Οι προκλήσεις που έχει μπροστά της η χώρα, σε ένα εξόχως ασταθές τοπικό και διεθνές γεωπολιτικό περιβάλλον απαιτούν μια άλλη οικονομία, μια εντελώς άλλη παραγωγική βάση. Η στήριξη της οικογένειας σε μια έντονα φθίνουσα δημογραφικά χώρα, η ανάπτυξη εγχώριων αμυντικών τεχνολογιών λόγω της επικίνδυνης γειτονιάς μας, η χρηματοδότηση ενός αποτελεσματικού και δίκαιου κοινωνικού κράτους και ενός σύγχρονου εκπαιδευτικού συστήματος έχουν την ανάγκη μιας διεθνώς ανταγωνιστικής, πολλαπλασιαστικής, πολυδιάστατης οικονομίας. Ο τουρισμός, η πρωτογενής παραγωγή, δεν αρκούν, χρειαζόμαστε επιχειρηματική παρουσία με διεθνή προϊόντα υψηλής προστιθέμενης αξίας, όπως τα σύγχρονα φάρμακα, τα νέα υλικά, οι τεχνολογίες διαχείρισης και παραγωγής της ενέργειας, οι νέες υπολογιστικές μηχανές, οι τεχνολογίες αντιμετώπισης των συνεπειών της επιταχυνόμενης κλιματικής αλλαγής.
Αυτή η νέα παραγωγική βάση, αυτή η νέα για τη χώρα μας οικονομία δεν μπορεί παρά να στηρίζεται στην καινοτομία που αποφέρει η επιστημονική έρευνα και μάλιστα η βασική, ανατρεπτική (disruptive) έρευνα. Αυτό μας διδάσκει η καλή διεθνής πρακτική: μικρές χώρες όπως οι σκανδιναβικές, η Ολλανδία, η Ιρλανδία, το Ισραήλ, η Σιγκαπούρη ευημερούν και πρωταγωνιστούν γιατί επενδύουν στην επιστήμη και στη βασική έρευνα, στις οποίες στηρίζεται η οικονομία τους.
Η χώρα μας χρειάζεται μια άλλη πολιτική στην έρευνα και στην καινοτομία. Είναι απογοητευτικό μια χώρα όπως η δική μας με το εξαιρετικό επιστημονικό δυναμικό της μέσα κι έξω να μην μπορεί να το εκμεταλλευθεί προς όφελός της, σε αντίθεση με αντίστοιχες με τη δική μας χώρες. Οι επιλογές των επικεφαλής πολιτικών υπευθύνων της έρευνας και καινοτομίας οφείλουν να είναι κορυφαίες, διότι οι γύρω μας τρέχουν ήδη με πολλαπλάσια από τη δική μας ταχύτητα. Για παράδειγμα, η γειτονική Βουλγαρία επενδύει σημαντικότατα κεφάλαια στην καινοτομία με την ίδρυση πολλαπλών ερευνητικών κέντρων, ώστε στους ευρωπαϊκούς κύκλους να θεωρείται ως η επόμενη Φινλανδία του Νότου. Εξάλλου, η νέα επίτροπος της Ε.Ε. για τις startups εταιρείες, την έρευνα και την καινοτομία είναι η Βουλγάρα Εκατερίνα Ζαχάριεβα.
Η κυβέρνηση πρέπει να αφουγκραστεί τα κελεύσματα της εποχής και να πράξει ανατρεπτικά, έξω από τα μικρομεσαία ελληνικά καθιερωμένα, αυξάνοντας τη χρηματοδότηση της έρευνας στο 2,5%-3% του ΑΕΠ. Ο σημερινός πρωθυπουργός είχε πολύ εύστοχα αναδείξει ως αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης τον δομικό ρόλο της καινοτόμου δραστηριότητας για την ευρωπαϊκή και διεθνή προοπτική της χώρας. Πρέπει να επιταχύνει σε μεταρρυθμίσεις στον χώρο της επιστήμης. Κάποιες κεντρικές κατά τη γνώμη μας αλλαγές στον χώρο της έρευνας πρέπει είναι οι παρακάτω:
1. Σήμερα χάνονται δυσεύρετα δημόσια ερευνητικά κονδύλια σε διάφορα υπουργεία, σε θολές και ανούσιες δραστηριότητες, ασυντόνιστης και κατ’ επίφαση επιστημονικής έρευνας δίχως διαφανείς και αξιοκρατικές διαδικασίες αξιολόγησης των ερευνητικών προτάσεων. Η απώλεια μπορεί να περιοριστεί δραστικά με την ενσωμάτωση υπό έναν κεντρικό φορέα όλων των χρηματοδοτήσεων επιστημονικής έρευνας του Δημοσίου κάθε μορφής (βασική/εφαρμοσμένη) και την ίδρυση ενός ισχυρού, καλά στελεχωμένου και ανεξάρτητου Εθνικού Ιδρύματος Επιστημών και Ερευνας στα πρότυπα του αμερικανικού National Science Foundation.
2. Η διαχείριση των κονδυλίων των ερευνητικών προγραμμάτων στα ΑΕΙ και τα Ερευνητικά Κέντρα είναι εξαιρετικά χρονοβόρος και γραφειοκρατική, όταν η επιστήμη τρέχει με χίλια σε όλο τον κόσμο. Οι μειοδοτικοί διαγωνισμοί τραυματίζουν την ποιότητα των αναγκαίων εργαστηριακών οργάνων και αντιδραστηρίων. Ως ουσιαστικός περιορισμός της γραφειοκρατίας θα ήταν η έξοδος των δαπανών της επιστημονικής έρευνας του Δημοσίου από το Δημόσιο Λογιστικό, με την εφαρμογή τού εκ των υστέρων (a posteriori) αυστηρού ελέγχου των δαπανών από ορκωτούς λογιστές κάθε χρόνο. Η παράβαση των νόμων να συνεπάγεται μόνιμο αποκλεισμό των παραβατών από τις σχετικές χρηματοδοτήσεις του Δημοσίου και η προσφυγή του στη Δικαιοσύνη.
3. Τα ΑΕΙ και τα Ερευνητικά Κέντρα διαθέτουν σήμερα υποστελεχωμένα Γραφεία Μεταφοράς Τεχνολογίας με άπειρα στο αντικείμενο στελέχη που αδυνατούν στη συντριπτική τους πλειοψηφία να επιτελέσουν την αποστολή τους στην προώθηση των αποτελεσμάτων της έρευνας προς την εμπορική τους εκμετάλλευση. Προτείνουμε την ίδρυση μόνο τριών κεντρικών Γραφείων Μεταφοράς Τεχνολογίας, σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Ηράκλειο ως νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου (ΝΠΙΔ) ή καλύτερα ως εταιρείες ΙΚΕ-ΣΔΙΤ. Ετσι θα μπορούν να προσλαμβάνουν έμπειρα και καλοπληρωμένα στελέχη από τον εγχώριο ή διεθνή ιδιωτικό τομέα της καινοτόμου επιχειρηματικότητας, ώστε να είναι στελεχωμένα με ανθρώπους της αγοράς που γνωρίζουν τον χώρο της εμπορικής και επιχειρηματικής καινοτομίας.
4. Με το άρθρο 106 του νόμου 5092/2024 καταργήθηκε η αρμοδιότητα της Επιτροπής Ερευνών των ΑΕΙ για την έγκριση της ίδρυσης ή συμμετοχής σε εταιρείες τεχνοβλαστούς (spinoffs) και τον ορισμό εκπροσώπων του ΑΕΙ στα όργανα διοίκησής τους. Παραμένει όμως η αρμοδιότητα στο Συμβούλιο Διοίκησης του ιδρύματος που ως πολυμελές όργανο με τη συμμετοχή μελών χωρίς σχετική τεχνογνωσία οδηγούν σε σοβαρές καθυστερήσεις. Προτείνεται να ανατεθεί αποκλειστικά στον πρύτανη η απόφαση ίδρυσης εταιρείας τεχνοβλαστού, ύστερα από εισήγηση του Γραφείου Μεταφοράς Τεχνολογίας, με την επιπλέον επιλογή μεταβίβασης της αρμοδιότητας αυτής του πρύτανη στη διοίκηση του κεντρικού Γραφείου Μεταφοράς Τεχνολογίας της περιοχής του Ιδρύματος.
Ευχής έργο είναι το πολιτικό σύστημα να αντιληφθεί ότι η σημαντική ενίσχυση της έρευνας και της καινοτομίας είναι πλέον θέμα επιβίωσης της χώρας και όχι μια ακαδημαϊκή πολυτέλεια.
*Ο κ. Αχιλλέας Γραβάνης είναι καθηγητής Φαρμακολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης, συνιδρυτής των spinoff εταιρειών βιοτεχνολογίας BioNature και ReNeuroCell Therapeutics.
