Ο Μαρκ Ζούκερμπεργκ ανακοίνωσε πως αλλάζει ριζικά το πλαίσιο λειτουργίας του Facebook και του Instagram, με σκοπό να δώσει περισσότερη έμφαση στην ελευθερία του λόγου και να εξορθολογίσει τις πρακτικές περιορισμού της, όπου αυτό είναι απαραίτητο. Εκ πρώτης όψεως, μια αλλαγή στο απαρχαιωμένο σύστημα με το οποίο οι πλατφόρμες διαχειρίζονται το περιεχόμενό τους και αξιολογούν την ηθική ή πραγματολογική του ορθότητα δεν είναι κακή ιδέα. Τα κοινωνικά δίκτυα πάσχουν εδώ και χρόνια από μια τελματώδη γραφειοκρατικοποίηση, αποτέλεσμα του πολυδαίδαλου –και εν πολλοίς αποτυχημένου– μηχανισμού που είχαν εγκαταστήσει για να εξανθρωπίσουν τον εικονικό τους κόσμο και να καταστείλουν τη διαδικτυακή παράνοια των fake news, του «λόγου μίσους» και λοιπών μοντέρνων παθογενειών. Καθώς μαζί με τα ξερά πολλές φορές καίγονται και τα χλωρά, ενώ το φιλτράρισμα των αντικανονικών αναρτήσεων μοιάζει συχνά πολιτικοποιημένο, άδικο και αναξιόπιστο, μια νέα οπτική επί των παραπάνω θα μπορούσε να βελτιώσει την ψηφιακή εμπειρία, αν ο σκοπός ήταν αυτός.
Ο πονηρός Ζούκερμπεργκ
Μόνο που ο Ζούκερμπεργκ δεν δείχνει να επιθυμεί κάτι τέτοιο. Παρότι έχει δίκιο όταν αναφέρει πως η επιτήρηση του λόγου στις πλατφόρμες του παρουσιάζει πολλά σφάλματα και παράγει άνισα αποτελέσματα (για παράδειγμα, κάποιοι λογαριασμοί «πέφτουν» χωρίς προφανή εξήγηση συχνότερα από άλλους, κάποια θέματα συζήτησης σαν το μεταναστευτικό ή τις έμφυλες ταυτότητες πυροδοτούν στρατευμένες εκρήξεις λογοκρισίας κ.λπ.), αυτό που παρουσιάζει ως αλλαγή προς το καλύτερο δεν πείθει ότι αποβλέπει στη λύση του προβλήματος. Η κατάργηση των fact checkers, των ανεξάρτητων ελεγκτών που πιστοποιούσαν το αληθές ή μη ειδήσεων και ισχυρισμών, είναι μια αλλοπρόσαλλη κίνηση. Μάλιστα, ο ιδιοκτήτης της Meta δεν τους καταργεί απλώς· τους προσάπτει πολιτική μεροληψία. Αυτή είναι μια πολύ βαριά κατηγορία για μια ομάδα επαγγελματιών με την οποία μέχρι χθες συνεργαζόταν κανονικά. Τι να υποθέσουμε εμείς; Οτι ήξερε για τις προκαταλήψεις τους και δεν μιλούσε ή ότι τις ανακάλυψε σήμερα;
Η άλλη ατζέντα
Δεν είναι μόνο ότι καταργείται ένα «θεσμικό» εργαλείο που, με τις όποιες ανεπάρκειές του, θωράκιζε τους χρήστες (όσους τέλος πάντων ενδιαφέρονταν να θωρακιστούν) από την παραπληροφόρηση. Στο σχετικό βίντεο που ανήρτησε στο προφίλ του στο Facebook, ο Ζούκερμπεργκ δήλωσε ότι προτίθεται να αντικαταστήσει τους επαγγελματίες με τη μέθοδο που χρησιμοποιεί ο Ελον Μασκ στο X, τα λεγόμενα Community Notes, τα οποία κατά ένα μεγάλο μέρος στηρίζονται στα αμεσοδημοκρατικά αντανακλαστικά των ίδιων των χρηστών. Οι χρήστες θα ελέγχονται από τους χρήστες, δηλαδή, κι αυτό για κάποιον λόγο θα διασφαλίσει την ισορροπία της ελευθερίας και της ποιότητας του λόγου. Αν το παράδειγμα του βορβορώδους X είναι για τον Ζούκερμπεργκ άξιο μίμησης, είτε κάτι δεν έχει καταλάβει καλά είτε η ατζέντα του είναι άλλη από εκείνη που δηλώνει. Δεν υπάρχουν πολλές πιθανότητες να μην έχει καταλάβει καλά ο Ζούκερμπεργκ. Από την άλλη, ούτε εμείς είμαστε χαζοί.
Συγκαλυμμένα τραμπικός
Ο δισεκατομμυριούχος επιχειρηματολογεί στη βάση της ελευθεροστομίας που δέχεται πιέσεις από πολιτικά κέντρα, κι όμως στην ίδια ανακοίνωση εμμέσως παραδέχεται ότι στις πιέσεις αυτές ενέδωσε κι ότι η αλλαγή που εισηγείται τώρα γίνεται κι αυτή στο πλαίσιο ενός νέου ενδοτισμού. Διαφορετικά, γιατί αλλάζει η πολιτική της Meta τώρα που αλλάζει η κυβέρνηση; Πώς γίνεται το «πολιτισμικό σημείο καμπής» που ενέπνευσε την αλλαγή να είναι, σύμφωνα με τη δήλωσή του, οι πρόσφατες εκλογές και όχι η εμπειρία τόσων ετών πριν από αυτές; Γιατί διαφημίζει τη συνεργασία του με τον Ντόναλντ Τραμπ για την προστασία των αμερικανικών εταιρειών από τις κυβερνήσεις ανά τον κόσμο που τις επιβουλεύονται; Για ποιον λόγο υιοθετεί το εργαλείο του ανταγωνιστή του, Ελον Μασκ, ο οποίος, όλως τυχαίως, είναι επίσημος συνεργάτης του Τραμπ; Αν ο Ζούκερμπεργκ δεν ευθυγραμμιζόταν τόσο οφθαλμοφανώς με τη νέα πολιτική ηγεσία των ΗΠΑ, ίσως το μανιφέστο του να ήταν λίγο πιο πειστικό.
Η ρίζα του προβλήματος
Η αλήθεια είναι ότι η προπαγάνδα από όλες τις πλευρές βρίσκει πάντα τον δρόμο της στα κοινωνικά δίκτυα. Οι διευκολύνσεις και τα εμπόδια που, ανάλογα με τα συμφέροντά τους, μπορούν να επινοήσουν οι ιδιοκτήτριες εταιρείες, παίζουν ασφαλώς τον ρόλο τους, αλλά δεν αναιρούν τον πυρήνα του προβλήματος, που είναι τα ίδια τα κοινωνικά δίκτυα. Ανεξάρτητα από τις θεμιτές κι αθέμιτες παραμετροποιήσεις τους, τα social media δεν εξυπηρετούν τον πλουραλισμό, όπως ευαγγελίζονται· δεν είναι ο εκδημοκρατισμός του δημόσιου διαλόγου ο καταστατικός τους στόχος. Την οχλοβοή επιδιώκουν και την ασυνάρτητη επιδημία συλλογικών εντάσεων που αυτή επιφέρει. Αυτά είναι που χαρίζουν «traffic» και κερδοφορία – όχι ο πολιτισμένος διάλογος, ούτε η καλοπροαίρετη και αντικειμενική μετάδοση πληροφορίας. Το Facebook μπορεί να παρακμάσει ποιοτικά σαν το X ή να βελτιωθεί, αλλά αυτό δεν έχει πολλή σημασία. Σημασία έχει ότι όσοι εξαρτούν την πληροφόρηση και την κρίση τους από τη δύναμη του «viral», τον απατηλό αλγόριθμο και την κακόνοια των έξαλλων μαζών, θα συνεχίσουν να ζημιώνουν και να ζημιώνονται.
