Πριν από δέκα μέρες, τζιχαντιστικές ομάδες μαζί με δυνάμεις της αντιπολίτευσης εξαπέλυσαν επίθεση εις βάρος του καθεστώτος Ασαντ, έχοντας ήδη καταφέρει πρωτοφανή εδαφικά κέρδη. Φαίνεται πλέον πως έχουν υπό τον έλεγχό τους τη Χάμα και κινούνται ήδη προς τη Χομς. Η Χάμα αποτελεί βασικό κέντρο των Αδελφών Μουσουλμάνων της Συρίας, όμως η σημασία της απορρέει από τη στρατηγική της θέση, αφού δίνει διέξοδο στο λιμάνι της Λαττάκειας και συνιστά οδικό κόμβο ανάμεσα σε βορρά και νότο. Γι’ αυτό άλλωστε, τελούσε υπό συνεχή κυβερνητικό έλεγχο από το 2011 όταν ξέσπασε ο εμφύλιος πόλεμος. Η προέλαση, πάντως, συνεχίζεται προς τη Χομς και αν αυτή καταληφθεί από τις αντικαθεστωτικές δυνάμεις, όχι μόνο θα τις φέρει κοντά στη Δαμασκό (165 χλμ.), αλλά θα αποκλείσει την πρόσβαση του ασαντικού καθεστώτος στη Μεσόγειο, ενώ θα θέσει υπό τον έλεγχο των πρώτων κρίσιμες υποδομές, αεροδρόμια και εργοστάσια παραγωγής όπλων.
Ο Ασαντ, όπως και ανάλογης φύσης ηγέτες, δεν έχει επιδείξει μέχρι σήμερα ευελιξία συμβιβασμού με την άλλη πλευρά, κάτι που ενδεχομένως να αναγκαστεί να κάνει υπό δυσμενέστερες συνθήκες και υπό την ασφυκτική πίεση συμμάχων και αντιπάλων. Γνωρίζοντας την αδυναμία των ενόπλων δυνάμεών του και τον απόλυτο βαθμό εξάρτησής του από το Ιράν, τις σιιτικές πολιτοφυλακές και ειδικότερα τη Χεζμπολάχ, όπως και τη Ρωσία, όφειλε να είναι πιο υποψιασμένος, όταν αυτοί υποχρεώθηκαν σε αναδίπλωση από τη Συρία.
Στην Ελλάδα γίνεται ντόρος για την εμπλοκή και τα οφέλη της Τουρκίας από τις τελευταίες εξελίξεις, με την Αγκυρα να επιχειρεί να προωθήσει τα συμφέροντά της και πιο συγκεκριμένα:
Α) Να δημιουργήσει μία ζώνη ασφαλείας (buffer zone), επεκτείνοντας την επικράτεια που βρίσκεται υπό τον έλεγχο φίλα προσκείμενων ή και ελεγχόμενων από αυτή δυνάμεων, χωρίς μάλιστα να διατηρεί δικά της στρατεύματα.
Β) Να εδραιώσει την επιρροή της σε κατεχόμενες περιοχές της Συρίας, όπου προσφέρει υπηρεσίες, ενέργεια και νερό, κατασκευάζει υποδομές, παρέχει ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και προωθεί την εκμάθηση και χρήση της τουρκικής γλώσσας.
Το γεγονός ότι οι Κούρδοι αποτελούν τον στενότερο σύμμαχο Ισραήλ και ΗΠΑ, καθότι είναι η μόνη φιλοδυτική δύναμη στην ευρύτερη περιοχή, ίσως αποτελέσει τροχοπέδη στην προσπάθεια του Ερντογάν να τους περιθωριοποιήσει.
Γ) Να ισχυροποιηθεί αισθητά έναντι Ιράν και Ρωσίας εντός της «διαδικασίας της Αστάνα», της πλατφόρμας διαπραγμάτευσης που αποσκοπεί στην εξεύρεση πολιτικής λύσης στον εμφύλιο σπαραγμό, επιδιώκοντας να σύρει τον Ασαντ σε διάλογο μαζί της. Ετσι, η Αγκυρα εμφανίζεται ως δύναμη ευθύνης, σε γνώση της ότι οι σουνιτικές μοναρχίες δεν επιζητούν προσώρας την ανατροπή του Ασαντ. Εξ ου και οι δημόσιες εκκλήσεις της για διατήρηση της εδαφικής ακεραιότητας της Συρίας και αποκλιμάκωση των εντάσεων, τις οποίες βέβαια υποδαυλίζει, με τον Ερντογάν την Παρασκευή να αναφέρεται για πρώτη φορά εμμέσως σε αλλαγή καθεστώτος.
Δ) Να διαμορφώσει τις κατάλληλες προϋποθέσεις ώστε να επαναφέρει τη συντριπτική πλειονότητα των τριών και πλέον εκατομμυρίων Σύρων που διαβιούν στην Τουρκία. Ισχυρίζεται ότι τους τελευταίους μήνες, σχεδόν ένα εκατομμύριο έχει ήδη επιστρέψει και ασφαλώς θα απαιτήσει τη χρηματική και διπλωματική υποστήριξη της Ε.Ε. για να πετύχει την ανακούφιση της δεύτερης από το βάρος που συνιστούν οι εγκατεστημένοι στην Τουρκία Σύροι (πολιτικός βραχνάς στο εσωτερικό για τον Ερντογάν).
Ε) Να αποκτήσει ρυθμιστικό ρόλο στις εξελίξεις ώστε να έχει λόγο και σε σχέση με το μέλλον των κουρδικών περιοχών, σε συνεννόηση με όλους τους εμπλεκόμενους.
Είναι σαφές ότι η Αγκυρα θα ήθελε να… πιάσει τα πόστα προτού έρθει ο Τραμπ στην εξουσία, για να διαπραγματευτεί και μαζί του σχετικά με τη Συρία, αλλά και να χρησιμοποιήσει την πιθανώς ενισχυμένη θέση της εντός αυτής για μία συνολική συζήτηση με έναν ηγέτη που συναλλάσσεται άνευ αρχών με τους ομολόγους του. Το γεγονός ότι οι Κούρδοι αποτελούν τον στενότερο σύμμαχο Ισραήλ και ΗΠΑ, καθότι είναι η μόνη φιλοδυτική δύναμη στην ευρύτερη περιοχή, ίσως αποτελέσει τροχοπέδη στην προσπάθεια του Ερντογάν να τους περιθωριοποιήσει. Δεν είναι τυχαίο ότι για την ώρα, η Τουρκία κινείται σχετικά διακριτικά για τα δεδομένα της, προκειμένου να μην προκαλέσει Ουάσιγκτον και Τελ Αβίβ, επιτρέποντας πάντως στα εγχώρια μίντια να πανηγυρίζουν για την επέλαση των αντικαθεστωτικών. Αλλά οι Κούρδοι θα είναι στο μενού της συνάντησης στην Ντόχα ανάμεσα στους υπουργούς Εξωτερικών Τουρκίας, Ρωσίας και Ιράν.
Παρ’ όλα αυτά, η επιρροή που ασκεί η Τουρκία στους αντικαθεστωτικούς και δη στο πιο ισχυρό και οργανωμένο κομμάτι αυτών, που είναι η HTS, μετεξέλιξη της Αλ Νούσρα, δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένη. Τους έχει παράσχει κυρίως τεθωρακισμένα (που δεν βρίσκονται στη μαύρη αγορά) και συνέβαλε στην εκπαίδευση και αναδιοργάνωσή τους, όμως ο ηγέτης της HTS, Αλ Γκολάνι, δεν φαίνεται να επηρεάζεται από τις προτιμήσεις και τις προτεραιότητες της Αγκυρας. Θέλοντας μάλιστα να οικοδομήσει το προφίλ ενός μετριοπαθούς τζιχαντιστή, ο οποίος προσπαθεί να αποποιηθεί το τρομοκρατικό του παρελθόν (μέλος Αλ Κάιντα και Ισλαμικού Κράτους), ήρθε σε συμφωνία με τους Κούρδους, ακόμη και με μαχητές τους, για την ομαλή αποχώρησή τους από το Χαλέπι προς τη Ροτζάβα. Ετσι και αλλιώς, επιδιώκει αυτοτέλεια, με τις σχέσεις του με τις υπόλοιπες δυνάμεις της αντιπολίτευσης που υποστηρίζονται από την Τουρκία να είναι εύθραυστες και σίγουρα όχι φιλικές. Προφανώς, η Αγκυρα δεν θα ήθελε ο Αλ Γκολάνι να ενισχυθεί σε τέτοιο βαθμό ώστε να έχει αυτός το πάνω χέρι απέναντί της. Και οπωσδήποτε οι Σαουδάραβες και οι Εμιρατινοί δεν θα επιθυμούσαν την αντικατάσταση του Ασαντ από τους Αδελφούς Μουσουλμάνους.
O κ. Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων (IGA) και καθηγητής του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος.
