Τι μηνύματα παίρνουν τα κόμματα όταν γιορτάζουν; Σε τι ωφελεί αυτή η άσκηση στη θύμηση και την υπενθύμιση, και σε ποιο βαθμό η ιστορία τούς δίνει ώθηση αντί να αποτελεί τροχοπέδη; Τι έμαθαν, με λίγα λόγια, ΠΑΣΟΚ και Νέα Δημοκρατία από τα πενήντα χρόνια της πορείας τους;
Το ΠΑΣΟΚ γιόρτασε την 3η του Σεπτέμβρη στο Ζάππειο με μια εξαιρετική επίδειξη ενότητας, με όλους τους εν ζωή πρώην προέδρους του να συμμετέχουν στην εκδήλωση, καθισμένοι δίπλα δίπλα. Οι αναφορές του Σημίτη στην παρούσα συγκυρία/ευκαιρία που δεν έρχεται συχνά, του Βενιζέλου στο ΠΑΣΟΚ ως την καμπύλη της Μεταπολίτευσης, και του Γιώργου Παπανδρέου ως τον πόλο που εξανθρώπισε την εξουσία, έκαναν αίσθηση. Η δε έκθεση με τις περίφημες αφίσες του κόμματος, κυρίως από τα ’80s και τα ’90s, θύμισε την πρωτοποριακή στάση του σε πολλά θέματα (κοινωνικό φύλο, νεολαία κτλ.), αλλά και το πόσο μπροστά υπήρξε σε επίπεδο πολιτικής διαφήμισης. Αναρωτιέται κανείς πού βρίσκεται το κόμμα σήμερα σε αυτούς τους τομείς: στον τομέα των δικαιωμάτων βρέθηκε αδιάβαστο, με μεγάλο ποσοστό της Κ.Ο. του να καταψηφίζει τον γάμο των ομόφυλων ζευγαριών, ενώ στον τομέα του μάρκετινγκ αδυνατώ να ανακαλέσω από μνήμης κάποια πρόσφατη καμπάνια που να έκανε αίσθηση.
Η Νέα Δημοκρατία, από την άλλη, παρά το κεντροδεξιό προφίλ που φιλοτέχνησε προσεκτικά ο Κυριάκος Μητσοτάκης κάνοντάς την πιο «ευρύχωρη» (με μπόλικο εκσυγχρονιστικό ΠΑΣΟΚ και ακόμη περισσότερο Ποτάμι, σύμφωνα με τους επικριτές του), γιόρτασε χωρίς να καταφέρει να επιδείξει ενωτικό χαρακτήρα. Δύο ιστορικοί ηγέτες της με μεγάλη επιρροή σε μέλη του κόμματος –Καραμανλής, Σαμαράς– αποφάσισαν να μην παραστούν στη γιορτή της Ρηγίλλης, δίνοντας μήνυμα εσωστρέφειας. Ενώ λοιπόν το ΠΑΣΟΚ έμαθε πώς πρέπει να συνθέτει και να συνδιαλέγεται (φάνηκε και από το πρόσφατο ντιμπέιτ), η Νέα Δημοκρατία, ηγεμονική και στην εξουσία, μοιάζει να το ξεχνάει. Επιπλέον, αναβίωσε το ιστορικό της λόγκο με το χέρι και τον πυρσό για τις ανάγκες της επετείου, χωρίς η αναδρομή να είναι αρκετή για να μετατρέψει την 4η Οκτωβρίου σε αληθινή γιορτή. Η αλήθεια είναι πως η συγκεκριμένη επέτειος ποτέ δεν πήρε τις μυθικές διαστάσεις της πασοκικής 3ης του Σεπτέμβρη – για τον έξτρα λόγο πως στερείται από αντίστοιχα παραφερνάλια, όπως φωτογραφίες και τραγούδια.
Ενώ το ΠΑΣΟΚ έμαθε πώς πρέπει να συνθέτει και να συνδιαλέγεται (φάνηκε και από το πρόσφατο ντιμπέιτ), η Ν.Δ., ηγεμονική και στην εξουσία, μοιάζει να το ξεχνάει.
Τα δύο κόμματα έχουν μάθει πολλά από την έως τώρα πορεία τους, μετά τη φυσική απώλεια των ιδρυτών τους, στους οποίους αμφότεροι οι πολιτικοί αρχηγοί έκαναν δοξαστικές αναφορές. Το ΠΑΣΟΚ, που έπασχε ιστορικά από αρχηγισμό, πέρασε από τον απόλυτο προσωποκεντρισμό σε ηγέτες με ηπιότερα χαρακτηριστικά. Είναι δε σημαντικό ότι με τη Φώφη Γεννηματά είχε την εμπειρία γυναίκας αρχηγού – ενώ η Νέα Δημοκρατία, αφού απώλεσε αυτή την ιστορική ευκαιρία με την Ντόρα Μπακογιάννη, δεν κατέγραψε ξανά γυναίκες δελφίνους, τουλάχιστον για την ώρα. Η διάσταση του κοινωνικού φύλου, όμως, λέει πολλά για το προφίλ ενός κόμματος. Αλλωστε το ΠΑΣΟΚ είναι το μόνο μέχρι τώρα κόμμα που, επί Γιώργου Παπανδρέου, έβαλε τις γυναίκες μπροστά, και μάλιστα σε κεντρικά πόστα. Μπορεί να μην έφτασε στην ποσόστωση του Ισπανού σοσιαλιστή Πέδρο Σάντσεθ στην Ισπανία, με μια κυβέρνηση που σχεδόν γυναικοκρατείται (τρεις αντιπρόεδροι της κυβέρνησης είναι γυναίκες), αλλά έφτασε κοντά. Ακόμη και στην κούρσα διαδοχής του ΠΑΣΟΚ ήταν σημαντικό ότι τρεις (στην πορεία δύο) γυναίκες διεκδίκησαν την προεδρία του κόμματος.
Η εμπειρία της κρίσης ήταν σαφώς δυσκολότερη για το ΠΑΣΟΚ – που είχε ξαναπεράσει μεγάλες δυσκολίες, όπως η παραπομπή Παπανδρέου στο ειδικό δικαστήριο, πριν από το ανέλπιστο πολιτικό comeback του το 1993. Το κόμμα που πλήρωσε τα σπασμένα ολόκληρου του πολιτικού συστήματος, μοιάζει πλέον να βγαίνει (ομολογουμένως αργά και όχι τόσο σταθερά) από την πρότερη περιθωριοποίησή του. Αντιθέτως, η Νέα Δημοκρατία όντως αποδείχτηκε «η πιο ανθεκτική παράταξη της Μεταπολίτευσης», όπως ισχυρίστηκε ο Κυριάκος Μητσοτάκης, αλλά όχι χωρίς κόστος για τη χώρα. Είναι νωπή ακόμα η επαμφοτερίζουσα στάση της σε σχέση με το μνημόνιο και το επίμονο φλερτ της με τον λαϊκισμό στις απαρχές της κρίσης. Οταν ο πρωθυπουργός παινεύτηκε πως το κόμμα του «στάθηκε πάντα στη σωστή πλευρά της Ιστορίας και απέναντι στο σαράκι του διχασμού», μοιάζει να ξορκίζει εκείνες τις δραματικές –και σκοτεινές για το κόμμα του– στιγμές.
Είναι ασαφές αν αυτοί οι εορτασμοί, με τις απαραίτητες απόπειρες πολιτικού λίφτινγκ, άγγιξαν τους νέους – παρά την περίφημη νοσταλγία για το ΠΑΣΟΚ «το ορθόδοξο» (διάφορα memes ειρωνεύτηκαν την υποτιθέμενη μεγάλη συμμετοχή στις εσωκομματικές εκλογές, σε σχέση με τα αστρονομικά νούμερα του Ανδρέα). Το δε σύνθημα της Ν.Δ. «Πάμε Ρηγίλλης» ήταν από μια άποψη έξυπνο και στόχευε ακριβώς ένα νεανικό κοινό, αλλά είναι αμφίβολο κατά πόσον έπιασε τόπο. Τώρα που ο ΣΥΡΙΖΑ –ως ο πάλαι ποτέ «νέος» πόλος– πνέει τα λοίσθια, μένει να φανεί αν το γνωστό ρεφρέν του Ζαμπέτα, «ο πενηντάρης είναι ένας νέος της εποχής», θα ισχύσει και για τους δυο ιστορικούς πυλώνες του ελληνικού δικομματισμού.
*Ο κ. Κωστής Κορνέτης είναι επίκουρος καθηγητής Σύγχρονης Ιστορίας στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Μαδρίτης.
