Εκανα ανασκόπηση των γεγονότων της χρονιάς που αποχαιρετούμε σε μια προσπάθεια να διαλέξω το τελευταίο θέμα. Με δυσκολεύει πάντα η επιλογή θέματος όλες τις εποχές του χρόνου. Η ειδησεογραφία τρέχει εξαιρετικά γενναιόδωρα, αλλά ό,τι απλόχερα προσφέρεται δεν είναι πάντα κατάλληλο για αρθρογραφία, ειδικά για τη νέα χρονιά.
«Αλλαγές» ήταν το θέμα που είχα στο μυαλό μου, φρέσκα ξεκινήματα πρέπει να είναι το ζητούμενο, τι άλλο, για τη νέα αρχή που σηματοδοτεί κάθε νέα χρονιά. Είχα κρατήσει στο συρτάρι δυο ειδήσεις που δημοσιογραφικά είναι ελάσσονος σημασίας, διαβάζοντάς τες όμως ξανά κατάλαβα τους λόγους που ήταν τακτικά αρχειοθετημένες.
Η μία αφορούσε τη νεκρολογία ενός ψυχολόγου. Το όνομά του Ντάνιελ Κέινμαν. Πέθανε στις 27 Μαρτίου σε ηλικία ενενήντα ετών, έγινε κυρίως γνωστός για το βιβλίο του «Τhinking fast and slow», έπειτα από μια μακρά καριέρα έρευνας γύρω από την ανθρώπινη συμπεριφορά. Κατέληξε στο ότι ο ανθρώπινος νους είναι λιγότερο προβλέψιμος και καταληπτός απ’ ό,τι εικάζουμε. Εάν ρίξει κάποιος ένα κέρμα και πέσει δύο φορές κορώνα δημιουργείται η πεποίθηση ότι η επόμενη περιστροφή του κέρματος θα φέρει γράμματα, παρόλο που οι πιθανότητες εξακολουθούν να είναι 50/50. Αυτή ακριβώς η πλάνη, είχε διαγνώσει, μας παγιδεύει όλους –τους τζογαδόρους ακόμα παραπάνω– σε λάθος μονοπάτια.
Μια άλλη θεωρία στην οποία είχε οδηγηθεί ήταν η αποστροφή του ανθρώπινου είδους στο να χάνει. Ο άνθρωπος είναι φτιαγμένος έτσι, διέγνωσε, ώστε ο φόβος της χασούρας να είναι ισχυρότερος από την επιθυμία του κέρδους. Ετσι, το να χάσουμε 100 ευρώ πληγώνει περισσότερο από την προσδοκία να κερδίσουμε το αντίστοιχο ή και μεγαλύτερο ποσό. Η θεωρία, που εφαρμόζεται σε όλα, με έκανε να σκεφτώ ότι σύμφωνα με αυτήν, οποιαδήποτε αλλαγή αποπειραθούμε είναι εκ προοιμίου, με αισιοδοξία, εξαιρετικά δύσκολη και με απαισιοδοξία καταδικασμένη στην αποτυχία.
Διότι για να κερδίσουμε σημαίνει ότι πρέπει να κινηθούμε διαφορετικά, δηλαδή να μετατοπιστούμε, χάνοντας ή αφήνοντας πίσω. Και οτιδήποτε χάνεται, ακόμη κι αν ξεφορτώνεται ως μη πολύτιμο, είναι επώδυνο. Κι αν επιτευχθεί η αλλαγή έρχεται με κόστος και, φυσικά, με ακόμη μεγαλύτερο κόπο. Αρα, ποιος οικειοθελώς θέλει να κάνει αλλαγές;
Βρήκα κάποιον. Είχα συγκρατήσει την είδηση του 27χρονου Βρετανού Ράσελ Κουκ, ο οποίος τον Απρίλιο ολοκλήρωσε τον γύρο της Αφρικής τρέχοντας. Ξεκίνησε από το βόρειο μέρος της χώρας και βάζοντας το ένα πόδι μπροστά από το άλλο προχωρούσε… Ναμίμπια, Αγκόλα, Κονγκό. Πέρασε το Καμερούν, τη Νιγηρία, το Τόγκο. Διέσχισε την Ακτή του Ελεφαντοστού, τη Γουινέα, τη Σενεγάλη και συνέχισε για 352 ημέρες μέχρι να φτάσει στην Τυνησία. Διέσχισε την ήπειρο από τον βορρά στον νότο.
Τα πόδια του τον πήγαν σε ζούγκλα, σε βουνά, σε έρημο, έκανε 16.000 χλμ. βήμα βήμα. Επιβίωσε από ένοπλη ληστεία στην Αγκόλα, από απαγωγή στο Κονγκό, από ασθένεια στη Νιγηρία. Ξεπέρασε γραφειοκρατικά ζητήματα που αφορούσαν τη βίζα του στα σύνορα της Αλγερίας, την απώλεια ενός κλεμμένου διαβατηρίου, αρκετές τροφικές δηλητηριάσεις. Εκείνος συνέχιζε ακατάπαυστα να κινείται.
Ισως όλα τα στοιβαγμένα «αν» του παρελθόντος μάς ωθούν στις αλλαγές, για να αποφεύγεται η συσσώρευσή τους όταν αργότερα δεν θα μπορούμε να δράσουμε, για να προλάβουμε τον χρόνο πριν αναχαιτίσει τις επιθυμίες μας.
Διένυσε μια απόσταση που αντιστοιχεί σε 376 μαραθωνίους, δηλαδή ολοκλήρωνε παραπάνω από έναν μαραθώνιο ημερησίως. Κάλεσε υποστηρικτές να έρθουν να τρέξουν παρέα, την τελευταία μέρα, και όταν τερμάτισε είπε απλώς –ως Αγγλος– «είμαι λίγο κουρασμένος». Και «το σώμα μου πονάει, αλλά δεν παραπονιέμαι». Βούτηξε στη θάλασσα και το γιόρτασε κάνοντας πάρτι και πίνοντας daiquiri φράουλα.
«Είμαι ένας νορμάλ τύπος. Εάν μπορώ εγώ να το κάνω, ευελπιστώ ότι και άλλοι μπορούν να κινητοποιήσουν τον εαυτό τους σε οτιδήποτε τους ενδιαφέρει». Ποιος είναι αυτός ο τύπος, αναρωτήθηκα, και γιατί τρέχει; Ο Ράσελ Κουκ γνωρίζει από προκλήσεις. Και ο προηγούμενος στόχος που είχε θέσει στον εαυτό του επετεύχθη. Είχε τρέξει από την Κωνσταντινούπολη στο Λονδίνο, χωρίς κάποια ομάδα να τον συνοδεύει, απολύτως μόνος. Κουβαλώντας μια αιώρα, ένα διαβατήριο, λίγα μετρητά, οδοντόπαστα και οδοντόβουρτσα.
Εθισμένος στο αλκοόλ και τον τζόγο, η αρχή έγινε όταν έπιασε πάτο και κάποιο βράδυ βγαίνοντας από ένα κλαμπ αποφάσισε αυθόρμητα να επιστρέψει σπίτι του τρέχοντας. Ηταν το ξεκίνημα μιας διαφορετικής ζωής, μιας «διαδικασίας», όπως την αποκαλεί, όπου βλέπει την πρόοδο, απτή και σταδιακή, από τότε που πήρε την απόφαση «να βάλει ενέργεια σε κάτι που του δίνει πίσω» και να «αποκτήσει τον έλεγχο». «Για το 99% των ανθρώπων ο στόχος είναι διαφορετικός και όχι ο γύρος της Αφρικής τρέχοντας, ό,τι και να είναι μπορούν να κυνηγήσουν τα όνειρά τους λίγο παραπάνω».
Οι άνθρωποι, ναι, παίρνουμε προβλέψιμα ατελείς αποφάσεις, η ελεύθερη βούληση, σύμφωνα με τον ψυχολόγο Κέινμαν, είναι πολύ πιο περιορισμένη απ’ ό,τι πιστεύουμε και, για να κάνουμε αλλαγές πρέπει να πιάσουμε πάτο. Υπάρχει όμως κάτι θετικό σε κομβικές ημερομηνίες, όπως είναι οι επέτειοι, τα γενέθλια ή η νέα χρονιά. Είναι ημερομηνίες φρέσκου ξεκινήματος. Προσφέρουν από μόνες τους ένα είδος ψυχολογικής ανακαίνισης. Νιώθουμε απόσταση από τις προηγούμενες αποτυχίες μας, από τη βολή μας, από τους φόβους μας. Νιώθουμε διαφορετικοί στα ημερολογιακά ορόσημα, άνθρωποι με αποφασιστικότητα, έτοιμοι για ανασύνταξη, οπτιμιστές για το μέλλον.
Εχουμε φτάσει, πιστεύω, στη σωστή στιγμή, στην ηλικία που δεν χρειάζεται να πιάσουμε πάτο για να ταρακουνηθούμε. Μας στριμώχνουν αρκετά όλα τα στοιβαγμένα «αν» του παρελθόντος. «Ολα τα “αν” απ’ τα οποία είναι φτιαγμένη η ζωή», όπως γράφει στον «Αγριότοπο» ο συγγραφέας Ρόμπερτ Πεν Γουόρεν. Ισως αυτά ωθούν στις αλλαγές, για να αποφεύγεται η συσσώρευσή τους όταν αργότερα δεν θα μπορούμε να δράσουμε, για να προλάβουμε τον χρόνο πριν αναχαιτίσει τις επιθυμίες μας.
Καλή μας χρονιά.
*Η κ. Ελεάννα Βλαστού είναι συγγραφέας.
