Η απόφαση του Μαρκ Ζούκερμπεργκ να καταργήσει το πρόγραμμα fact-checking στις ΗΠΑ όσον αφορά το Facebook και το Instagram έχει δημιουργήσει μεγάλη ανησυχία. Εχει συνδεθεί άμεσα με την επιστροφή του Τραμπ στην προεδρία και την αντίστοιχη πολιτική που έχει ακολουθήσει στο Χ ο μεγιστάνας και φερόμενος σαν ο νέος «σκιώδης» πρόεδρος Ελον Μασκ. Η αλήθεια είναι ότι η σχέση Τραμπ και social media είναι αξιοσημείωτη. Ξεκίνησε από τη φάση του «πάθους» (2015-2016), κατά την οποία ο Τραμπ στην προσπάθειά του να ανέλθει στην εξουσία την πρώτη φορά σχεδόν ταυτίστηκε κυρίως με το Twitter, έτσι ώστε να επιβεβαιώσει τη διάθεσή του να αποκηρύξει τα συστημικά Μέσα (όπως CNN, The New York Times κ.ά.). Το Twitter ήταν τότε το μέσο παράκαμψης της παραδοσιακής διαμεσολάβησης και ενίσχυσης του αντισυμβατικού προφίλ ενός μέχρι πρότινος celebrity μεγαλοεπιχειρηματία και άγνωστου πολιτικού. Το Facebook, από την άλλη πλευρά, διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη στήριξη της προεκλογικής καμπάνιας του Τραμπ μέσα από το σκάνδαλο της συνεργασίας του με την Cambridge Analytica, κυρίως επιτρέποντας (έστω και άθελά του) τη μικρο-στόχευση ψηφοφόρων μέσω της πολιτικής διαφήμισης αλλά και της διάδοσης ψευδών ειδήσεων (φήμες για την υγεία της Χίλαρι Κλίντον και συνωμοσιολογικές θεωρίες, όπως το «Pizzagate»).
Αν και την περίοδο της προεδρίας του (2017-2021) η σχέση πάθους συνεχίστηκε –μια και ο Τραμπ χρησιμοποίησε και πάλι το Twitter για να ανακοινώνει πολιτικές αποφάσεις, να επιτίθεται σε πολιτικούς αντιπάλους, να σχολιάζει δικαστικές αποφάσεις και για να εκφράζει τη γνωστή μισαλλοδοξία του–, την περίοδο της πανδημίας έρχεται μια φάση κρίσης. Η πλατφόρμα άρχισε να σημειώνει ορισμένα tweets του ως «παραπληροφόρηση» ή «παραβίαση των κανόνων». Η κορύφωση της κρίσης έρχεται τον Ιανουάριο του 2021 όταν το Twitter απαγόρευσε οριστικά τον λογαριασμό του Τραμπ, αφού αυτός είχε δημοσιεύσει εκεί τις απόψεις του για εκτεταμένη νοθεία στις εκλογές και εμμέσως πλην σαφώς είχε παρακινήσει τους υποστηρικτές του να δράσουν βίαια (και να εισβάλουν στο Καπιτώλιο). Μετά την εξαγορά του Twitter από τον Ελον Μασκ το 2022 η πληγωμένη σχέση άρχισε να θεραπεύεται, αφού πρώτα αποκαταστάθηκε ο λογαριασμός του Τραμπ στην πλατφόρμα, με επίκληση στην ελευθερία λόγου. Το ίδιο επιχείρημα δηλαδή που διατύπωσε και ο Μαρκ Ζούκερμπεργκ πριν από λίγες ημέρες.
Φαίνεται ότι το διάστημα που οι βασικοί παίκτες των social media ήταν διατεθειμένοι να συμβάλουν σε μια νέα μορφή ρύθμισης που θα αποτρέψει το επικοινωνιακό και πολιτικό χάος, παρήλθε. Ο σημαντικός επικοινωνιολόγος Brian McNair μας είχε προειδοποιήσει έγκαιρα, μετά το χτύπημα στους Δίδυμους Πύργους το 2001, ότι οι σύγχρονες κοινωνίες της ψηφιακής εποχής δύσκολα μπορούν να αποφύγουν τη χαοτική συνθήκη που γεννά ακριβώς η μεγαλύτερη των αλλαγών που φέρει η νέα τεχνολογία, η εξατομίκευση και ο εκδημοκρατισμός της πληροφόρησης. Μια συνθήκη που κατάφεραν να εκμεταλλευθούν προς όφελός τους νέοι δημαγωγοί της δημόσιας ζωής (πολιτικοί, δημοσιογράφοι, καλλιτέχνες, πανεπιστημιακοί, επιχειρηματίες κ.ά.) αλλά και οι διάφορες μορφές αυταρχικής δημοκρατίας που δεν φαίνεται να θέλουν να χάσουν την ευκαιρία που τους δίνεται.
Το καθεστώς μετα-αλήθειας που έχει επιφέρει η κυριαρχία των social media επανέρχεται απενοχοποιημένο. Αλλωστε, οι υπερβολές που σημειώθηκαν από κάποιους ιεροκήρυκες της πολιτικής ορθότητας στο διάστημα της προσπάθειας σχετικού ελέγχου της άναρχης πληροφόρησης δικαιολογούν την επίκληση της ανάγκης σε λιγότερες μορφές πολιτικής λογοκρισίας. Ομως αυτό που φαίνεται να είναι ο βασικός στόχος της αγαστής συνεργασίας της νέας πολιτικής αρχής στις ΗΠΑ και της μετα-χίπικης τεχνολογικής επιχειρηματικότητας είναι η εμπέδωση της φιλοσοφίας ενός περισσότερο επικοινωνιακού παρά οικονομικού laissez faire.
Την ώρα που ο Τραμπ απειλεί την υφήλιο –μεταξύ άλλων– με δασμούς, γίνεται πρεσβευτής, με συμμάχους τους επιχειρηματίες-γκουρού της τεχνολογίας των social media, της πλήρους απελευθέρωσης της έκφρασης. Μια απελευθέρωση που γνωρίζουμε πια πολύ καλά ότι εξαιτίας της αλγοριθμικής λογικής της νέας τεχνολογίας συνεπάγεται περισσότερη ιδεολογική περιχαράκωση, ταύτιση της υποκειμενικής άποψης με τη γνώση, ανακύκλωση του ίδιου μας του εαυτού. Το διακύβευμα για την Ε.Ε. αλλά και την επαγγελματική δημοσιογραφία για φιλτράρισμα της ενημέρωσης γίνεται πιο ισχυρό από ποτέ. Γιατί όπως μας λέει και το ChatGtp ως άποψή «του» επί του θέματος: «Η απόφαση [Ζούκερμπεργκ] είναι επικίνδυνη και πιθανώς αρνητική, κυρίως λόγω του κινδύνου παραπληροφόρησης και της αποδυνάμωσης της επαγγελματικής αξιοπιστίας. Παρότι η ενίσχυση της ελευθερίας λόγου είναι σημαντική, δεν μπορεί να υποκαταστήσει την ανάγκη για τεκμηριωμένη πληροφορία και αντικειμενικότητα».
*Ο κ. Βασίλης Βαμβακάς είναι καθηγητής Κοινωνιολογίας της Επικοινωνίας στο ΑΠΘ.
