Στην κορωνίδα των ειδεχθών εγκλημάτων, πρώτο μεταξύ ίσων βρίσκεται, κατά τη γνώμη μου, ο βιασμός και ταυτόχρονος φόνος ενός παιδιού. Την αποκρουστική παλέτα συμπληρώνουν ο φόνος από κακοποίηση, η αιμομιξία, η σεξουαλική εκμετάλλευση ανηλίκου κ.ά. Δεν συμπληρώνω τον κατάλογο, για να τον συμπληρώσει ο καθένας με ό,τι βάζει στην έννοια «ειδεχθές έγκλημα».
Τα εγκλήματα αυτά περνούν στη συλλογική μνήμη εξαιτίας της μεγάλης διέγερσης που προκαλούν στην κοινή γνώμη. Παλιά γράφονταν στον καθημερινό λόγο με εκφράσεις που ευρέως χρησιμοποιούνταν. Με την πολλή χρήση, μερικές φορές έχαναν τον αρχικό τραγικό χαρακτήρα και αποκτούσαν, ίσως για λόγους ευφημισμού, και κάποιον κωμικό. Για παράδειγμα, μεγαλώσαμε με τη φράση «θα σε σιδερώσω σαν τη Σπυριδούλα» (τραγικό περιστατικό κακοποίησης το 1955) που εκτόξευαν κάποιες απελπισμένες μάνες, χωρίς βέβαια να το πιστεύει κανείς. Από το 1978 και μετά, μπήκε η φράση «Κωσταλέξι…» για να δηλώνει μια κατάσταση οικογενειακής τρέλας, άλλοτε κυριολεκτικά, άλλοτε μεταφορικά. Αναφέρω χαρακτηριστικά τα παραπάνω για να ισχυριστώ ότι η ελληνική κοινωνία μέχρι τότε είχε ισχυρές άμυνες στο να αντιληφθεί αυτές τις πράξεις σαν κάτι που η ίδια από τη δομή της γεννούσε, άρα μπορούσε να τις θεωρήσει ως εξαιρέσεις που θα μπορούσε με τον κλαυσίγελο να ξορκίσει. Αλλος τρόπος απομάκρυνσης του τρόμου και της διερώτησης της κοινωνίας ως προς τη θέση της απέναντι στη σεξουαλικότητα των νέων που κατέφευγαν στις ερημιές για να τη ζήσουν, ήταν αυτή του Δράκου της Θεσσαλονίκης (1958), που απέκτησε πολιτική και μυθιστορηματική διάσταση. Ας σημειώσουμε, πάντως, ότι η παρουσίαση των παραπάνω εγκλημάτων γίνεται από τις εφημερίδες και τα ραδιόφωνα της εποχής με έγνοια να αποφευχθεί η νοσηρή διέγερση του κοινού.
Αυτό το ήθος προσπαθήσαμε να διατηρήσουμε και στις αρχές του ’90, όταν κάναμε ως Ινστιτούτο Ερευνας του Παιδιού την πρώτη έρευνα στην Ελλάδα για το φαινόμενο της ενδοοικογενειακής σεξουαλικής παραβίασης. Μελετήσαμε δεκαέξι περιπτώσεις, που μας παρέπεμψε η Εισαγγελία Ανηλίκων, και διαφυλάξαμε το υλικό από τη δημοσιότητα, ώστε να προστατεύσουμε τα θύματα από τον στιγματισμό.
Ομως ήδη τότε, μια άγρια εποχή άρχιζε! Τα πολυπληθή ΜΜΕ, στο όνομα της «ενημέρωσης», αλλά κατά τη γνώμη μου στον βωμό της αύξησης της ακροαματικότητας, αναζητούν όλο και περισσότερο ωμό υλικό για να καθηλώσουν τον θεατή στην οθόνη. Ετσι, βλέπουμε σε ζωντανή μετάδοση την κηδεία του 6χρονου Δουρή, που υπήρξε θύμα σεξουαλικής βίας και φόνου από τον πατέρα του (1993) κ.ο.κ. Το τέχνασμα των ΜΜΕ είναι πορνογραφικό: «Θεατή, σου βάζουμε το μάτι στην κλειδαρότρυπα, αλλά εσύ δεν το επεδίωξες! Είσαι αθώος!». Οσο περνούν τα χρόνια μέχρι τις μέρες μας, τα πράγματα εκτραχύνονται με τα «αναλυτικότατα» ρεπορτάζ των συγγενών και των γειτόνων, που δείχνουν μια κοινωνία όπου όλοι γνωρίζουν και κανείς δεν μιλάει. Μια κοινωνία σιωπής, που μιλάει αφού έχει γίνει το «προαναγγελθέν» έγκλημα. Σε μερικούς, αν όχι στη ασυνείδητη συλλογική μνήμη, η σιωπή αυτή εγγράφεται ως ενοχή! Η συνειδητή μνήμη συνεχίζει να τα εγγράφει ως ατυχήματα μη προκύπτοντα από τη δομή της κοινωνίας.
Είναι γεγονός η αύξηση όλων των μορφών της βίας, και ποσοτικά και ποιοτικά. Αν πάρουμε ως δείκτες της κρυφής παθολογίας και εγκληματικότητας τα συμβάντα που γίνονται γνωστά (και επί πόσα πρέπει να τα πολλαπλασιάσουμε για να υποθέσουμε τα άγνωστα;) έχω μια αίσθηση ότι με τις τελευταίες περιπτώσεις των δύο γυναικών που κατηγορούνται για πολλαπλή παιδοκτονία και του αστυνομικού για πολλαπλή διαστροφική χρήση βίας στο σύνολο των παιδιών του, εμφανίζεται μια συνεχώς αυξανόμενη υποτίμηση του «παιδιού» και επανεμφάνιση της αρχαϊκής αντίληψης ότι το παιδί είναι «πράγμα» που ανήκει στους γονείς του. Η υπόθεσή μου ελπίζω να μην επαληθευτεί! Οσοι όμως είμαστε σε επαφή με μικρά παιδιά, ξέρουμε ότι οι πληροφορίες που ανεξέλεγκτα κυκλοφορούν σχετικά για την κακοποίηση παιδιών, φτάνουν σε αυτά σαν ένα επικίνδυνο παρόν που εγγράφεται στη μνήμη τους, δημιουργώντας κάποια μεγαλύτερη ή μικρότερη ψυχική ευαλωτότητα.
*Ο κ. Αθανάσιος Αλεξανδρίδης είναι παιδοψυχίατρος, ψυχαναλυτής.
