Τις δυόμισι τελευταίες δεκαετίες, η άκρα Δεξιά στην Ευρώπη έχει μετακινηθεί από το περιθώριο στο κέντρο της πολιτικής αρένας. Σε μετεωρική, δε, άνοδο από τις ευρωεκλογές του 2014, σήμερα επηρεάζει την πολιτική ζωή είτε άμεσα, συμμετέχοντας σε κυβερνήσεις συνεργασίας, είτε έμμεσα, δημιουργώντας συνθήκες ανταγωνισμού που παρασύρουν τις πολιτικές mainstream κομμάτων σε δεξιότερες θέσεις. Τόσο η αυξανόμενη ζήτηση όσο και η κανονικοποίηση ακροδεξιών ιδεών και θέσεων επικαιροποιούν και την προσφορά της άκρας Δεξιάς, αναδεικνύοντας την ευελιξία και την προσαρμοστικότητα των κομμάτων αυτών στις σύγχρονες συνθήκες. Βασικό συστατικό που επιτρέπει τον γρήγορο μετασχηματισμό τους είναι ο λαϊκισμός, παρών τόσο στη ριζοσπαστική εκδοχή της άκρας Δεξιάς όσο και στην εξτρεμιστική.
Διαφοροποίηση παρατηρείται, ωστόσο, και στο εσωτερικό της άκρας Δεξιάς, καθώς η προσφορά ακροδεξιών θέσεων εμφανίζεται συχνά κατακερματισμένη. Η επιτυχία των ακροδεξιών κομμάτων στο Ευρωκοινοβούλιο, που προέκυψε από τις εκλογές του 2024 –περισσότερες από 167 έδρες σε σύνολο 720– είχε ως αποτέλεσμα να πολλαπλασιαστούν και οι αντιθέσεις στις πολιτικές και στις στρατηγικές μεταξύ τους, γεγονός που αποτυπώθηκε στη σύσταση τριών διαφορετικών ευρωομάδων: τους Ευρωπαίους Συντηρητικούς και Μεταρρυθμιστές, τους Πατριώτες για την Ευρώπη και την Ευρώπη των Κυρίαρχων Εθνών.
Στην Ελλάδα, για πρώτη φορά μετά το 1974 στο Κοινοβούλιο που προέκυψε από τις εκλογές του 2023 εκπροσωπούνται τρία «καθαρόαιμα» κόμματα της άκρας Δεξιάς – η Ελληνική Λύση (Ε.Λ.), η Νίκη, που κατατάσσονται στη λαϊκιστική ριζοσπαστική Δεξιά, και οι Σπαρτιάτες, που βρίσκονται εγγύτερα στην εξτρεμιστική εκδοχή της (βλ. απόφαση Αρείου Πάγου). Στο, δε, Ευρωκοινοβούλιο που προέκυψε από τις εκλογές του 2024 τρία ελληνικά ακροδεξιά κόμματα –η Ε.Λ., η Νίκη και η Φωνή Λογικής (Φ.Λ.)– εξέλεξαν εκπροσώπους. Ενώ τα κόμματα αυτά έχουν σημαντικές ομοιότητες –τον αντιμεταναστευτισμό, την εναντίωση στο κατεστημένο, τον εθνικισμό– διαφοροποιούνται σε επιμέρους θέσεις.
Στην οικονομία, ενώ τα τέσσερα ακροδεξιά κόμματα προτάσσουν τον εθνικό χαρακτήρα της ανασυγκρότησης της οικονομίας, η Ε.Λ. συνδυάζει μεικτές θέσεις: υπέρ της αγοράς και της επιχειρηματικότητας, της υψηλής φορολογίας στις τράπεζες και στα χρηματιστηριακά κέρδη, αλλά και υπέρ του προνοιακού σοβινισμού. Αντιθέτως, η Φ.Λ. εκφράζει αντικρατικιστικές και αντικορπορατιστικές θέσεις, είναι υπέρ της ελεύθερης οικονομίας και της χαμηλής φορολογίας. Οι Σπαρτιάτες δίνουν προτεραιότητα στην αριστεία και στην επιχειρηματικότητα, και προβάλλουν ως ένα κόμμα που υπερασπίζεται την αγορά, ενώ η Νίκη υπέρ της εθνικής αυτάρκειας, της ενίσχυσης του πρωτογενούς τομέα, αλλά και κατά της (δυτικότροπης) υπερκατανάλωσης.
Ενώ και τα τέσσερα κόμματα προασπίζονται τη θρησκευτική κληρονομιά και τον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό, στη Νίκη το ζήτημα της ορθόδοξης πίστης είναι υπαρξιακό, καθώς πρόκειται για ένα θρησκευτικό, υπερσυντηρητικό κόμμα, για το οποίο η πρωτοκαθεδρία της Εκκλησίας έναντι του κράτους είναι κομβική. Προσκολλημένη στην ορθόδοξη θρησκευτική παράδοση, η Νίκη παρουσιάζει αρχαϊκά μοτίβα: εμφορείται από έντονα αρνητικά συναισθήματα για το παρόν της πατρίδας και από μια εξιδανικευμένη νοσταλγία για το παρελθόν της. Στην Ε.Λ., τα πρωτεία είναι στο έθνος και η αξιοποίηση της Ορθοδοξίας και της ομόθρησκης Ρωσίας πλαισιώνονται σαν μια λύση στα οικονομικά προβλήματα και στις πολιτισμικές απειλές που αντιμετωπίζει η χώρα, ενώ στους Σπαρτιάτες, η θρησκεία και η πίστη δεν καθορίζουν τη διαμόρφωση των θέσεών τους. Στη Φ.Λ., η έμφαση στο ισχυρά συμβολικό τρίπτυχο «πατρίδα-θρησκεία-οικογένεια» μάς ενημερώνει όχι μόνο για τη θέση της Ορθοδοξίας στο «DNA του ελληνισμού», αλλά και για την αυταρχικότητα του κόμματος, που είναι άλλωστε εμφανής στην ατζέντα περί νόμου και τάξης. Μεταξύ των τριών ριζοσπαστικών δεξιών κομμάτων, η Φ.Λ. έχει ίσως τις πλέον προωθημένες απόψεις για την ενίσχυση των σωμάτων ασφαλείας, τη χρήση της βίας και την επιβολή της τάξης.
Τα ακροδεξιά κόμματα αντιμάχονται τις φιλελεύθερες αξίες, όμως, όχι στον ίδιο βαθμό ή με τον ίδιο τρόπο τον σύγχρονο τρόπο ζωής. Η εναντίωση είναι ξεκάθαρη στις θέσεις των Σπαρτιατών: η ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα εμφανίζεται ως ανωμαλία, τις διεκδικήσεις της οποίας αντιμάχεται ανυποχώρητα. Ενώ η Νίκη απευθύνεται πρωταρχικά σε ένα παραδοσιακό, θρησκευόμενο, ηλικιακά μεγαλύτερο εκλογικό ακροατήριο, αποκομμένη από τις πλαισιώσεις της ακροδεξιάς ατζέντας στην Ευρώπη, η Φ.Λ. εμφανίζεται πιο σύγχρονη, ενσωματώνοντας τα επιχειρήματα και τη γλώσσα της εναντίωσης στην πολιτική ορθότητα, στις έμφυλες ταυτότητες, στην Αριστερά. Απευθύνεται έτσι σε ένα νεότερο κοινό, διεκδικώντας να εκπροσωπήσει πιο δυναμικά στρώματα, πατώντας πάνω στις ανασφάλειες και στους φόβους που δημιουργούν η παγκοσμιοποίηση και ο σύγχρονος τρόπος ζωής.
Ε.Λ. και Φ.Λ., ωστόσο, συμμετέχουν, διαμορφώνουν και διαμορφώνονται μέσα από τις ευρωπαϊκές τάσεις της κομματικής τους οικογένειας. Η συνύπαρξή τους στις ευρωομάδες παρέχει διεθνή ορατότητα, παραστάσεις, πλαισίωση, κοινές στρατηγικές, κάνοντας εντέλει πιο πορώδη τα σύνορα μεταξύ της εγχώριας και της ευρωπαϊκής Ακροδεξιάς.
*Η κ. Λαμπρινή Ρόρη είναι επίκουρη καθηγήτρια Πολιτικής Ανάλυσης στο ΕΚΠΑ.
