Μετά τις πρόσφατες επιτυχίες της AfD στις περιφερειακές εκλογές της Θουριγγίας, της Σαξονίας και του Βρανδεμβούργου, την άνοδο των ποσοστών της σε όλη τη Γερμανία, και έπειτα από το χάος που προκλήθηκε στην πρώτη συνεδρίαση του νέου κοινοβουλίου της Θουριγγίας, δυνάμωσαν οι φωνές στη Γερμανία που καλούν το Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο να θέσει το κόμμα εκτός νόμου. Hδη, η Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Προστασίας του Συντάγματος έχει χαρακτηρίσει τις περιφερειακές οργανώσεις της AfD στη Σαξονία, στη Θουριγγία και στη Σαξονία-Aνχαλτ «ξεκάθαρα δεξιές-εξτρεμιστικές». Ασφαλώς, η προσπάθεια απαγόρευσης του κόμματος θα ήταν εξαιρετικά δύσκολη από νομική άποψη, ενώ και η κοινή λογική υπαγορεύει ότι κάτι τέτοιο θα ήταν πολιτικά αυτοκτονικό. Ο ίδιος ο πρόεδρος του Κεντρικού Εβραϊκού Συμβουλίου της Γερμανίας, Γιόζεφ Σούστερ, ο οποίος έχει περιγράψει την AfD ως κόμμα στο οποίο οι αντισημίτες «αισθάνονται σαν στο σπίτι τους», δήλωσε πρόσφατα ότι μια τέτοια προσπάθεια όχι μόνο δεν θα χρησίμευε σε τίποτα, αλλά θα επέφερε πιθανότατα το αντίθετο αποτέλεσμα: τη στύλωσή της.
Αξίζει, όμως, να αναρωτηθούμε ποιο είναι το πραγματικό βάθος της απειλής που σηματοδοτεί η άνοδος της Εναλλακτικής για τη Γερμανία. Συνομιλώντας με φίλους στην Ελλάδα, διαπιστώνω συχνά ότι αγνοούν βασικές πληροφορίες γι’ αυτό το κόμμα, ενώ ταυτόχρονα αρέσκονται στη βιαστική καταδίκη του. Η στάση αυτή αδικεί την πολιτική πραγματικότητα, η οποία είναι, πάντα, πιο περίπλοκη.
Θα περιοριστώ σε δύο παρατηρήσεις για την ταυτότητα και την εικόνα της AfD ξεκινώντας από το βασικό παράδοξο: η Εναλλακτική για τη Γερμανία ιδρύθηκε το 2013 στη «Δυτική» Γερμανία από «Δυτικογερμανούς» αλλά απολαμβάνει υπερδιπλάσια εκλογική και λαϊκή απήχηση στα ανατολικά κρατίδια. Το ενδιαφέρον είναι ότι τα υψηλά ποσοστά που συγκεντρώνει στα ανατολικά κρατίδια δεν οφείλονται στην αποδοχή της ως κόμματος που, παρά τις ακραίες εκφάνσεις του, σέβεται τελικά τη φιλελεύθερη δημοκρατία, αλλά ακριβώς ως κόμματος που αναπτύσσει απερίφραστα εξτρεμιστικό, νατιβιστικό και αυταρχικό λόγο. Το δεύτερο σημείο που πρέπει να ξεκαθαριστεί είναι ότι, σε αντίθεση με παραδοσιακά κόμματα, στην AfD δεν διαπιστώνει κανείς μια συγκεντρωτική δομή, ούτε και μια στιβαρή εσωτερική οργάνωση. Κανένα πρόσωπο ή όργανο δεν ασκεί ξεκάθαρη ηγεμονία, η ηγεσία είναι μεν «συλλογική και δημοκρατική» αλλά οι διαφωνίες μεταξύ συνιστωσών δεν έχουν σταματημό, το ιδεολογικό στίγμα (οι τοποθετήσεις για οικονομία, μεταναστευτικό, κλιματική αλλαγή, το Ισλάμ, τη «woke» κουλτούρα) όχι μόνο δεν είναι ενιαίο, αλλά αλλάζει με τον χώρο και τον χρόνο, η κάθαρση του κόμματος από ακραία ή έκνομα στοιχεία είναι μάλλον σπασμωδική και όχι προγραμματική, ενώ η προσπάθεια της AfD να καταστεί μαζικό κόμμα έχει περιορισμένη επιτυχία – και μόνο στα ανατολικά κρατίδια.
Είναι ευκολότερο για ένα κόμμα να δηλώνει «αντισυστημικό» από το να αποτελεί πραγματικά έναν κίνδυνο για το σύστημα.
Είναι ευκολότερο για ένα κόμμα να δηλώνει «αντισυστημικό» από το να αποτελεί πραγματικά έναν κίνδυνο για το σύστημα. Η AfD, τουλάχιστον με την εικόνα που δείχνει έως σήμερα, και παρά την πρόσφατη εκλογική/δημοσκοπική της άνοδο, δεν συνιστά την απειλή για την οποία γίνεται λόγος. Αν και το μέλλον είναι δύσκολο να το προβλέψει κάποιος, δύο είναι, νομίζω, οι πιθανές εκβάσεις. Είτε η εξτρεμιστική της πτέρυγα θα αποκτήσει ξεκάθαρη ιδεολογική ηγεμονία (εξέλιξη που θα την εκθέσει σε τεράστιο ρίσκο σε όλα σχεδόν τα δυτικά κρατίδια της χώρας) είτε το κόμμα θα ακολουθήσει τελικά ένα δρόμο προς τη θεσμοποίηση και την εξημέρωση (εξέλιξη που εγκυμονεί τον κίνδυνο της διάσπασης). Προς το παρόν, πάντως, θρέφεται και ενοποιείται περισσότερο από τον δεξιό λαϊκισμό, από την ανάδειξη, δηλαδή, του γερμανικού λαού ως απαραγνώριστα «καλού», «αθώου» και «εργατικού», και από την αντιπαραβολή του λαού αυτού προς τις πολιτικές «ελίτ» που διαρκώς τον «προδίδουν», και λιγότερο από τη δεξιά-εξτρεμιστική ιδεολογία που ο λαϊκισμός αυτός μπορεί να ενσωματώνει και, συχνά, να ενισχύει. O δεξιός εξτρεμισμός μπορεί μεν να έχει ισχυρή παρουσία και απήχηση στα «νέα κρατίδια», όπου η νατιβιστική παράδοση ζει και βασιλεύει, είναι δύσκολο όμως να φανταστεί κανείς μια AfD τέτοιου τύπου να πρωταγωνιστεί σε ολόκληρη τη χώρα.
*Ο κ. Φώτης Παπαγεωργίου είναι καθηγητής Κοινωνικών Επιστημών, ακαδημαϊκός, αντιπρόεδρος του Gisma University of Applied Sciences, Πότσνταμ.
