Η στήλη αυτή την εβδομάδα θα είναι λειψή, για καλό όμως: τα Χριστούγεννα, με τις αργίες τους, μειώνουν τις μέρες των «Διαδρομών» από πέντε σε τρεις. Λέμε να ξεφύγουμε λίγο από τον ωραίο βραχνά ενός και μόνο βιβλίου και να βρούμε καταφύγιο στη φάτνη της μουσικής.
Το πρόσωπο της εβδομάδας είναι ο Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ (1685-1750) και η θρησκευτική του μουσική. Ο Μπαχ πέρασε είκοσι τρία χρόνια ως μουσικός διευθυντής σε τρεις λουθηρανικές εκκλησίες της Λειψίας, με σημαντικότερη αυτή του Αγίου Θωμά.
Μέσα σε αυτή την περίοδο συνέθεσε μερικά από τα πιο σημαντικά έργα του, που είναι και από τα σημαντικότερα της δυτικής μουσικής φιλολογίας: τα Κατά Ματθαίον και Κατά Ιωάννην Πάθη, περίπου 200 θρησκευτικές καντάτες, το Ορατόριο των Χριστουγέννων, καθώς και το Magnificat και τη Μεγάλη Λειτουργία σε Σι ελάσσονα (τα δύο τελευταία υπάγονται στο τελετουργικό της Καθολικής Εκκλησίας).
Πολλές από τις καντάτες σχετίζονται με τα Χριστούγεννα, όπως και το Ορατόριο των Χριστουγέννων, το οποίο είναι μια διαδοχή από έξι καντάτες. Ο όρος «καντάτα» (εκ του ιταλικού cantare, τραγούδι) ήταν μουσική σύνθεση όχι ιδιαίτερα μεγάλης διάρκειας, συνοδεία χορωδίας και σολίστ. Ο Μπαχ εξέλιξε την καντάτα στο απώτατο, ίσως, όριό της και ίσως όχι τυχαία μετά τον θάνατό του ως είδος σύνθεσης πέρασε στην αφάνεια.
Το Ορατόριο των Χριστουγέννων θεμελιώνεται πάνω σε αποσπάσματα από τα ευαγγέλια του Λουκά και του Ματθαίου. Η αφήγηση επικεντρώνεται στα γεγονότα περί τη γέννηση του Χριστού. Το δράμα εδώ δεν είναι εκείνο που συναντά κανείς στα δύο Πάθη αλλά στην υπερβατικότητα ενός γεγονότος κοσμοϊστορικού: ο Θεός αποκτά σάρκα και οστά πάνω στη Γη. Το δέος συνυπάρχει με το χαρμόσυνο.
Ο Μπαχ ήταν πιστός χριστιανός στους κόλπους της λουθηρανικής εκκλησίας. Οπως γράφει ο Ρόμπερτ Φίλιπ στη «Μικρή ιστορία της μουσικής» (Yale University Press – αμετάφραστο στην Ελλάδα), στη λουθηρανική λατρεία η μουσική αποτελούσε μέσο θρησκευτικού διαλογισμού. Το Ορατόριο των Χριστουγέννων και οι χριστουγεννιάτικες καντάτες του Μπαχ αποτέλεσαν σημαντικό τμήμα αυτής της συνθήκης.
Πώς γυρίζει αυτό σήμερα, σε εμάς που ούτε λουθηρανοί είμαστε και, πολλοί, ούτε καν πιστοί; Η μουσική –ειδικά τέτοια μουσική– δεν γνωρίζει όρια, αρκεί κάποιος να είναι αρκετά ανοιχτός μέσα του για να την υποδεχθεί. Και αυτή η μουσική μπορεί να αφυπνίσει το αίσθημα του ιερού που έχει οποιοσδήποτε μέσα του. Και το έχουμε όλοι, έστω και καταχωνιασμένο, θέλοντας και μη, διότι απλούστατα ξέρει ο καθένας από εμάς ότι κουβαλάει το τέλος του μέσα του. Αυτό μια τέτοια μουσική το απαλύνει και του δίνει νόημα. Αυτό μπορεί κάποιος να το πει και θεό αν θέλει.
Καλά Χριστούγεννα σε όλες και όλους.
