Οι απολογισμοί του τέλους κάθε χρονιάς θα μπορούσαν να συνθέσουν, για τον καθένα χωριστά, ένα προσωπικό έργο τέχνης. Μια κατασκευή – εγκατάσταση με σημειώσεις, σκέψεις, αντικείμενα, ενθυμήματα, εικόνες και φωτογραφίες. Μια αυτοβιογραφική σύνθεση από διάφορα υλικά, σαν δημιουργική συνομιλία με τον εαυτό. Τραυματική, εξισορροπητική, ψύχραιμη, αισιόδοξη, δεσμευτική, χαλαρή, ανάλογα με τα κέφια και την αυτοκριτική διάθεση του καθενός/της καθεμιάς.
Η σκέψη γεννήθηκε παρατηρώντας πρόσφατα, προσεκτικά, την εγκατάσταση «από ευρεθέντα αντικείμενα» της Penny Siopis «Γητευμένες ζωές», που περιλαμβάνεται στη μεγάλη αναδρομική έκθεση της καλλιτέχνιδας «For Dear Life», την πρώτη συνολική παρουσίαση τoυ έργου της εκτός Nότιας Αφρικής, στο ΕΜΣΤ σε επιμέλεια της Κατερίνας Γρέγου. Πηγή έμπνευσης για τις «Γητευμένες ζωές» στάθηκε «το αναγκαστικό πακετάρισμα των υπαρχόντων μιας ζωής που ανήκαν στη μητέρα της καλλιτέχνιδας, έπειτα από ένα ατύχημα, το οποίο είχε αποτέλεσμα τη μεταφορά της σε μονάδα διαχειριζόμενης φροντίδας», διαβάζουμε στον υπομνηματισμό. Τι να κρατήσει κανείς και τι να πετάξει; Στα υπάρχοντα αυτά συμπεριλαμβάνονται και αντικείμενα που ταξίδευαν στον χρόνο και στον χώρο, πάνω από γενιές και ηπείρους. «Για μένα η τέχνη μιλάει πάντα για το ατελές, το ανολοκλήρωτο, το ατακτοποίητο και το αποσπασματικό. Οι “Γητευμένες ζωές” είναι ένα είδος εγκυκλοπαίδειας κοινωνικών και πολύ προσωπικών σχέσεων που μεγαλώνει συνεχώς, έχοντας ξεφύγει από κάθε έλεγχο», λέει η 71χρονη Νοτιοαφρικανή καλλιτέχνις, η οποία γεννήθηκε στην πόλη Βράιμπεργκ από Ελληνες γονείς.
Σύντομο βιογραφικό: Η Siopis έγινε γνωστή τις δεκαετίες του ’80 και του ’90 χάρη στην ιστορικά και πολιτισμικά φορτισμένη ζωγραφική της, που ασκούσε κριτική στην αποικιοκρατία, στο απαρτχάιντ, στον ρατσισμό και τον σεξισμό. Εχει δουλέψει με ευρεία γκάμα υλικών: λαδομπογιές, μελάνια, κόλλα, αποκόμματα εφημερίδων, καθημερινά αντικείμενα, αλλά και φιλμ 8 και 16 χιλιοστών. Εδώ και πενήντα χρόνια διερευνά την πολιτική του σώματος, το τραύμα, καθώς και τη θλίψη και την ντροπή που ενυπάρχουν μέσα σε προσωπικές και συλλογικές ιστορίες στην πατρίδα της.
Οι «Γητευμένες ζωές», από την έκθεση της Penny Siopis στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, αφορμή για σκέψεις και απολογισμούς.
Η έκθεση στο ΕΜΣΤ (από την περασμένη άνοιξη, τελειώνει 12 Ιανουαρίου) αποκαλύπτει μια εκρηκτική δημιουργό. Τολμηρή, ευαίσθητη, κοινωνικά διεισδυτική, απρόβλεπτη. Είναι ίσως μια από τις σπάνιες «συναντήσεις» όπου ενώ η τέχνη της έχει πολιτικό και φεμινιστικό χαρακτήρα δεν γίνεται ούτε στιγμή μπροσούρα. Το «μήνυμα» διαλύεται –χωρίς να χάνεται– μέσα στην υπαρξιακή αναζήτηση, στην παρατήρηση της ιστορίας, προσωπικής, της χώρας της και των ανθρώπων της. Εχει χρώματα, μορφές, τοπία (πρωτίστως εσωτερικά) και στα βίντεο εικόνες με αφηγήσεις που δεν προέρχονται από το οπτικό υλικό αλλά είναι σε απόλυτη αρμονία με αυτό.
Εκτός όμως από τα «ευρεθέντα αντικείμενα» υπάρχει και κάτι άυλο που αποτυπώνεται, μιλώντας για ένα συναίσθημα σε αποδρομή, που χάνεται από χρόνο σε χρόνο: την ντροπή.
Η σειρά «Shame» αποτελείται από έναν μεγάλο αριθμό ζωγραφικών έργων μικρών διαστάσεων, τοποθετημένων σε διάταξη πλέγματος. Προέκυψε, όπως εξηγεί η ίδια η Siopis, ως «αντίδραση στο αίσθημα της ντροπής που αναδύθηκε από το έργο της νοτιοαφρικανικής Επιτροπής Αλήθειας και Συμφιλίωσης την επαύριον της πτώσης του απαρτχάιντ». «Η ντροπή θεωρείται το πιο μύχιο των ανθρώπινων συναισθημάτων. Εχει ατομική και κοινωνική διάσταση και αποτελεί ένα πανανθρώπινο συναίσθημα. Είναι μια ακούσια αντίδραση. Πεθαίνουμε από ντροπή γιατί νιώθουμε εκτεθειμένοι και μας καταβάλλει ο τρόμος του βλέμματος των άλλων. (…) Παρότι, ωστόσο, συνιστά μια μορφή πόνου, αποτελεί συγχρόνως και πρόσφορο έδαφος για να ριζώσει η συμπόνια, καθώς βοηθάει να αναγνωρίσουμε το πρόσωπό της στον άλλον και να συμπάσχουμε έτσι με καταστάσεις που δεν μας είναι άμεσα οικείες». Πράγματι· η έλλειψη συμπόνιας μπορεί να συνδέεται και με την έλλειψη ντροπής.
