Ο εθισμός στο κινητό, στο Διαδίκτυο και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχει λάβει ανησυχητικές διαστάσεις. Ποια είναι όμως τα ενδεδειγμένα μέτρα; Πρόσφατα το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης (ΕΣΡ) κάλεσε σε ακρόαση ράπερ και δισκογραφικές εταιρείες για το περιεχόμενο τραγουδιών τους που προβάλλονται με τη μορφή βίντεο από κανάλια που περιέχονται στην πλατφόρμα YouTube. Ο ισχυρισμός ήταν ότι τα τραγούδια τους α) υποκινούν σε βία και μίσος και β) θίγουν την ηθική και πνευματική ανάπτυξη των ανηλίκων. Προφανώς η υποκίνηση σε βία και μίσος δεν αφορά μόνον τους ανηλίκους.
Στο σημείο αυτό κανείς πρέπει να είναι προσεκτικός για να μην πέσει σε παγίδα. Για όλα τα είδη τέχνης οι περιορισμοί στο περιεχόμενο πρέπει να επιβάλλονται με φειδώ και εξαιρετική προσοχή για να μην προσκρούουν στην ελευθερία της έκφρασης και στην ελευθερία της τέχνης. Για παράδειγμα, είναι απολύτως θεμιτό για κάποιον να μην εκφράζεται από τη ραπ ή να θεωρεί ότι είναι αντιαισθητική. Το ότι η ραπ χρησιμοποιεί ωμή γλώσσα και αργκό και κάνει αναφορές σε ουσίες και όπλα, είναι επίσης γνωστό. Ωστόσο υπάρχουν πλείστα έργα τέχνης, ροκ μουσική, ρεμπέτικα τραγούδια, πίνακες με γυμνό, ταινίες με βία και σεξ κ.λπ. με αντίστοιχα, και ενδεχομένως πολύ πιο προκλητικά θέματα. Ολα αυτά όμως συνιστούν προϊόντα μυθοπλασίας και ως τέτοια πρέπει να αντιμετωπίζονται. Είναι αυτονόητο ότι δεν θα λογοκριθεί ο σούπερμαν διότι κάποιος μπορεί να παρακινηθεί να πηδήξει από το παράθυρο, ούτε η ταινία «Το μεγάλο κόλπο» διότι θα ωθήσει άλλους να ληστέψουν τράπεζα. Η μυθοπλασία αποτυπώνει όλες τις πτυχές της κοινωνικής ζωής, θετικές και αρνητικές. Για τις αρνητικές σίγουρα δεν φταίει ο καλλιτέχνης.
Συνεπώς το ζήτημα δεν είναι (και δεν πρέπει να είναι) το περιεχόμενο. Είναι η σήμανση. Και στο σημείο αυτό τίθεται και το ζήτημα των ανηλίκων. To πιο ασφαλές είναι ανήλικοι μέχρι κάποια ηλικία να μην έχουν καθόλου πρόσβαση σε πλατφόρμες εκτός και αν η πρόσβασή τους αυτή αφορά σε συγκεκριμένο περιεχόμενο, το οποίο έχει ελεγχθεί προληπτικά για να τεθεί εκεί (π.χ. YouTube for Kids).
Υπάρχουν κυρίως δύο τρόποι για να προχωρήσουμε με τη σήμανση. Ο ένας είναι να καλούνται στον αρμόδιο φορέα ένας ένας οι χιλιάδες διαχειριστές καναλιών των εκατοντάδων πλατφορμών που υπάρχουν, να τους γίνονται συστάσεις ή/και να τους επιβάλλονται πρόστιμα, εάν ο φορέας θεωρεί ότι το περιεχόμενό τους είναι προβληματικό. Αυτό θα απαιτούσε μία αστυνομία του Διαδικτύου αντίστοιχη με αυτή της συμβατικής αστυνομίας, με ανάλογο αριθμό μελών… Μάλιστα, παρουσιάζει σημαντικά προβλήματα σε σχέση με την αρχή της αναλογικότητας και του πιο πρόσφορου μέσου. Εύκολα μπορεί να τεθεί ο ισχυρισμός ότι ο αρμόδιος φορέας δεν θα πρέπει να προβαίνει σε ενέργειες που αφορούν τη βάση (τους επιμέρους χρήστες της πλατφόρμας που παρέχουν περιεχόμενο), ενώ μπορεί να επιλύσει αποτελεσματικότερα το ζήτημα με μέτρα που αφορούν την κορυφή (δηλαδή τις πλατφόρμες) και τα οποία μπορούν να φθάσουν αποτελεσματικά προς τα κάτω.
Γιατί να τιμωρείς τον κάθε μαθητή μιας τάξης χωριστά (τους επιμέρους χρήστες) για μη θεμιτή συμπεριφορά, ενώ μπορείς να δώσεις οδηγίες στον δάσκαλο (την πλατφόρμα) εκδίδοντας κώδικες σήμανσης ως αρμόδιος φορέας προκειμένου να ενημερώσει (προληπτικά) τους «μαθητές» για το ποια συμπεριφορά θεωρείται αθέμιτη και πώς πρέπει να πράττουν πρακτικά σε ανάλογες περιπτώσεις; O άλλος τρόπος δηλαδή είναι να δράσεις προληπτικά και να θέσεις ο ίδιος προδιαγραφές σήμανσης. Με τον ίδιο τρόπο που έχει τεθεί σήμανση για τις εκπομπές στην τηλεόραση και για τις ταινίες στον κινηματογράφο έτσι πρέπει να τεθεί σήμανση και στο Διαδίκτυο με τρόπους που τεχνικά να υπαγορεύεται από την πλατφόρμα και να τίθεται από τον χρήση ή να τίθεται από τον χρήστη και να αναγνωρίζεται αυτομάτως από την πλατφόρμα. Εάν κάποιος δεν συμμορφώνεται ενώ υπάρχουν σαφείς οδηγίες δραστηριοποίησης στον αχανή κόσμο του Διαδικτύου, τότε μόνον έχει έννοια η κύρωση και τότε μόνον θεωρείται αναλογική. Στην περίπτωση των εκπομπών και των δημοσιογράφων την ευθύνη την έχει το κανάλι, και όχι ο δημοσιογράφος. Αντιστοίχως, την ευθύνη πρέπει να την έχει πρωτίστως η πλατφόρμα και δευτερευόντως ο χρήστης (εάν δεν έχει υπακούσει σε σαφείς οδηγίες και προδιαγραφές). Ο νόμος ως έχει σήμερα δεν επαρκεί.
*Η κ. Ειρήνη Σταματούδη είναι καθηγήτρια Νομικής στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας.
