι ανάγκες του να είναι πολύ διαφορετικές.
Στις περισσότερες χώρες με καλά πανεπιστήμια, στην πράξη, η εξέλιξη ακαδημαϊκού προσωπικού γίνεται συνήθως ή συχνά με μια κλειστή διαδικασία αξιολόγησης.
Με βάση τα παραπάνω, καλό θα ήταν το σύστημα εκλογής και εξέλιξης μελών ΔΕΠ στην Ελλάδα να αναμορφωθεί με στόχους α) να αυξηθεί η προσέλκυση νέων άξιων μελών ΔΕΠ στα πανεπιστήμια και β) να μην ευτελίζονται οι εκλογές που αφορούν την εξέλιξη μελών ΔΕΠ ως δήθεν ανοιχτές διαδικασίες. Αυτοί οι στόχοι μπορούν να επιτευχθούν με το να διαχωριστούν οι εκλογές εξέλιξης μελών ΔΕΠ οι οποίες θα πρέπει να είναι κατά κανόνα κλειστές σε εξωτερικούς υποψηφίους από τις εκλογές πρόσληψης νέων μελών ΔΕΠ που θα πρέπει να είναι περισσότερες και πραγματικά ανοιχτές. Οι απαραίτητοι πόροι για θέσεις πρόσληψης νέων μελών ΔΕΠ μπορούν να βρεθούν θεσπίζοντας τη μετακίνηση υπηρετούντων μελών ΔΕΠ που δεν εξελίσσονται σε διοικητικές θέσεις του Δημοσίου στο πλαίσιο της κινητικότητας δημοσίων υπαλλήλων. Παράλληλα, η αποτελεσματικότητα των ιδρυμάτων στην προσέλκυση άξιων νέων ερευνητών με πραγματικά ανοιχτές διαδικασίες θα πρέπει να αξιολογείται με τη δημοσίευση στατιστικών στοιχείων σχετικά με μέλη ΔΕΠ που προσλαμβάνονται από άλλα ιδρύματα και τη χρήση σχετικών μετρικών για την κατανομή νέων θέσεων μελών ΔΕΠ στα πανεπιστήμια. Πιο φιλόδοξα, θα πρέπει να δοθεί η δυνατότητα στα πανεπιστήμια, ως αυτοδιοίκητα ιδρύματα, να κατανέμουν τα ίδια τον προϋπολογισμό του προσωπικού τους και να υφίστανται τις (θετικές ή αρνητικές) οικονομικές συνέπειες των επιλογών τους βάσει αξιολόγησης των επιδόσεών τους.
Ο κ. Διομήδης Σπινέλλης είναι καθηγητής στο Τμήμα Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και στο Τμήμα Τεχνολογίας Λογισμικού του Πολυτεχνείου του Ντελφτ.
