«Η ειρήνη τρέφει γιους στον κόσμο», έλεγε ο Ησίοδος. Και κόρες και παιδιά και γέρους… Σήμερα οι πόλεμοι εξολοθρεύουν περισσότερους από ποτέ αμάχους. Πόσους θα θρέψει άμεσα η κατάπαυση του πυρός στον Νότιο Λίβανο, ένας ενδεχόμενος τερματισμός του πολέμου στη Γάζα, στην Ουκρανία ή σε μερικές από τις 110 εστίες συγκρούσεων εκεί όπου το βλέμμα δεν στέκεται ή δεν ριγεί πια, αδιάφορο για τα διαρκή σφαγεία;
Γεωπολιτικοί ανταγωνισμοί ολοένα γεννούν και αποχαλινώνουν συγκρούσεις κυρίως κατά την πρόσφατη μεταπανδημική τριετία. Oλοένα και περισσεύει το αίμα από εισβολές, συρράξεις, εμφυλίους, εχθροπραξίες μεταξύ στρατών, παραστρατιωτικών ομάδων, μισθοφόρων. Οι όποιες εκεχειρίες δεν τερματίζουν συνήθως τις φωτιές, τις διαμελίζουν. Και οι χωρισμένοι πυρήνες απλώς αλλάζουν μορφή, αναπροσαρμοζόμενοι στις πολιτικές συνθήκες. Οταν το ισχυρό χέρι αποτραβηχτεί, οι ακόμη ζεστές εστίες φωτιάς και οι γειτονιές τους μεταμορφώνονται σε ένα διαρκές χωνευτήρι βίας.
Ο πόλεμος βδελύσσεται τη ζωή (του άλλου), ενώ παράλληλα γεύεται τις τέρψεις της, πάντα με τον ίδιο τρόπο. Ομως οι συντεταγμένες και οι όροι του αλλάζουν. Παγκοσμιοποιημένη πολεμική οικονομία. Λιγότερες διακρατικές συγκρούσεις. Σπανιότεροι εθνικοαπελευθερωτικοί ή ιδεολογικοί αγώνες. Κυρίαρχες οι αναμετρήσεις χωρίς προσχήματα ειρήνης, ευημερίας και δημοκρατίας, απροκάλυπτα για την αρπαγή εδαφών και ισχύος από αναθεωρητές αυταρχικούς ηγέτες με απεριόριστη δίψα για κυριαρχία. Ασύμμετροι πόλεμοι μεταξύ άνισων αντιπάλων. Συρράξεις υποκινούμενες από εκτραχυμένους, βίαιους πολεμάρχους που προσλαμβάνουν ένοπλες ομάδες με ποικίλες εξειδικεύσεις ώστε να διατηρήσουν τον έλεγχο και την εξουσία. Εχθροπραξίες που εξαπλώνονται πέρα από τα εμπόλεμα σύνορα. Μη κρατικές αψιμαχίες μεταξύ μισθωμένων τοπικών συμμοριών από αφεντικά του υποκόσμου…
Κι έπειτα είναι η αφθονία των άυλων όπλων, που αναδιαμορφώνουν τα μέτωπα, φυτεύουν πολιτικές στάσεις, διχάζουν κοινωνίες, εκτροχιάζουν την πορεία των πολέμων. Οπως τα αυτοματοποιημένα τρολ και η ψηφιακή ομίχλη του υβριδικού πολέμου (θερμός πόλεμος στο έδαφος και ταυτόχρονα πόλεμος στον κυβερνοχώρο), οι ολότελα ψευδείς ιστορίες και τα κατασκευασμένα ριάλιτι σόου φρίκης, τα χακαρίσματα και οι κυβερνοεπιθέσεις με κακόβουλους ιούς που παραλύουν κρίσιμες υποδομές του αντιπάλου. Και όχι μόνο. Η πλημμύρα ψηφιακών οπλικών συστημάτων μεταλλάσσει απειροστικά τις επιφάνειες και τα βάθη του πολέμου. Δορυφόροι, πλατφόρμες τεχνητής νοημοσύνης για τη μαζική χαρτογράφηση στόχων, σμήνη έξυπνων drones, κατασκοπευτικά ρομπότ, τορπίλες με εξελιγμένους αισθητήρες, drones με θερμοβαρικά πυρομαχικά, αυτόνομα υποβρύχια, εικονικά μη επανδρωμένα αεροχήματα για την εξάντληση του αμυντικού συστήματος του αντιπάλου… Αήττητοι πολλαπλασιαστές ισχύος, που τροποποιούν ριζικά τον χαρακτήρα της πολιτικής και του πολέμου. Η υφήλιος μοιάζει να απομακρύνεται από τη γνώριμη χλαπαταγή των μαχών με πυροβόλα, ρουκετοβόλα, τανκς, μαχητικά αεροσκάφη, πατώντας ολοένα γκάζι μέσα στα απροσμέτρητα αλγοριθμικά πολεμικά πεδία. Ιδια ή ογκωδέστερη θα είναι η αιματοκυλισμένη ύλη; Ποιους από τους τίτλους της ειρήνης θα απαρνηθεί η νέα συνθήκη;
Από το 1989 έως το 2023, 3,8 εκατομμύρια, μαχητές και πολίτες, σκοτώθηκαν σε ένοπλες συγκρούσεις σε Αφρική, Μέση Ανατολή, Ασία, Ευρώπη, Αμερική. Το 2023 έκλεισε με 15.000 βομβαρδισμούς και επιθέσεις περισσότερες από εκείνες του 2022 – και 122.000 νεκρούς σε μάχες. Η Κομισιόν ονόμασε «τόξο της φωτιάς» τη γραμμή που συνδέει Ουκρανία, Νότιο Καύκασο, Μέση Ανατολή, Σαχέλ, Κέρας της Αφρικής, Θάλασσα της Νότιας Κίνας. Βιώνουμε ημέρες εντεινόμενης αστάθειας – και, ξανά, αυξανόμενων παγκόσμιων αμυντικών δαπανών (2,4 τρισ. δολάρια). Ποιος αγνοεί τους φόβους μπρος στον μεγαλομανή επίδοξο κατακτητή; Την αγωνία του απροφύλακτου; Παρότι ο πόλεμος, ο παραλογισμός με το υψηλότερο κόστος και τη μεγαλύτερη ανθρώπινη φθορά δεν διευθετεί πραγματικά τίποτα… Θα παύσει σύντομα η φωτιά σε Ουκρανία και Γάζα; Και τι θα σημαίνει η όποια εκεχειρία; Ενα χάσμα ίσως να τη χωρίσει από τη μη βία.
Τα ηγεμονικά αλισβερίσια εκτός διεθνούς δικαίου δεν ανοίγουν τον δρόμο προς την ειρήνη. «Το γεγονός ότι δεν υπάρχει πόλεμος, δεν σημαίνει ότι υπάρχει ειρήνη», έλεγε ο Χάρι Τρούμαν. Η ειρήνη είναι κάτι βαθύτερο από την απουσία πυρών. Είναι όταν «οι πληγές δεν ανθίζουν πια», το σκοτάδι πιάνει ελάχιστο χώρο στην καρδιά και διάπλατα πια ανασαίνει ο τραυματισμένος κόσμος.
