Η θέσπιση «επιτροπής αλήθειας», που θα επιτρέψει στους συγγενείς των αγνοουμένων να μάθουν τις συνθήκες θανάτου των ανθρώπων τους στις διακοινοτικές ταραχές και κατά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, θα μπορούσε να βελτιώσει την εμπιστοσύνη μεταξύ των δύο κοινοτήτων στο νησί και έτσι να συμβάλει στην εξεύρεση λύσης. Η διαδικασία για συμφωνία στη βάση διζωνικής, διακοινοτικής ομοσπονδίας δεν προχωρεί εδώ και χρόνια. Οι περισσότεροι γονείς των αγνοουμένων έχουν πεθάνει, όπως και περίπου το 50% των γυναικών που έμειναν χήρες. Οσοι ζουν ακόμη, και τα παιδιά των νεκρών, δικαιούνται να μάθουν τι συνέβη στους αγαπημένους τους τις τελευταίες στιγμές της ζωής τους. Η ενίσχυση και διεύρυνση της εντολής της Διερευνητικής Επιτροπής Αγνοουμένων (ΔΕΑ), η οποία προσφέρει πολύτιμη υπηρεσία από την ίδρυσή της το 1981 με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, θα μπορούσε να δώσει τέλος στην αγωνία των οικογενειών, επιτρέποντας να γνωρίζουν την τύχη των αγαπημένων τους προσώπων. Αυτό, επιπλέον, θα ενίσχυε την κοινωνία των πολιτών και στις δύο πλευρές της Πράσινης Γραμμής.
Η τύχη της πρωτοβουλίας βρίσκεται στα χέρια των Τουρκοκυπρίων και της Τουρκίας.
Η θέσπιση «επιτροπής αλήθειας» προτάθηκε από τη μη κυβερνητική οργάνωση «Αλήθεια Τώρα» (με πρόεδρο τον δικηγόρο Αχιλλέα Δημητριάδη, γνωστό για τους αγώνες του εναντίον της Τουρκίας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο) πριν από 10 χρόνια. Η ουσία της πρότασης είναι να μπορούν να καταθέσουν άνθρωποι που γνωρίζουν τις συνθήκες θανάτου των ανθρώπων που ήταν αγνοούμενοι, χωρίς φόβο τιμωρίας. Από το 1991 υπάρχει αυτή η de facto ασυλία για όσους καταθέτουν στην υπάρχουσα ΔΕΑ. Ομως, αυτή η επιτροπή δεν αποκαλύπτει τις συνθήκες θανάτου. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, οι Ελληνοκύπριοι αγνοούμενοι είναι 1.510 και οι Τουρκοκύπριοι 492. Από αυτούς, 756 Ελληνοκύπριοι έχουν ταυτοποιηθεί, όπως και 295 Τουρκοκύπριοι. Αλλοι 745 Ελληνοκύπριοι και 197 Τουρκοκύπριοι αγνοούνται ακόμη. Οι αποκαλύψεις των ερευνών της ΔΕΑ βρίσκονται σε αρχεία τα οποία παραμένουν κλειστά.
Σύμφωνα με την πρόταση της «Αλήθεια Τώρα», η «επιτροπή αλήθειας» θα είναι εξέλιξη της ΔΕΑ. Θα απαρτίζεται από έναν Ελληνοκύπριο, έναν Τουρκοκύπριο και έναν εκπρόσωπο του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, οι οποίοι θα προεδρεύουν εκ περιτροπής. Δεν θα επιρρίπτει ευθύνες για τους θανάτους, αλλά θα αποφαίνεται για τις συνθήκες και την αιτία θανάτου. Ολες οι εργασίες της θα είναι εμπιστευτικές και αυτή θα κρίνει εάν θα εκδώσει δελτίο Τύπου για κάποια υπόθεση. Η πρωτοβουλία δέχθηκε μεγάλη ώθηση όταν ο πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Νίκος Χριστοδουλίδης πρότεινε τη θέσπιση «επιτροπής αλήθειας» στη συνάντησή του με τον γενικό γραμματέα του ΟΗΕ Αντώνιο Γκουτέρες και τον Τουρκοκύπριο ηγέτη Ερσίν Τατάρ στη Νέα Υόρκη, στις 15 Οκτωβρίου 2024. Ο Τατάρ φάνηκε να αποδέχεται την πρόταση, αλλά μόνο για μετά τη λύση του κυπριακού προβλήματος. Ετσι, η τύχη μιας πρωτοβουλίας που θα μπορούσε να συμβάλει στην ενίσχυση της εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο κοινοτήτων βρίσκεται στα χέρια των Τουρκοκυπρίων και της Τουρκίας.
