Ψάχνεις πώς ν’ αντέξεις στο οικογενειακό τραπέζι; Μην πας. Δεν χρειάζεται να λουστείς τον ακροδεξιό θείο ή τη θεία που σε κοιτάει με οίκτο, επειδή κουρεύτηκες. Ομως, κάπου θα πας. Κι εκεί δεν θα ’ναι ο παράδεισος. Θα είναι άνθρωποι σε διάφορα στάδια στη ζωή τους. Σε σημεία σύνθεσης ή αποσύνθεσης. Ανερχόμενοι και απερχόμενοι. Μπορεί να κάνεις τις γιορτές με την κακοποιητική σου σχέση – καλά να περάσετε. Ή μπορεί να βρίσκεσαι σε μία συντροφιά που δεν τη διάλεξες, αλλά που είναι το αμέσως καλύτερο πράγμα από τη μοναξιά σου.
Ακολουθώντας τη συμβουλή αναγνώστριας στα σχόλια της στήλης, ψαχουλεύω το αρχείο της «Καθημερινής» και διαβάζω επιφυλλίδες από την εποχή που ήμουν οκτώ, το 2000. Εντοπίζω ένα κείμενο «Χριστούγεννα με τους συγγενείς; – Ψυχραιμία!» της Σ. Τσαντάκη στη χριστουγεννιάτικη «Καθημερινή» του 2002. Το κείμενο είναι γραμμένο σε μία υπέρλαμπρη εποχή. Σε άλλα άρθρα διαβάζω πόσο εορταστικό ήταν το κλίμα σε αγορές, χρηματιστήρια κι άλλα μέρη που φουσκώνουν όπως το αλεύρι που φουσκώνει μόνο του.
Η αρθρογράφος έμμεσα κρίνει τους έμφυλους ρόλους, αλλά ποτέ δεν φτάνει σε σημείο να τους αμφισβητεί πραγματικά. Μ’ εξαίρεση αυτό –την απουσία φαντασίας ως προς την ανατροπή των ρόλων που μάς απονέμονται– το κείμενο διαβάζεται νεράκι και το 2024. Καλεί τις γυναίκες να κάνουν κουράγιο στον μαρτυρικό τους γολγοθά: εργαζόμενη γυναίκα, μαγείρισσα, τροφός, μητέρα, παιδονόμος. Γράφει αληθώς: τώρα θα πρέπει να μαγειρέψετε για κάμποσα άτομα, εάν είστε γυναίκα. Δεν είναι διακοπές αυτές οι ημέρες, αλλά επιπλέον εργασία που προστίθεται στην εργασία όλης της χρονιάς!
Λέει για τον μεθυσμένο θείο που θα πει τη χοντράδα του ή για τις πιέσεις που ασκούνται στους άνδρες να παραστήσουν «τους άνδρες»: πρέπει να κόψουν τα κρέατα με ευκολία, να τα ρίξουν στην πυρά, να είναι άγριοι και να αντέχουν τα απανωτά ποτά. Αν δεν ψήσουν καλά, μπορείς να πλήξεις τον ανδρισμό τους με μια φράση ειπωμένη με μισό στόμα: «Το ’καψες πάλι». Σας τα λέω με δικά μου λόγια. Αλλά καταλάβατε πού το πάω. Το περιοδικό «Βλάβη», η συντακτική ομάδα του οποίου έχει μέσο όρο ηλικίας τα 30, κυκλοφορεί αυτές τις μέρες, 2024 πια, με αφιέρωμα στην οικογένεια. Προφανώς, τα μέλη του περιοδικού και οι συντάκτες αισθάνθηκαν την ανάγκη να μιλήσουν για το βραχυκύκλωμα που λέγεται ελληνική οικογένεια στις γιορτές.
Μέρες που είναι μαλώνεις εύκολα για εκείνο εκεί το χωραφάκι που δήθεν κανείς δεν το ήθελε. Ο παράξενος, υπερβολικά διαχυτικός θείος μπορεί να ξεδιπλώσει τη θεωρία συνωμοσίας του σαν τραπεζομάντιλο στο τραπέζι. Το μέλος της οικογένειας (συνήθως οι μαμάδες) που έχει επενδύσει περισσότερη προσπάθεια, χρόνο και συναίσθημα στο «να πάνε όλα τέλεια» μετά από οκτώ μέρες άοκνης προετοιμασίας φαγητού για ολόκληρους λόχους αχάριστων επικριτών θα κάνει ξέσπασμα στο πρώτο άκουσμα της φράσης «εγώ δεν τρώω κρέας». Ενώ, παράλληλα πιάνεις τον εαυτό σου να απορεί: γιατί σε ένοιαζε η γνώμη της ξεκάθαρα ημίτρελης γειτόνισσας;
Η σχέση μου με το μαγείρεμα άλλαξε όταν έφυγα από το στενό κουκούλι της ελληνικής οικογένειας, για να πάω να μορφωθώ. Εμαθα να κάνω κάποια πολύ βασικά πιάτα από τον αδερφό μου στο προπτυχιακό. Η θέα του στην κουζίνα έκανε τη σύνδεση μαγείρεμα-αγγαρεία να καταρρεύσει με πάταγο μέσα στο κεφάλι μου, αφήνοντας πίσω της ένα ανοιχτό πεδίο ανακάλυψης. Μπορούσα να διερευνήσω μία πτυχή της δημιουργικότητάς μου που κυριολεκτικά τρωγόταν.
Αργότερα, στο μεταπτυχιακό και το διδακτορικό έτυχε να συγκατοικώ κυρίως μ’ αγόρια/άνδρες που μαγείρευαν, για να χαλαρώσουν στο τέλος μίας δύσκολης μέρας ή για να εξοικονομήσουν τα χρήματα της πάντα ανεπαρκούς υποτροφίας μας. Αρχισα να βλέπω το μαγείρεμα όχι σαν εργασία που προστίθεται στην εργασία που ήδη κάνεις. Αλλά σαν πράξη φροντίδας πρωτίστως για σένα και ύστερα για τους γύρω σου.
Επιασα το σώμα μου να ηρεμεί κόβοντας κολοκυθάκια και διαλέγοντας τις ντομάτες στη λαϊκή. Αισθάνθηκα μία βαθιά απελευθέρωση όταν σταμάτησα να πληρώνω για σάπιες συσκευασμένες τροφές και ξεκίνησα να απολαμβάνω τη μυρωδιά του σκόρδου που τσιγαρίζεται και την απίστευτη γαλήνη της αργής βράσης με όλα τα αρώματα. Ξεκίνησα να συχνάζω σε μαγαζάκια μεταναστών, σε οποιαδήποτε πόλη, σε οποιαδήποτε χώρα, για να βρω φρέσκα φρούτα και δυνατά μπαχαρικά.
Μου πήρε χρόνια, αλλά ξέμπλεξα την εικόνα ενός ανθρώπου που μαγειρεύει από αυτήν της καταναγκαστικής οικιακής εργασίας των γυναικών. Το μαγείρεμα έπαψε να είναι μία αγχωτική δοκιμασία για γυναίκες πάντα ανεπαρκείς και πάντα απολογούμενες για τη συμπεριφορά του άντρα τους, του παιδιού τους, του μπαμπά τους. Μου έφερνε στον νου ευτυχισμένες στιγμές στην κουζίνα όπου φίλοι και συγκάτοικοι θα λέγαμε τα εσώψυχά μας πάνω από την κατσαρόλα και αποφάσισα να μην απολογηθώ ποτέ για τη συμπεριφορά άλλου ανθρώπου (υπόσχεση που δεν τήρησα, αλλά πλέον θα τηρώ).
Σταδιακά συνδέθηκα μέσω του μαγειρέματος με τις γυναίκες που με έχουν μεγαλώσει. Κατάλαβα για ποιον λόγο τρώμε όλοι μαζί τις γιορτές. Γιατί υπάρχουν τέτοιου είδους έθιμα και γιατί έχουν κάποια σοφία που, όπως με τις παραπλανητικά λιτές συνταγές της ελληνικής κουζίνας, πρέπει να την ξεκλειδώσεις μέσα από μία διαδικασία δοκιμής/λάθους που περιλαμβάνει κάψιμο, κόψιμο, πόνο και μία ακόμη δοκιμή.
Μπορείς να μιλήσεις με το φαγητό. Να πεις την αγάπη σου. Ετσι, σταμάτησα πια να ενοχλούμαι με την ερώτηση «θες να σου βάλω λίγο ακόμη;». Υποθέτω έχω μεγαλώσει. Μπορώ να καταλάβω πόσο νοιάξιμο υπάρχει στο σερβίρισμα, πόση αυταπάρνηση έχει να τρως και να κοιτάς αν τρώνε κι οι γύρω σου. Να σε ικανοποιεί η διαδικασία της θρέψης κάποιου άλλου σώματος. Πόση έγνοια και πόση φροντίδα μπαίνει σ’ αυτό το τραγούδι αγάπης και αποδοχής χωρίς στίχους: το πλάσιμο της ζύμης, το στράγγισμα των χόρτων, το ψήσιμο στον φούρνο. Καλές γιορτές.
