Ενα μήνα μετά τις προεδρικές εκλογές του 2016, το Facebook αποφάσισε να συνεργαστεί με fact-checkers (επαληθευτές πληροφοριών) για να μειώσει τη διάδοση της παραπληροφόρησης στην πλατφόρμα του. Η απόφαση αυτή ήταν αποτέλεσμα μιας στρατηγικής δημoσίων σχέσεων, καθώς ο Μαρκ Ζούκερμπεργκ είχε βρεθεί υπόλογος στο Κογκρέσο των ΗΠΑ και στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξαιτίας της στρατηγικής διασποράς παραπληροφόρησης στο Facebook από χώρες όπως η Ρωσία. Η υλοποίηση αυτής της συνεργασίας ήταν δύσκολη. Ειδικά σε χώρες όπως η Ελλάδα, χωρίς κουλτούρα επαλήθευσης πληροφοριών, υπήρχαν προβλήματα τόσο με τις επαληθεύσεις όσο και με την εφαρμογή της πολιτικής περιορισμού της παραπληροφόρησης, η οποία συχνά υλοποιούνταν με αδέξιο ή επιφανειακό τρόπο. Παρά τα προβλήματα, εμπειρικές έρευνες δείχνουν πως το fact-checking αποδίδει. Μια πρόσφατη έρευνα που έγινε σε 16 χώρες, ανάμεσα στις οποίες και η Ελλάδα, έδειξε πως η έκθεση σε fact-checking μειώνει σημαντικά την επίδραση της παραπληροφόρησης στις αντιλήψεις του κοινού.
Ομως, λόγω της πρόσφατης αλλαγής του πολιτικού κλίματος στις ΗΠΑ, η πλατφόρμα άλλαξε δραστικά τη στρατηγική της στην Αμερική. Σε μια προσπάθεια να αποφύγει τη δυσμένεια του Τραμπ, ο οποίος έχει αποκαλέσει το Facebook «εχθρό του λαού», ο Ζούκερμπεργκ διέκοψε τη συνεργασία της Meta με τους fact-checkers στις ΗΠΑ, δηλώνοντας ότι αυτή η στρατηγική είχε υπονομεύσει την εμπιστοσύνη του κοινού επειδή ήταν μονόπλευρη. Πράγματι, οι περισσότερες επαληθεύσεις στις ΗΠΑ συνήθως αφορούν πληροφορίες που διέπονται από συντηρητικές πολιτικές απόψεις. Αυτό όμως αντανακλά και την πραγματικότητα, καθώς η παραγωγή παραπληροφόρησης, σύμφωνα με έρευνες, είναι πολύ περισσότερο διαδεδομένη μεταξύ Ρεπουμπλικανών παρά Δημοκρατικών.
Αντί του μοντέλου επαγγελματικής επαλήθευσης, η Meta τώρα υιοθετεί, αρχικά για τις ΗΠΑ, το μοντέλο του Ελον Μασκ στο Χ (τα «community notes»), όπου οι χρήστες θα μπορούν να επαληθεύουν πληροφορίες. Η θεσμοθετημένη επαγγελματική διαδικασία της επαλήθευσης ακολουθεί συγκεκριμένους κανόνες που έχουν θέσει διεθνή δίκτυα επαληθευτών και χρειάζεται πόρους και εξειδίκευση. Αντιθέτως, μέσω των community notes υπάρχει πάντα ο φόβος ότι οργανωμένες ομάδες χρηστών θα προσπαθήσουν να επιβάλλουν τη δική τους εκδοχή της αλήθειας.
Στην Ελλάδα, οι αλλαγές αυτές μας αφορούν άμεσα, μια και η παραπληροφόρηση έχει μεγάλη διασπορά. Σύμφωνα με μια πρόσφατη συγκριτική εμπειρική έρευνα, η Ελλάδα είναι η πιο ευάλωτη χώρα στην κακόβουλη παραπληροφόρηση μετά τις ΗΠΑ, σε δείγμα 18 δυτικών χωρών. Οι συνεργασίες του Facebook με ελληνικούς οργανισμούς όπως τα Ellinika Hoaxes και το ελληνικό τμήμα του Γαλλικού Πρακτορείου Ειδήσεων (AFP) δεν έλυσαν το πρόβλημα, αλλά η έλλειψή τους μπορεί να το κάνει χειρότερο. Στην Ελλάδα, αρκετοί χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μας λένε σε έρευνες πως χρησιμοποιούν τα σχόλια άλλων χρηστών κάτω από αναρτήσεις για να επαληθεύσουν μια είδηση σε ένα περιβάλλον γενικευμένης καχυποψίας. Τα «community notes» θα μπορούσαν να δώσουν σε κάποια από αυτά τα σχόλια μια σφραγίδα κύρους της πλατφόρμας και να επιδεινώ-σουν το υπάρχον πρόβλημα.
Ωστόσο, η αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης και η επαλήθευση της πληροφορίας είναι πολύ σοβαρή υπόθεση για να επαφίεται αποκλειστικά στις διαδικτυακές πλατφόρμες όπως η Meta και η X. Τα ελληνικά μέσα ενημέρωσης θα μπορούσαν να αναλάβουν ενεργό ρόλο, δημιουργώντας εξειδικευμένα τμήματα επαλήθευσης πληροφοριών, όπως κάνουν πολλά Μέσα στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Αντ’ αυτού, η συχνή αναμετάδοση ανεπιβεβαίωτων ειδήσεων καθιστά και τα Μέσα, άθελά τους, εργαλεία διασποράς παραπληροφόρησης.
*Ο κ. Αντώνης Καλογερόπουλος είναι αναπληρωτής καθηγητής Πολιτικής Επικοινωνίας στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο των Βρυξελλών και επιστημονικός συνεργάτης του Ινστιτούτου Reuters για τη Μελέτη της Δημοσιογραφίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
