Ο χρόνος που έρχεται φέρνει μια ενδιαφέρουσα επέτειο: τα 40 χρόνια από την πρώτη ταινία της θρυλικής τριλογίας επιστημονικής φαντασίας «Επιστροφή στο μέλλον». Ας φανταστούμε για μια στιγμή πως μπαίνουμε εμείς στη μηχανή του χρόνου και ταξιδεύουμε πάνω από την Ευρώπη: Πώς θα μοιάζει σε ένα χρόνο από τώρα;
Οι οιωνοί δεν είναι καλοί. Αν η Γαλλία ήταν πολιτεία των ΗΠΑ, θα κατείχε την τελευταία θέση σε κατά κεφαλήν ΑΕΠ σε ολόκληρη τη χώρα. Σε σχέση με το ύφος που τον διακρίνει, η έκθεση Ντράγκι είναι γραμμένη με τρόπο σχεδόν σπαρακτικό: μοιάζει επιτακτική η ανάγκη για μια αλλαγή πλεύσης – ένα σχέδιο Μάρσαλ, χωρίς αυτή τη φορά να μπορούμε να καλωσορίσουμε το δολάριο. Θα τη δούμε μέσα στο 2025;
Μοιάζει δύσκολο. Οι ριζικές αλλαγές προϋποθέτουν ισχυρές κυβερνήσεις και κάτι τέτοιο δεν διαφαίνεται στον ορίζοντα. Η χρονιά που έρχεται φέρνει πολιτική αβεβαιότητα και στους δύο παραδοσιακούς πυλώνες της ηπείρου. Και αν στη Γαλλία η έλλειψη κυβερνησιμότητας αρχίζει να μοιάζει με μια νέα κανονικότητα, το γερμανικό κομματικό σύστημα φαίνεται να μπαίνει τώρα στον κύκλο που έχει μπει το γαλλικό εδώ και αρκετό καιρό – και τα δύο καλούνται να επιβιώσουν διατηρώντας το πιο επιδραστικό κόμμα της αντιπολίτευσης σε απομόνωση. Αυτό ακριβώς που ζούσαμε στη μεταπολεμική Ιταλία μέχρι και το 1990, το ζούμε και τώρα, αλλά από την ανάποδη. Τότε ήταν η ευρωκομμουνιστική Αριστερά, τώρα η Ακροδεξιά.
Τι περιμένουμε από τις επερχόμενες εκλογές της Γερμανίας; Κατά πάσα πιθανότητα, οι Χριστιανοδημοκράτες θα τερματίσουν πρώτοι, αλλά θα χρειαστούν τους Σοσιαλδημοκράτες για να σχηματίσουν κυβέρνηση και κάπως έτσι μάλλον θα πάμε σε έναν ακόμη «μεγάλο συνασπισμό» που πρακτικά θα φέρει την AfD σε ρόλο αξιωματικής αντιπολίτευσης. Αυτό συνεπάγεται μια κυβέρνηση έτοιμη να ενδώσει σε πολιτικές αποκλεισμού, που αναπόφευκτα θα ακουμπήσουν και την ευρωπαϊκή πολιτική ασύλου.
Στη Γαλλία η νέα κυβέρνηση ήδη μετρά αντίστροφα και δεν αποκλείεται να πάμε σε διπλές εκλογές που θα μοιάζουν με αυτές που είχαμε εμείς τον Μάιο του 2012 – θα λέμε μετά πως έπρεπε να είχαν έρθει πολύ νωρίτερα. Μπορεί το εκλογικό σύστημα, που λειτουργεί ως λαιμός μπουκαλιού, να κρατά την Εθνική Συσπείρωση εκτός Ηλυσίων Πεδίων, όμως η συσσωρευμένη αίσθηση αδικίας, ιδιαίτερα μετά την απόφαση Μακρόν να μη δώσει την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στη Λεπέν, κάνει τα 11 εκατομμύρια ψηφοφόρους της Εθνικής Συσπείρωσης να μιλούν φωναχτά για βαθιά έλλειψη πολιτικής εκπροσώπευσης.
Στην Ευρώπη, η κοινωνική δικαιοσύνη θεωρείται υψηλότερη αξία από την αξιοκρατία. Με άλλα λόγια, η προσπάθεια σύγκλισης Μασκ και ευρωπαϊκής Ακροδεξιάς ίσως φανερώσει και το βαθύ ρήγμα μεταξύ τους.
Ας δούμε όμως και λίγο πέρα από τις δύο αυτές χώρες. Με την άκρα Δεξιά να συμμετέχει σε επτά κυβερνήσεις της Ε.Ε., μπαίνουμε πια στο στάδιο της μετα-κανονικοποίησης. Αυτό σημαίνει πως παλιά γιατρικά παύουν να λειτουργούν. Εως τώρα γνωρίζαμε ότι ένα πράγμα που σκότωνε τη δημοφιλία της άκρας Δεξιάς ήταν η συμμετοχή της σε κυβερνητικούς θώκους. Ως βαθιά αντισυστημικά, τα κόμματα αυτά έως τώρα έπρεπε να δρουν στην πολιτική περίπου όπως ο Ικαρος, μακριά από τις ακτίνες της εκτελεστικής εξουσίας. Πλέον κάτι τέτοιο δεν φαίνεται να ισχύει. Η εξουσία δείχνει να μεγάλωσε και όχι να μίκρυνε την Τζόρτζια Μελόνι. Η νέα γενιά φτερών μοιάζει πολύ πιο ανθεκτική στην εξουσία και κάπως έτσι το 2025 θα μας βρει με ακόμη μεγαλύτερη άνοδο της άκρας Δεξιάς στον ευρωπαϊκό χάρτη.
Πολλά θα κριθούν και από την επίδραση που θα έχει η εκλογή Τραμπ στην πολιτική ατζέντα της Ευρώπης. Σε σχέση με την πρώτη θητεία του, το τραμπικό μπλοκ είναι πλέον πιο ετερογενές, εσωκλείοντας την παραδοσιακή MAGA με τη δυσανάλογα επιδραστική ομάδα των τεχνοϊδεαλιστών. Ο συνεκτικός κρίκος των δύο μοιάζει να είναι η κοινή απέχθεια για τη woke κουλτούρα, που ίσως αποτελέσει και τη μόνη δέσμη πολιτικών που θα συνεχιστεί χωρίς εσωτερικές τριβές. Και όπως συμβαίνει στα θέματα αυτά, η επίδρασή τους στην Ευρώπη θα έρθει με τη συνηθισμένη καθυστέρηση, σαν μια νέα μόδα που ταξιδεύει από τη Νέα Υόρκη στην ενδοχώρα.
Παραμένει ερώτημα πώς αυτή η ετερόκλητη συμμαχία θα επηρεάσει την ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή. Η προσπάθεια εμπλοκής στα πολιτικά πράγματα της Γερμανίας φανερώνει τη φιλοδοξία του Μασκ να διεθνοποιήσει την άκρα Δεξιά υπό την ιδεολογική του ομπρέλα. Αυτή η προσπάθεια μπορεί να έχει ακριβώς αντίθετα από τα προσδοκώμενα αποτελέσματα. Από τη μια μπορεί πράγματι να διαφοροποιήσει τις βασικές αρχές της ευρωπαϊκής Δεξιάς, δημιουργώντας ένα ισχυρό κύμα σκληρών αντικρατιστών μέσα στους κόλπους της.
Μπορεί όμως και να προσκρούσει σε αυτές. H Ευρώπη είναι πιο φιλική προς το κράτος πρόνοιας, τους φόρους και τις παροχές που αυτό συνεπάγεται. Στην ήπειρό μας, η κοινωνική δικαιοσύνη θεωρείται υψηλότερη αξία από την αξιοκρατία. Με άλλα λόγια, η προσπάθεια σύγκλισης μεταξύ της πλευράς Μασκ και της ευρωπαϊκής Ακροδεξιάς ίσως φανερώσει και το βαθύ ρήγμα μεταξύ τους. Γιατί αν ήταν να διαλέξουν πλευρό, οι περισσότεροι ψηφοφόροι της άκρας Δεξιάς στην Ευρώπη μάλλον θα κατέτασσαν τους εαυτούς στο άλλο στρατόπεδο – εκείνο που ο Μασκ δείχνει να περιφρονεί περισσότερο και από τους Δημοκρατικούς.
Σαράντα χρόνια από την πρώτη περιπέτεια της μηχανής του δρα Μπράουν, το 2025 μας καλεί να αναλογιστούμε ποιος σήμερα, και από ποιον πολιτικό χώρο, πρεσβεύει το όραμά του. Και αυτό δεν μας κάνει παρά να συμφωνήσουμε με τη γνωστή ρήση του Γούντι Αλεν, ότι η ζωή δεν μιμείται τον κινηματογράφο, αλλά την κακή τηλεόραση.
*O κ. Ηλίας Ντίνας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης και κάτοχος της ελβετικής έδρας στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο της Φλωρεντίας.
