Σε λιγότερο από ένα μήνα ο Ντόναλντ Τραμπ αναλαμβάνει και επίσημα την προεδρία των ΗΠΑ, αν και μετά την επικράτησή του στις 5 Νοεμβρίου άνθρωποι του στενού του περιβάλλοντος διαβουλεύονται με αξιωματούχους κρατών και επεξεργάζονται σχέδια και συμφωνίες διευθέτησης κρίσεων και συγκρούσεων. Κρίσιμο ερώτημα για όλες τις ηγεσίες είναι κατά πόσο οι αποφάσεις που λαμβάνονται από την κυβέρνηση Μπάιντεν είναι σε γνώση του Τραμπ, αν έχει σιωπηρά συναινέσει και σε ποιο βαθμό δεσμεύεται από αυτές. Ή ακόμη κι αν υπάρχει συνεννόηση ανάμεσα στα επιτελεία τους ώστε να διευκολυνθεί ο Τραμπ στην υλοποίηση πολιτικών, τις οποίες ενδεχομένως να μη θέλει να χρεωθεί.
Εύλογα, μεγαλύτερη αγωνία έχουν τα κράτη που εμπλέκονται άμεσα ή επηρεάζονται από τις επιλογές των ΗΠΑ. Η Τουρκία δεν εξαιρείται από αυτά, αντιθέτως έχει λόγους να ανησυχεί, αλλά και προσδοκίες ότι η δεδομένα καλή χημεία ανάμεσα σε Τραμπ και Ερντογάν θα επιτρέψει στον δεύτερο να προωθήσει αποτελεσματικότερα τις τουρκικές θέσεις. Πολύ περισσότερο από τη στιγμή που ο επόμενος ένοικος του Λευκού Οίκου προτιμά να συναλλάσσεται απευθείας με τους ομολόγους του, παρακάμπτοντας θεσμούς και συνεργάτες. Αν πορευτεί όπως στην πρώτη του θητεία, ο Ερντογάν ελπίζει ότι θα έχει άμεση πρόσβαση στον Τραμπ και εκμεταλλευόμενος τη σχετική του άγνοια ή και το περιορισμένο ενδιαφέρον του για περιοχές όπως η Μέση Ανατολή και η Μεσόγειος, θα τον χειρίζεται με τρόπο που θα έχει θετική κατάληξη για την Αγκυρα. Ο Τούρκος πρόεδρος, έμπλεος αυτοπεποίθησης στην παρούσα φάση, εκτιμά ότι διαπραγματεύεται από ισχυρότερη βάση με πολλά θέματα πάνω στο τραπέζι. Πιστεύει ότι έτσι δεν εγκλωβίζεται, ενώ εμπλέκοντας την Τουρκία σε κρίσεις, σε κάποιες περιπτώσεις ακόμη και προκαλώντας τες, μπορεί εν συνεχεία να εξαργυρώνει τις καλές του υπηρεσίες στην αποκλιμάκωσή τους. Πλέον, ενόψει και της έλευσης Τραμπ, η Αγκυρα προσπαθεί να αναδείξει μια πιο υπεύθυνη στάση στα περιφερειακά ζητήματα. Παράλληλα βέβαια προωθεί και τα δικά της πολυδιάστατα συμφέροντα, όπως έκανε με τη διαμεσολάβησή της ανάμεσα σε Αιθιοπία και Σομαλία, παγιώνοντας τη στρατιωτική παρουσία της στη δεύτερη, την επικράτεια της οποίας πρόκειται να χρησιμοποιήσει και για την εγκατάσταση βάσης εκτόξευσης πυραύλων.
Αυτή η νέα εκδοχή της Τουρκίας, εφόσον διατηρηθεί, όχι μόνο θα της προσδώσει την αξιοπιστία που έχει απεμπολήσει τα τελευταία χρόνια, ειδικότερα έναντι της Δύσης, αλλά θα «κουμπώσει» με την εκπεφρασμένη πρόθεση Τραμπ να δοθούν λύσεις και μάλιστα μέσω περιφερειακών διευθετήσεων, χωρίς την άμεση εμπλοκή των Ηνωμένων Πολιτειών, κάτι που θα επιτρέψει την αποστασιοποίησή τους από περιοχές περιορισμένου ενδιαφέροντος. Ηδη, μας προϊδέασε για τη στάση του στη Συρία και παρακολουθώντας την αρθρογραφία και τις συνεντεύξεις συνεργατών του, διαπιστώνουμε ότι τόσο στην Ουκρανία όσο και στη Μέση Ανατολή θεωρούν ότι δεν διακυβεύονται ζωτικά αμερικανικά συμφέροντα. Επομένως, οι όποιες λύσεις προκριθούν δεν είναι απαραίτητο πως θα ικανοποιούν τους συμμάχους των Αμερικανών, πλην ενός, του Ισραήλ.
Ο Τούρκος πρόεδρος εκτιμά ότι εμπλέκοντας την Τουρκία σε κρίσεις, σε κάποιες περιπτώσεις ακόμη και προκαλώντας τες, μπορεί εν συνεχεία να εξαργυρώνει τις καλές του υπηρεσίες στην αποκλιμάκωσή τους.
Πέραν λοιπόν του ότι ο Ερντογάν πιθανότατα θα βρει στενό για τον μεγαλοϊδεατισμό του το κοστούμι του υπεύθυνου και φερέγγυου δρώντα, η σχέση του με την ισραηλινή ηγεσία, οι δημόσιες τοποθετήσεις του για το Ισραήλ, αλλά κυρίως η οργανική του σχέση με δυνάμεις που το εχθρεύονται και επιδιώκουν την εξόντωσή του, παρεμποδίζει εκ των πραγμάτων την προσέγγισή του με τον Τραμπ. Επιχειρεί πάντως να πιστωθεί το μετριοπαθές πρόσωπο που ο Αλ Γκολάνι εμφανίζει και θα επιδιώξει να συνδέσει την πολυπόθητη σταθεροποίηση της κατάστασης με την τουρκική παρουσία – εμπλοκή ως εγγυήτρια του… σωφρονισμού των τζιχαντιστών. Μόνο τυχαίο δεν είναι ότι ο ντε φάκτο ηγέτης της Συρίας και Τούρκοι αξιωματούχοι χρησιμοποιούν την ίδια γλώσσα όταν αναφέρονται στο μέλλον της πολύπαθης χώρας, μιλώντας για συμπεριληπτικότητα, κράτος δικαίου, σεβασμό των μειονοτήτων και ενιαία Συρία. Στο τελευταίο κρύβεται και η μεγαλύτερη ανησυχία της Τουρκίας, που δεν είναι άλλη από τους Κούρδους της Συρίας.
Ο Τραμπ έχει διαμηνύσει στον Ερντογάν την πρόθεσή του να βρεθούν κοινοί παρονομαστές, μεταξύ άλλων και στο ζήτημα της αμυντικής συνεργασίας, ενδεχομένως ακόμη και σε αυτό των F-35. Σε ένα τέτοιο –προσώρας ακραίο– σενάριο θα υπάρξουν προφανώς αυστηρές προϋποθέσεις, τις οποίες δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι θα δεχθεί ή και θα τηρήσει η Αγκυρα. Αλλωστε, σε συγκεκριμένα αλλά πολύ σοβαρά ζητήματα, οι απόψεις των δύο χωρών αλλά και τα συμφέροντά τους είναι αποκλίνοντα, για παράδειγμα ως προς την ενισχυμένη θέση της Κύπρου στους αμερικανικούς σχεδιασμούς. Θα προκαλούσε σοβαρή ζημιά στην Τουρκία αν επιχειρούσε να επιβάλει στον Τραμπ τετελεσμένα επί του πεδίου (ενδεικτική του κλίματος η απειλή νομοθέτησης κυρώσεων). Ενα πιθανό σενάριο είναι να γίνουν κάποιες επιχειρήσεις εις βάρος των Κούρδων από δυνάμεις που στηρίζονται από την Τουρκία κι αν δραστηριοποιηθεί και η τελευταία να το κάνει για λίγα εικοσιτετράωρα προτού της ζητηθεί να διακόψει. Εντούτοις, αυτός ο σχεδιασμός προβλέπει τη δημιουργία περιορισμένης κλίμακας τετελεσμένων που θα ακολουθείται από μία παύση και εν συνεχεία από νέες επιχειρήσεις, έτσι ώστε σταδιακά αλλά σταθερά να αλλάζουν οι ισορροπίες υπέρ της Αγκυρας. Πάντως, με τη φόρα που έρχεται ο Τραμπ, δεν θα ήταν σώφρον για την Τουρκία να δοκιμάσει τα όριά του.
O κ. Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων (IGA) και καθηγητής του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος.
