Τον Νοέμβριο του 2006 το Συμβούλιο της Επικρατείας ακύρωσε την απόφαση του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης (ΕΣΡ), με την οποία είχε επιβληθεί κύρωση σε τηλεοπτικό σταθμό για προβολή «χυδαίας και απαράδεκτης» σκηνής. Επρόκειτο για το φιλί δύο ανδρών σε επεισόδιο δημοφιλούς σειράς του Χριστόφορου Παπακαλιάτη. Ηταν η εποχή που η ραδιοτηλεοπτική Αρχή ασκούσε έντονο ηθοπλαστικό ακτιβισμό. Μέχρι και ο Μπομπ Σφουγγαράκης δεν την είχε γλιτώσει χωρίς πρόστιμο.
Αν και τα πράγματα έχουν αλλάξει πολύ από τότε –εντός και εκτός ΕΣΡ–, μια πρόσφατη υπόθεση επαναφέρει μνήμες από εκείνο το άβολο παρελθόν. Η ραδιοτηλεοπτική Αρχή καλεί σε απολογία τους «τράπερ» Snik, Toquel και Rack μαζί με διαδικτυακά μουσικά κανάλια για «προβολή περιεχομένου που θίγει την ηθική και πνευματική ανάπτυξη των ανηλίκων», καθώς και για «υποκίνηση σε βία και μίσος». Τέτοιες συμπεριφορές είναι τιμωρητέες σύμφωνα με τον νόμο 4779/2021, ο οποίος ενσωματώνει στο εθνικό δίκαιο ευρωπαϊκές ρυθμίσεις για το πεδίο των οπτικοακουστικών μέσων. Αλλά είναι οι περιπτώσεις και οι συνθήκες αντίστοιχες;
Κατ’ αρχάς, τα συγκεκριμένα βίντεο κλιπ προβάλλονται μέσω Διαδικτύου στην πλατφόρμα YouTube. Διαθέτει το ΕΣΡ την εξουσία να ελέγχει οπτικοακουστικό περιεχόμενο που εκπέμπεται κατ’ αυτόν τον τρόπο; Θεωρώ πως ναι, παρά τα ιδιαίτερα νομικά ζητήματα που γεννά η χρήση του Ιντερνετ. Αλλιώς, ο συνταγματικός ρόλος τον οποίο του επιφυλάσσει το Σύνταγμα θα ήταν θνησιγενής, εξαρτώμενος από τις τεχνολογικές εξελίξεις.
Μένει το ουσιαστικό ζήτημα, η δύσκολη άσκηση ισορροπίας ανάμεσα στον κρατικό πατερναλισμό και τις θεμελιώδεις ελευθερίες. Από τη μία, το (μάλλον αναχρονιστικό) άρθρο 15 του Συντάγματος υποβάλλει τη ραδιοτηλεόραση σε «άμεσο έλεγχο» και σε έντονο παρεμβατισμό, στα όρια της χειραγώγησης. Από την άλλη, η ελευθερία της έκφρασης, ιδίως στις καλλιτεχνικές της εκφάνσεις, είναι θεμελιώδης και ευρύτατη, όπως την ορίζει το συνταγματικό κείμενο και η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Κόκκινες γραμμές υπάρχουν και για το συγκεκριμένο δικαίωμα· είναι, ωστόσο, δυσδιάκριτες. Αν το ΕΣΡ δεν βρει τη χρυσή τομή, μετατρέπεται από θεσμικό εγγυητή του γενικού συμφέροντος σε Μεγάλο Αδελφό.
Η Αρχή διαθέτει ευρύτατη εξουσία. Στην επίμαχη υπόθεση, ανεξάρτητα από την κατεύθυνση που θα ακολουθήσει, είναι κρίσιμο να οριοθετήσει το σκεπτικό της, να αυτοδεσμευτεί και για το μέλλον. Αν επιλέξει την οδό των κυρώσεων, να τεκμηριώσει τον εξαιρετικό χαρακτήρα των περιστάσεων. Να εξηγήσει γιατί κάποιοι στίχοι και εικόνες υπερβαίνουν εκείνο το κατώφλι έντασης και απαξίας ώστε να υποκινούν τη βία και το μίσος. Η έννομη τάξη δεν γίνεται να μένει απαθής στην ακραία διαφήμιση κοινωνικά παθολογικών προτύπων ή συμπεριφορών, ιδίως προς τους νεότερους.
Την ίδια στιγμή, τέτοιου είδους απαγορεύσεις δεν λύνουν ένα πρόβλημα, με ρίζες που εκτείνονται περισσότερο στην οικογένεια ή το σχολείο παρά στα μονοπάτια της σύγχρονης μουσικής. Το ΕΣΡ δεν πρέπει επ’ ουδενί να παρασυρθεί σε ηθικολογίες, παρότι του δίνει το περιθώριο ο νόμος. Θα απαξιωθεί στα μάτια εκείνων που θέλει να προστατεύσει, ως μία παρέα μεσηλίκων που χαρακτηρίζει χυδαίο ό,τι αγγίζει τους μικρότερους, αλλά οι ίδιοι δεν μπορούν ή δεν θέλουν να κατανοήσουν. Η επίσημη ηθοπλασία υποκρύπτει λογοκρισία και έχει κοντά ποδάρια. Είναι μύθος ότι μπορεί να επιβληθεί στις προτιμήσεις και τα ακούσματα των ανθρώπων. Καταντά μυθοπλασία, όπως τα σίριαλ που το ΕΣΡ καλείται να εξετάζει.
*Ο κ. Γιώργος Δελλής είναι καθηγητής στη Νομική Σχολή της Αθήνας.
