Αν θέλει κάποιος να επισκεφθεί το Μουσείο Βαν Γκογκ στο Αμστερνταμ, θα πρέπει να το έχει προβλέψει αλλιώς θα καταρρεύσει από την απογοήτευσή του μπροστά στη χαμογελαστή ταμία, που θα τον ενημερώσει ότι «δυστυχώς δεν υπάρχουν διαθέσιμα εισιτήρια». Ειδικά αν είναι τουρίστας και έχει πολύ περιορισμένο χρόνο. Συνέβη μπροστά μου, πριν από λίγες ημέρες. Καρδιοχτύπησα. Σκέφτηκα ότι το ίδιο πρόβλημα θα είχαμε κι εμείς που θέλαμε να πάμε στο Ρέκσμουζέουμ (Rijksmuseum, Βασιλικό Μουσείο), αλλά σταθήκαμε πιο τυχεροί… Ετσι, μεσημέρι Δευτέρας, βρεθήκαμε στο μεγαλύτερο –και σημαντικότερο– μουσείο της Ολλανδίας και ανάμεσα στα σπουδαιότερα του κόσμου. Θα διέσχιζα την είσοδό του για δεύτερη φορά μετά την εντυπωσιακή ανακαίνιση και επαναλειτουργία του (το 2013).
Μια 10ετία μετά, όλα ήταν ίδια (εκτός από τη «Νυχτερινή περίπολο» που, επειδή συντηρείται, βρίσκεται μέσα σε έναν μεγάλο γυάλινο κλωβό), αλλά και εντελώς διαφορετικά. Τι είχε αλλάξει; Η πυκνότητα του κόσμου. Χιλιάδες. Κινούνται προς κάθε κατεύθυνση, ο συνωστισμός και το αίσθημα της κόπωσης είναι αναπόφευκτα. Το ίδιο το μουσείο είναι εντυπωσιακό και τα έργα που φιλοξενεί ανεπανάληπτα. Οχι μόνο χάρη στα πιο δημοφιλή του Ολλανδικού, 17ου, Χρυσού Αιώνα, του Ρέμπραντ και του Βερμέερ αλλά και, συνολικά, σε μια χορταστική περιήγηση σε μια τέχνη αξεπέραστη.
Η βιομηχανία των αναρτήσεων και όχι των αναμνήσεων, επαναπροσδιορίζει και τη σχέση μας με την τέχνη.
Ομως, όσο κι αν το «Συμπόσιο της πολιτοφυλακής του Αμστερνταμ κατά τον εορτασμό της ειρήνης του Μύνστερ», του Μπαρτολομέους φαν ντερ Χελστ (1648), απλώνεται σε 5,5 μέτρα, περίπου, και χρειάζεται ώρα για να το εξερευνήσει κανείς παρατηρώντας τη σύνθεση, δεν προσφέρεται για σέλφι. Αν και γνωστός πίνακας δεν είναι το ίδιο αναγνωρίσιμος με την εμβληματική «Νυχτερινή περίπολο» του Ρέμπραντ ούτε με τη «Γαλατού» του Βερμέερ. Στην αίθουσα της Gallery of Honour, όπου έχουν συγκεντρωθεί, κατά κάποιον τρόπο, τα best of των Ολλανδών μάστερ, τα κινητά είναι όσα ακριβώς και οι επισκέπτες, όλων των ηλικιών και εθνικοτήτων. Κανείς, σχεδόν, δεν «βλέπει» το έργο απευθείας αλλά διαμεσολαβημένο. Μάλιστα σε ορισμένα σημεία οι ξεναγοί κρατούσαν ipad για να εξηγούν στοιχεία του πίνακα που είναι αδύνατον να προσεγγίσει κανείς αφιερώνοντας τον χρόνο που απαιτείται. Προτεραιότητα οι φωτογραφίες, σέλφι (κυρίως) άρα ο επισκέπτης «προηγείται» του έργου. Η βιομηχανία των αναρτήσεων και όχι των αναμνήσεων, επαναπροσδιορίζει και τη σχέση μας με την τέχνη. Το σοσιαλμιντιακό – ινσταγκραμικό σύμπαν έχει τις δικές του χωροταξικές συντεταγμένες.
Το Ρέκσμουζέουμ δεν αποτελεί εξαίρεση. Είναι μέρος της αλυσίδας ευρωπαϊκών μουσείων (όπως το Λούβρο ή το Πράντο) όπου η επισκεψιμότητα είναι ανάλογη του φαινομένου του υπερτουρισμού. Ο,τι ανυπόφορο αντιμετωπίζει κανείς στους κεντρικούς δρόμους του Αμστερνταμ, μεταφέρεται και στο Ρέκσμουζέουμ, ως ένας ακόμη δημοφιλής προορισμός. Με πληροφόρησαν, μάλιστα, πως ο υπερπληθυσμός στο Βαν Γκογκ οφείλεται (και) στο γεγονός ότι θεωρείται πιο «ινσταγκραμικό». Εγινε η τέχνη τόσο ελκυστική ή προσφέρεται για καλύτερες σέλφι; «Κυνηγάμε» τη ματιά του Βερμέερ στο Ντελφτ ή τις φωτοσκιάσεις στην αυτοπροσωπογραφία του Ρέμπραντ ή μήπως τα περισσότερα likes, την «έξωθεν» μαρτυρία; Το ερώτημα, για διαφορετικούς λόγους, επαναλαμβάνεται τόσο συχνά ώστε καταντάει κοινότοπο. Οπως και η απορία. Τα κινητά ως τρόπος θέασης της πραγματικότητας, είναι μια ιστορία που μετράει χρόνια πια. Είναι τόσο συνδεδεμένα δε με το βίωμα, ώστε αν απαγόρευε κανείς τη χρήση κινητού σε μουσεία, ενδεχομένως και να κατρακυλούσε απότομα ο αριθμός των επισκεπτών.
Τι απολαμβάνει ή, ακόμη περισσότερο, τι «βλέπει» όλο αυτό το πλήθος που διασταυρώνεται, διεκδικώντας τα ελάχιστα τετραγωνικά τα οποία του αναλογούν μπροστά από ένα έργο τέχνης, διαγκωνιζόμενο για μια καλύτερη «θέα»; Πρόκειται για εμπλουτισμό του προσωπικού, εσωτερικού, ή του ινσταγκραμικού «λογαριασμού»; Και, άραγε, αυτά τα δύο ξεχωρίζουν ακόμα;
