Η ανατροπή Aσαντ τελικά δεν ήταν τόσο αναπάντεχη. Είχε φροντίσει ο ίδιος να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις, πατώντας στις δάφνες της επικράτησής του και της επιστροφής στον Αραβικό Σύνδεσμο, πράξη που θεώρησε ως παραδοχή του λάθους από όσους υποστήριξαν τους αντιπάλους του αλλά και κολυμβήθρα του Σιλωάμ για τις αμαρτίες του. Πλήρωσε το τίμημα της υποτίμησης των αντικαθεστωτικών, οι οποίοι με τη βοήθεια εξωτερικών δυνάμεων, κυρίως της Τουρκίας, αναδιοργανώθηκαν.
Αυτή τη στιγμή, κερδισμένη είναι η Τουρκία, η οποία έχει προσθέσει ισχυρές δόσεις αυτοπεποίθησης στο ενεργητικό της, αναβιώνοντας το σχέδιο (ήδη από το 2010) δημιουργίας ζωνών ελέγχου και επιρροής από τη βόρεια Αφρική μέχρι τη Μέση Ανατολή. Ορισμένοι σπεύδουν να μιλήσουν για τη σταδιακή εκπλήρωση του νεοοθωμανικού οράματος του Ερντογάν, εντούτοις η Συρία είναι μια πολύ πιο σύνθετη περίπτωση συγκριτικά με τη Λιβύη, ενώ τα άμεσα συμφέροντα εξωτερικών δρώντων σε σχέση με το μέλλον της πολύπαθης χώρας είναι μεγαλύτερα και διιστάμενα. Αυτό σημαίνει ότι μαζί με τις δυνατότητες που αποκτά η Aγκυρα να ορίζει σε σημαντικό βαθμό τις εξελίξεις, προκύπτουν και κίνδυνοι τόσο για ενδεχόμενη αντιπαράθεση με τις ΗΠΑ, το Ισραήλ ή τη Σαουδική Αραβία και άλλες γειτονικές χώρες, όσο και γιατί η ταύτιση που επιχειρεί η τουρκική ηγεσία με τον Αλ Γκολάνι σημαίνει πως σε περίπτωση αποτυχίας του δεύτερου, μεγάλο μέρος αυτής θα το χρεωθεί η πρώτη. Επίσης, το κουρδικό ζήτημα θα παραμένει ανοιχτό όσο οι Αμερικανοί δεν αφήνουν εκτεθειμένους τους Κούρδους της Συρίας, ενώ η επιστροφή των προσφύγων δεν είναι μια εύκολη υπόθεση, καθώς πολλοί εξ αυτών θα κληθούν να επανέλθουν όχι στα σπίτια τους, αλλά σε κατεστραμμένες περιοχές.
Με τη δυναμική πάντως που έχει αναπτύξει η Τουρκία αναβαθμίζει την παρουσία της, υιοθετώντας μια (φαινομενικά τουλάχιστον) υπεύθυνη στάση, διαμεσολαβώντας πετυχημένα ανάμεσα σε Αιθιοπία και Σομαλία και καθιστάμενη συνομιλήτρια διαφόρων δρώντων και για τη Λωρίδα της Γάζας. Επίσης, μέσω Τουρκίας η Ρωσία προσπαθεί κόντρα στα προγνωστικά να διατηρήσει τις δύο βάσεις της στη Μεσόγειο. Το ιδανικό σενάριο για την Aγκυρα θα ήταν να αποκατασταθεί σχετικά σύντομα η τάξη σε μια ενιαία Συρία που θα συμπεριλαμβάνει και τις κουρδικές περιοχές, ώστε να αποκλειστεί το ενδεχόμενο αυτές να διατηρήσουν ή και να διευρύνουν την υφιστάμενη αυτονομία τους, και να ξεκινήσει άμεσα η οικονομική ανασυγκρότηση (16,1 εκατομμύρια ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας). Η HTS και ο ηγέτης της συνομιλούν και συνεργάζονται με την Αγκυρα, όμως δύσκολα θα αναλάβουν πρωτοβουλίες αν αυτές υπονομεύουν τα συμφέροντά τους και εξυπηρετούν αποκλειστικά και μόνο αυτά της Τουρκίας. Σε κάθε περίπτωση η τελευταία, ακόμη και με συμβολικές κινήσεις όπως η επίσκεψη Καλίν στη Δαμασκό, ανεβάζει πολύ τις προσδοκίες σε σχέση με την επιρροή που ασκεί στη νέα κατάσταση στη Συρία, με αποτέλεσμα να διατρέχει το ρίσκο να αποδειχθεί ότι υπερβάλλει, είτε να δυσαρεστήσει κάποιους, εφόσον δεν προωθηθεί κατάλληλα η ατζέντα τους.
Πρέπει να δώσουμε ακόμη μεγαλύτερη έμφαση στις σχέσεις μας με Ιορδανία, Λίβανο, Σαουδική Αραβία και ΗΑΕ, προκειμένου να αποκτήσουμε σημείο επαφής με τις ομάδες που δραστηριοποιούνται στη Συρία.
Για την Ελλάδα προκύπτουν προκλήσεις και κίνδυνοι αλλά και δυνατότητες. Η εγκαθίδρυση ενός τόξου επιρροής της Τουρκίας στην περιοχή θα δικαιώσει τον Ερντογάν, επιβεβαιώνοντας ότι η χώρα του είναι σε θέση να καθορίζει τις τύχες στη γειτονιά της και να πετυχαίνει τους στόχους της έστω και με καθυστέρηση. Eντονο προβληματισμό προκαλεί η προοπτική οριοθέτησης ΑΟΖ ανάμεσα σε Συρία και Τουρκία, σε μια πιο ακραία εκδοχή ακόμη και με τα κατεχόμενα, ενώ η κανονικοποίηση της ρευστότητας των συνόρων και της επιβολής μέσα από τη χρήση βίας έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την ελληνική θέση για την επικράτηση του δικαίου. Η μετεξέλιξη της Συρίας σε μαύρη τρύπα είναι επίσης κακό νέο για την Αθήνα, με 1 εκατομμύριο Σύρους να έχουν εκτοπιστεί από τις εστίες τους τον τελευταίο μήνα.
Από την άλλη, η διεθνής αναγνώριση την οποία θέλει να πετύχει ο Αλ Γκολάνι προσφέρει στην Ελλάδα και στην Ε.Ε. τη δυνατότητα αυτή να πραγματοποιηθεί τμηματικά και με όρους, όπως η ανοικοδόμηση θεσμών, η συμπεριληπτικότητα, η προστασία ευαίσθητων ομάδων εντός ενός διεθνούς πλαισίου. Στην παρούσα συγκυρία, η συμμετοχή μας στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ και οι δύο εκ περιτροπής προεδρίες που πρόκειται να ασκήσουμε διευκολύνουν την αναζήτηση ευρύτερων συναινέσεων, με γνώμονα την περιφερειακή ασφάλεια. Σε αυτή την κατεύθυνση είναι τώρα η ενδεδειγμένη στιγμή να προωθήσουμε πρωτοβουλίες με στόχο τη συνεννόηση μεταξύ των παικτών της περιοχής και υπό προϋποθέσεις την απόπειρα διευθέτησης μερικών από τις διαφορές που τους διχάζουν, κάτι που θα επιδοκίμαζε ο Τραμπ. Παράλληλα πρέπει να δώσουμε ακόμη μεγαλύτερη έμφαση στις σχέσεις μας με Ιορδανία, Λίβανο, Σαουδική Αραβία και ΗΑΕ, προκειμένου να αποκτήσουμε σημείο επαφής με τις ομάδες που δραστηριοποιούνται στη Συρία. Επιβάλλεται και μια διεθνής πρωτοβουλία εκ μέρους μας για τον διάλογο των θρησκειών και την προστασία θρησκευτικών μειονοτήτων και πολιτιστικών μνημείων στα πολεμικά μέτωπα (και όχι μόνο στη Συρία), στα πρότυπα αντίστοιχης που είχε αναληφθεί επί υπουργίας Κοτζιά.
O κ. Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων (IGA) και καθηγητής του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος.
