Η μαζική δολοφονική επίθεση στην αγορά του Μαγδεμβούργου προκάλεσε τρόμο και μεγάλη ανησυχία σε όλη την Ευρώπη. Είναι χαρακτηριστικό πως ο σπουδαίος Γερμανός ερευνητής της τρομοκρατίας και καθηγητής στο King’s College, Πέτερ Νόιμαν, υποστήριξε πως δεν θα μπορούσε να προβλέψει μια επίθεση από «έναν Σαουδάραβα πρώην μουσουλμάνο που ζει στην Ανατολική Γερμανία, υποστηρίζει το AfD και θέλει να τιμωρήσει τη Γερμανία για την ανοχή της έναντι των Ισλαμιστών». Μέσα σε μια πρόταση ο Νόιμαν περιγράφει πόσο περίπλοκο και δύσκολο περιστατικό ήταν αυτό που σόκαρε τη Γερμανία. Καλό θα ήταν λοιπόν να μην προχωρούσε σε γενικεύσεις και αφορισμούς για το τι έκαναν ή δεν έκαναν οι Αρχές ασφαλείας στη Γερμανία.
Το χειρότερο με αυτή την υπόθεση είναι η πιθανότητα να μιλάμε για ένα περιστατικό που μας δείχνει το μέλλον του βίαιου εξτρεμισμού και της τρομοκρατίας. Σχηματικά, οι ερευνητές το αποκαλούν «γίνε μόνος σου τρομοκράτης» (do it yourself terrorism). Είναι μια εξελιγμένη εκδοχή της βίας των «μοναχικών» δρώντων. Οι ιδεολογίες και η θρησκεία θα παίζουν όλο και λιγότερο τον βασικό ρόλο για να καταλήξει κάποιος στην τρομοκρατία. Οι δράστες θα λειτουργούν κυρίως εκτός οργανώσεων και ομάδων. Οι επιθέσεις θα γίνονται απλούστερες και άρα περισσότερο απρόβλεπτες, με κάθε μέσο, όπως για παράδειγμα το αυτοκίνητο, να μετατρέπεται σε φονικό όπλο.
Σε αυτό το πλαίσιο κρίσιμες παράμετροι είναι οι θεωρίες συνωμοσίας, ο κυβερνοχώρος (Διαδίκτυο και μέσα κοινωνικής δικτύωσης) και η πόλωση των κοινωνιών. Ο δράστης της επίθεσης στη Γερμανία επιβεβαιώνει αυτή την τάση. Ανθρωπος με κρίση ταυτότητας (η κριτική του για το αυστηρό πλαίσιο της Σαουδικής Αραβίας τον οδήγησε σε απόρριψη του Ισλάμ), που πιστεύει σε θεωρίες συνωμοσίας (σχέδιο εξισλαμισμού της Γερμανίας), με τάσεις αντισυστημισμού (επίρριψη ευθύνης στην πρώην καγκελάριο Μέρκελ, στο πολιτικό σύστημα της Γερμανίας και στις ελίτ), με έντονα μισαλλόδοξο και εχθροπαθή λόγο (χαρακτηριστικό πάρα πολλών υποστηρικτών ακροδεξιών σχηματισμών που δικαιολογούν, εξυμνούν και επικροτούν τη χρήση βίας) και συστηματική δραστηριοποίηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Βρισκόμαστε ήδη στην εποχή της σχετικοποίησης και της μείωσης της σημασίας των ιδεολογιών και της θρησκείας. Το μονοπάτι που οδηγεί κάποιον στη βία κινείται περισσότερο συμπεριφορικά, με αντιδράσεις (παράπονο, απογοήτευση, θυμός, οργή), κυρίως μέσα από το Διαδίκτυο και καταλήγει σε μεμονωμένες επιθέσεις. Κάποιοι αναλυτές το περιγράφουν ήδη ως το νέο «κύμα» της τρομοκρατίας.
Οι ιδεολογίες και η θρησκεία θα παίζουν όλο και λιγότερο τον βασικό ρόλο. Οι δράστες θα λειτουργούν κυρίως εκτός οργανώσεων και ομάδων.
Είναι προφανές πως αυτή η συνθήκη περιπλέκει ιδιαίτερα τη δράση των υπηρεσιών ασφαλείας και πληροφοριών και προσθέτει προκλήσεις και διλήμματα. Οι υπηρεσίες καταπολέμησης της τρομοκρατίας βασίζονται σε σημαντικό βαθμό στην ανάλυση της προπαγάνδας, του υποβάθρου που ασπάζονται οι τρομοκρατικές οργανώσεις για να μπορέσουν να προχωρήσουν σε εκτιμήσεις κινδύνου και χαρτογράφηση υπόπτων. Οταν η ιδεολογία και η θρησκεία έχουν αντικατασταθεί από τις θεωρίες συνωμοσίας τα πράγματα είναι εξαιρετικά δύσκολα.
Ποια θεωρία συνωμοσίας είναι αυτή που μπορεί να θεωρηθεί σημείο ανάλυσης; Δύσκολα μπορεί κάποιος να απαντήσει, όπως και να αναδείξει ένα μοτίβο ή μια πηγή διάχυσης τέτοιων θεωριών. Τα πράγματα είναι ακόμη δυσκολότερα αν προσθέσουμε δύο ακόμη ερωτήματα: α) Ποιος μπορεί να οδηγηθεί στη βία λόγω μιας θεωρίας συνωμοσίας; β) Ποιον μπορεί να στοχοποιήσει;
Μπορούν οι υπηρεσίες πληροφοριών να παρακολουθούν τον καθένα και τη καθεμιά που διατυπώνει μισαλλόδοξο λόγο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης; Ακόμη και αν τεχνικά και από πλευράς ανθρωπίνων πόρων η απάντηση είναι ναι, τι θα σημάνει αυτό για ζητήματα ιδιωτικότητας ή ελευθερίας έκφρασης;
Τέλος, στην επίθεση στο Μαγδεμβούργο είδαμε μία ακόμη αρνητική κληρονομιά της ισλαμιστικής τρομοκρατίας, την επίθεση σε πολυσύχναστους δημόσιους χώρους, τους λεγόμενους «μαλακούς» στόχους. Είναι πλέον εμφανές πως η παρουσία αστυνομικών δυνάμεων, ακόμη και μέτρων όπως τα διάφορα εμπόδια, δεν αρκούν για να αποτρέψουν όλες τις επιθέσεις τέτοιου τύπου. Δεν μπορεί άλλωστε να αποκλειστεί το ενδεχόμενο μια τέτοια επίθεση να γίνει σε κάποιο χώρο που δεν έχει αναδειχθεί ως ιδιαίτερα συμβολικός και εκ των πραγμάτων δεν θα έχει την ίδια προστασία με άλλους. Εδώ λοιπόν γίνεται επιτακτικότερη η ανάγκη του ολιστικού σχεδιασμού ασφάλειας σε ένα δημόσιο χώρο. Το περίφημο Security by Design της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Στον σχεδιασμό λοιπόν μιας πλατείας θα πρέπει να συνυπολογίσουμε όχι μόνο ζητήματα ευαλωτότητας σε φυσική ή κάποια άλλη καταστροφή, αλλά και έναντι μιας τρομοκρατικής ή άλλου τύπου μαζικής επίθεσης. Μια νέα κουλτούρα ασφάλειας που θα συναντά την αστική καθημερινότητα.
*O κ. Τριαντάφυλλος Καρατράντος είναι δρ Ευρωπαϊκής Ασφάλειας και Νέων Απειλών, κύριος ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ.
