Μία από τις πιο δημοφιλείς φράσεις στην ταινία «Il divo» (2008) του Πάολο Σορεντίνο, που αναφέρεται στην προσωπικότητα και πολιτική σταδιοδρομία του Τζούλιο Αντρεότι, είναι: «Ξέρω ότι είμαι μέτριος αλλά κοιτώντας γύρω μου δεν βλέπω και κανένα γίγαντα». Ο επί εφτά φορές πρωθυπουργός της Ιταλίας την εκστομίζει ως μια έκφραση αυτογνωσίας, σαρκασμού και ειλικρίνειας. Ρεαλισμός ή κυνισμός, ρώτησα πριν από λίγες μέρες τον Ιταλό ηθοποιό Τόνι Σερβίλο που ερμήνευσε τον ομώνυμο ρόλο: «Δεν είναι κυνική διαπίστωση αλλά μάλλον προφητική», απάντησε. «Οι πολιτικοί νάνοι έχουν πολλαπλασιαστεί στη σημερινή κοινωνία, εις βάρος ακόμη και των μετρίων, μετά την οριστική εξαφάνιση των γιγάντων».
Και η φράση του Αντρεότι και το σχόλιο του Σερβίλο συνθέτουν μια πραγματικότητα με ακρίβεια διατυπωμένη. Οχι, κατ’ ανάγκην, προσβλητική. Υποδεικνύει το μέτρο, χαρακτηρίζει τα μεγέθη, προτείνει έναν τρόπο προσαρμογής στην έννοια της πολιτικής από την πλευρά της κοινωνίας και των πολιτών.
H λέξη «διαχείριση» πιστεύουμε ότι λειτουργεί στον αντίποδα του «οράματος» και ίσως και να το υπονομεύει. Κι αν δεν πρόκειται για σύγκρουση ανάμεσα στις δύο έννοιες αλλά δεσμό;
Μία από τις ηγετικές φυσιογνωμίες που καθόρισαν την ευρωπαϊκή πορεία ήταν η καγκελάριος της Γερμανίας Αγκελα Μέρκελ από τον Νοέμβριο του 2005 έως τον Δεκέμβριο του 2021. Τα απομνημονεύματά της με τίτλο «Ελευθερία» που θα κυκλοφορήσουν και στην Ελλάδα αυτήν την εβδομάδα (βλ. σήμερα στην «Κ» σελ. 22-23) είναι μια καλή αφορμή για να σκεφτεί κανείς πάνω στο πριν και στο μετά. Οχι μόνο στο αποτύπωμά της αλλά και στο πώς η ίδια αποτιμά κρίσιμες αποφάσεις της (όπως για το μεταναστευτικό), πώς αντιλαμβανόταν τις συνθήκες τότε και πώς τις περιγράφει με τη μνήμη ακόμη νωπή αλλά και τον πολιτικό χρόνο να τρέχει αμείλικτος. Το βιβλίο αναμένεται να είναι κάτι περισσότερο από μια συναρπαστική βιογραφία σε πρώτο πρόσωπο από μια γυναίκα επικεφαλής μιας ηγέτιδας ευρωπαϊκής χώρας. Προφανώς, δικαιολογεί και τη στάση που κράτησε σε θέματα που άλλαξαν τη ζωή όχι μόνο στη Γερμανία αλλά και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Οπως, για παράδειγμα, το μεταναστευτικό/προσφυγικό. Ενα χαρακτηριστικό απόσπασμα προδημοσιεύει η «Κ»: «…Η Γερμανία και η Ευρώπη δεν πρέπει να μπουν ποτέ στον πειρασμό να θεωρήσουν ότι ακόμα και τα πιο δραστικά μέτρα θα μειώσουν την έλξη που ασκούν σε ανθρώπους από άλλες περιοχές του κόσμου. Αυτό δεν θα γίνει. Η ευημερία και το κράτος δικαίου θα καθιστούν πάντα τη Γερμανία και την Ευρώπη ελκυστικούς προορισμούς. Η σωστή αντιμετώπιση του ζητήματος προϋποθέτει την καταστολή της διακίνησης ανθρώπων και της παράνομης μετανάστευσης, πάντα σε συνδυασμό με την προσπάθεια αύξησης του ποσοστού της νόμιμης μετανάστευσης».
Τι σημαίνει σήμερα ένας χαρισματικός ηγέτης; Οταν όλο και συχνότερα το «πλαίσιο» είναι προδιαγεγραμμένο από παράγοντες τους οποίους δεν ελέγχει αλλά καλείται να «διαχειριστεί» με τον πιο ενδεδειγμένο και αποτελεσματικό τρόπο; Για τη λέξη «διαχείριση» πιστεύουμε ότι λειτουργεί στον αντίποδα του «οράματος» κι ακόμη περισσότερο· ίσως και να υπονομεύει το όραμα. Να το στενεύει, να το συρρικνώνει. Κι αν δεν πρόκειται για σύγκρουση ανάμεσα στις δύο έννοιες αλλά δεσμό; Αν η προσδοκία για κάτι ασαφές ως προς το περίγραμμά του αλλά ισχυρό ως προς το φαντασιακό, καθηλώνει στην απόρριψη χωρίς να βοηθάει στη γόνιμη κριτική;
Το άγχος και η αγωνία για τον «χαρισματικό» ηγέτη που διαρκώς αναζητείται, ενώ ανακαλούνται και εξιδανικευμένα φαντάσματα του παρελθόντος, αποκαθαρμένα από λάθη και παραπτώματα, εντείνει τον θυμό και την απογοήτευση. Βιαζόμαστε να κρίνουμε, να κατακρίνουμε ή να αποθεώσουμε. Οι ψύχραιμες αποτιμήσεις δεν είναι χαρακτηριστικό της εποχής. Επιπλέον, τα προβλήματα, όχι μόνο στη Γερμανία, στην Ελλάδα ή στην Ευρώπη αλλά σε όλον τον πλανήτη, και η ρευστότητα των καιρών, υπερβαίνουν τις αποφάσεις του ενός ηγέτη. Η απομόνωση δε, φλερτάρει επικίνδυνα με τον αυταρχισμό. Οι δυναμικές που αναπτύσσονται δεν παίρνουν σχήμα από την προσωπικότητα του ενός. Χρειάζονται συμπορεύσεις, συνεννοήσεις, συμμαχίες. Η ακραία επισφάλεια δεν είναι συνώνυμη πια μόνο με την οικονομική κρίση. Οι έννοιες, οι λέξεις, οι σκέψεις, αλλάζουν μαζί με τις κοινωνίες. Συνδιαμορφώνονται από μετακινήσεις πληθυσμών εξαιτίας και της κλιματικής αλλαγής, από ανυπολόγιστες καταστροφές, πολέμους. Μήπως, εν τέλει, και οι μεταρρυθμίσεις είναι πιο κοντά στη «διαχείριση» παρά στις φρούδες υποσχέσεις για ριζοσπαστικές λύσεις και αλλαγές;
