Κάθε αλλαγή που εμπλέκει την οικοδομή πυροδοτεί μάχες μεταξύ των υπερμάχων και των πολέμιων του τσιμέντου, πάνω στο οποίο έχουν χυθεί τόνοι δακρύων, χαράς ή οργής. Η οικοδομή, βασικό κεφάλαιο στην αναπτυξιακή μας ιστορία, είναι σάρκα από την κοινωνική σάρκα του Ελληνα, διαγενεακή έγνοια και πατροπαράδοτο στοίχημα: αντιπαροχή, οικογενειακά διώροφα με αγέραστες αναμονές, εξοχικά θεμελιωμένα μέσα στη μαύρη νύχτα, ενοικιαζόμενα στούντιο πάνω σε χέρσα γη, βίλες των ονείρων με πισίνα πάνω από το κύμα… Χρειαζόμαστε πλαίσιο; Ολοι λένε ενθέρμως «ναι», όμως τα όπλα δεν σιγούν σε ένα πεδίο με μακρύ παρελθόν στη λαχτάρα για «ένα κεραμίδι πάνω από το κεφάλι μας», για ανεμπόδιστη, ασταμάτητη ροή του ακαταμάχητου οπλισμένου σκυροδέματος. Αλλά και με ήδη πολυσέλιδη ιστορία στη σθεναρή αντίσταση ενάντια στις εμπεδωμένες διολισθήσεις και στα σοβαρά στραβοπατήματα.
Ολη η μεταπολεμική πορεία μας είναι σημαδεμένη από εξάρσεις οικιστικής αυθαιρεσίας. Από καταπατήσεις, τεμαχισμούς, ξεπουλήματα, κατά παράβαση χτισίματα σε ακτές, πλαγιές, δημόσια κτήματα, μέσα σε δάση, πάνω σε ρέματα, σε οικόπεδα μικρότερα των τεσσάρων στρεμμάτων, άνευ αδείας… Και το κακό συντηρείται από το συστηματικό άπλωμα του πάγκου με τα συγχωροχάρτια, το «τράβα καλούμπα, αμόλα καλούμπα» της πολιτείας, το «τώρα απαγορεύω» και μετά «επιτρέπω οριζοντίως ή καθέτως» την υπό βολικών όρων δόμηση, αλλά και διότι το χούι, οι ιδιοτελείς στάσεις και νοοτροπίες εύκολα δεν ξεριζώνονται. Ακόμη «λαδώνουμε» για χτίσιμο εκτός σχεδίου, χωρίς όλα τα έγγραφα, σε περισσότερα τετραγωνικά από τα νόμιμα, κρατώντας αναμμένη τη μηχανή της μίζας, τα μαγαζάκια επίορκων στις πολεοδομίες που αποσπούν, εκβιαστικά, βαριά μπαξίσια με το πρόσχημα των νομικών ή άλλων εμπλοκών (η υπόθεση της Χαλκιδικής είναι μόνο η πιο πρόσφατη).
Το φρένο του ΣτΕ στον Νέο Οικοδομικό Κανονισμό, ο οποίος προσέφερε στα πράσινα κτίρια μπόνους ύψους και συντελεστή, ενδέχεται να σώσει κάποιες μονοκατοικίες σε γειτονιές της Αθήνας ή να συγκρατήσει μεγέθη και ορόφους σε φρονιμότερες κλίμακες, όμως μάλλον δεν θα τερματίσει την αναζήτηση διόδου προς την υπέρβαση. «Η βασική αντίρρηση του ΣτΕ ήταν η οριζόντια εφαρμογή των ρυθμίσεων, το ότι δεν ελήφθησαν υπόψη οι τοπικές ιδιαιτερότητες· επιχείρημα που θα χρησιμοποιήσει το ΥΠΕΝ για να επαναφέρει τα μπόνους σε όποια περιοχή επιθυμεί, μέσω των υπό εκπόνηση τοπικών πολεοδομικών σχεδίων», έγραφε ο Γιώργος Λιάλιος («Κ», 12/12/24).
Το «τράβα καλούμπα, αμόλα καλούμπα» δεν λύνει το πρόβλημα της υπερδόμησης.
Εχουμε χορτάσει υποσχέσεις, ημίμετρα, πόδια σε δυο βάρκες και τσιμέντο. Περιορισμούς που εξαγγέλλονται ή φημολογούνται και στη συνέχεια εκπίπτουν. Υποσχέσεις, π.χ., για την κατάργηση της εκτός σχεδίου δόμησης, ώστε να αποφευχθεί περαιτέρω τσιμεντοποίηση της υπαίθρου, έπειτα διατάξεις αλλά με «παράθυρα» και, τέλος, «πάγωμα» της ρύθμισης υπό τον φόβο του δικαστικού μπλόκου. Δύσκολος κόμπος η εκτός σχεδίου δόμηση. Μπρος γκρεμός, οι εκατέρωθεν αντιδράσεις των ενδιαφερομένων, και πίσω ρέμα, η σειρά αποφάσεων του ΣτΕ, που εμμένει στο να έχουν «πρόσωπο» σε κοινόχρηστο δημόσιο δρόμο τα άρτια οικόπεδα. Οσοι βλέπουν την ύπαιθρο ως μέσο οικονομικής προόδου λένε πως «το όποιο εμπόδιο στην εκτός σχεδίου δόμηση θα φέρει νέα γενιά αυθαιρέτων», δηλαδή θεωρούν δεδομένη την απειθαρχία στους νόμους, αφού ο πολίτης έχει εμπεδώσει ότι τα πάντα είναι οικοδομήσιμα. Οσοι αγωνίζονται να προστατεύσουν ό,τι απέμεινε πιστεύουν ότι αν επανέλθουν οι ενδιάμεσες λύσεις «θα συντελεστεί όργιο τσιμεντώματος».
Δεν έχουμε ακόμη μέτρο. Σαρώνει το νέο κύμα αντιπαροχής –της ελληνικής πατέντας που λατρεύουμε και μισούμε– σε πόλεις βραχυκυκλωμένες πολεοδομικά.
Ανεξέλεγκτα ξεπηδούν στα νησιά (κι ας μη φτάνει έως εδώ, μήνα Δεκέμβρη, το φωναχτό τους αγέρι) οι βίλες, τα υπόσκαφα, τα ξενοδοχεία, τα τουριστικά χωριά, πέραν των αντοχών και των υποδομών των τόπων, όσο ακόμη εκπονούνται τα νέα χωροταξικά. Εξόφθαλμες αυθαιρεσίες δεν τερματίζονται, αναβαθμίδες γκρεμίζονται, μονοπάτια γίνονται δρόμοι.
Το μπετόν, το υλικό από το οποίο είναι φτιαγμένα τα όνειρα (ή οι εφιάλτες) των ανθρώπων, ακόμη εθελοτυφλεί μπρος στην κλιματική κρίση, που δεν θέλει θερμικές νησίδες και αδιαπέραστες επιφάνειες. Η κουλτούρα της οικοδόμησης δεν έχει αλλάξει γιατί δεν έχουν αλλάξει οι στόχοι της κοινωνίας. Μιλάμε για φυσικά κάλλη και βιώσιμο πλανήτη, όμως εξαιρούμε από τους λογαριασμούς την ορθολογική χρήση του τσιμέντου, που δυναστεύει και ομογενοποιεί τον ιδιαίτερο κόσμο μας. Δεν έχουμε ακόμη φτάσει στη στροφή.
