Στις 2 Απριλίου 2013, το μεγαλύτερο πρακτορείο ειδήσεων των ΗΠΑ, το Associated Press (A.P.), ανακοίνωνε ότι σταματάει τη χρήση του όρου «παράνομοι μετανάστες» όταν αναφέρεται σε ανθρώπους χωρίς άδεια παραμονής στη χώρα. Οι συνέπειες αυτής της απόφασης ήταν πολλαπλές: πολλά μέσα ενημέρωσης εγκατέλειψαν τον συγκεκριμένο όρο και, ως αποτέλεσμα, οι κάτοικοι περιοχών που εκτέθηκαν σε αυτή την αλλαγή μέσω των τοπικών μέσων ενημέρωσης έδειξαν μειωμένη υποστήριξη για πολιτικές περιορισμού της μετανάστευσης.
Αν το Associated Press ήταν χώρα της Ευρωπαϊκής Ενωσης, θα ήταν η Γερμανία, τόσο σε μέγεθος όσο και σε δυναμική επιρροής. Οι κινήσεις της Γερμανίας δεν καθορίζουν μόνο την εθνική της πολιτική, αλλά αποτελούν και οδηγό για τις ευρωπαϊκές πολιτικές. Η πρόσφατη επιλογή της να κλείσει τα σύνορα είναι, όπως και στην περίπτωση του A.P., μια απόφαση με πολλαπλούς συμβολισμούς – αν και προς την αντίθετη κατεύθυνση. Τι εξηγεί αυτή την επιλογή και ποιες είναι οι συνέπειές της;
Συχνά θεωρούμε πως η δυσκολότερη στιγμή της Αγκελα Μέρκελ στην καγκελαρία ήταν η κρίση του ελληνικού χρέους. Ωστόσο, η ίδια έχει αναφερθεί πολλές φορές σε ένα άλλο γεγονός της πολυετούς θητείας της – τη λεγόμενη «προσφυγική κρίση». Αν και Ανατολικογερμανίδα, η Μέρκελ μεγάλωσε με πλήρη επίγνωση της βαριάς σκιάς του Ολοκαυτώματος στη γερμανική ιστορία. Ετσι είδε τη μαζική άφιξη προσφύγων ως ευκαιρία για τη Γερμανία να ηγηθεί της προσπάθειας αποκατάστασής τους – να υιοθετήσει αυτή τη φορά τον ρόλο του καλού της ιστορίας. Η χαρακτηριστική φράση της «μπορούμε να το κάνουμε» έμεινε στη μνήμη ως σύμβολο μιας εποχής που η Γερμανία άνοιγε τα σύνορά της, προσφέροντας καταφύγιο σε ένα εκατομμύριο πρόσφυγες.
Οι καλές προθέσεις σύντομα συγκρούστηκαν με την πολιτική πραγματικότητα. Η Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD), που αρχικά ιδρύθηκε ως κόμμα κατά της διάσωσης χωρών με μεγάλο χρέος όπως η Ελλάδα, διασπάστηκε και μετασχηματίστηκε σε ένα ακροδεξιό κόμμα με έντονη αντιμεταναστευτική στάση. Την ίδια στιγμή, οι εντάσεις μεταξύ προσφύγων και Γερμανών άρχισαν να καταλαμβάνουν ολοένα και περισσότερο χώρο στα μέσα ενημέρωσης, ενώ τα εγκλήματα μίσους αυξήθηκαν ραγδαία. Στη χώρα κυριάρχησε μια ρητορική «πολιτιστικής ασυνδετότητας». Η νέα κυβέρνηση είχε να αντιμετωπίσει όχι μόνο την AfD, αλλά και τους Χριστιανοδημοκράτες, οι οποίοι, όπως συχνά συμβαίνει σε τέτοιες περιπτώσεις, υιοθέτησαν τη ρητορική της Ακροδεξιάς στο μεταναστευτικό ως μέσο πολιτικής επιβίωσης. Το τρομοκρατικό επεισόδιο στο Ζόλινγκεν και οι εκλογές στη Θουριγγία και τη Σαξονία ήταν απλώς το κερασάκι στην τούρτα. Ετσι, μια προσπάθεια συμβολικής «ιστορικής αποκατάστασης» γκρεμίστηκε από το αντιμεταναστευτικό κύμα που η ίδια προκάλεσε.
Οι άμεσες συνέπειες του κλεισίματος των συνόρων δεν θα είναι μεγάλες. Ολα τα ανατολικά σύνορα είχαν ήδη κλείσει. Ωστόσο, οι γενικότερες προεκτάσεις είναι αβέβαιες. Το κλείσιμο αυτό πιθανότατα θα ενισχύσει τις αντιμεταναστευτικές φωνές. Ηδη αυτή την εβδομάδα ο δικός μας υπουργός Επικρατείας Μάκης Βορίδης δήλωνε στο ραδιόφωνο του ΣΚΑΪ με περισσή υπερηφάνεια πως η Ελλάδα έχει την πιο σκληρή μεταναστευτική πολιτική στην Ευρώπη. Πιθανόν να ακούσουμε ξανά για την αποτελεσματικότητα των επαναπροωθήσεων στην αποτροπή εισροών, κάτι που δεν φαίνεται να ισχύει εμπειρικά (μια που σύμφωνα με μελέτες οι μετανάστες περιμένουν ακόμη μεγαλύτερες δυσκολίες από αυτές που βρίσκουν στην πορεία του ταξιδιού τους) και που από ηθικής πλευράς είναι αντίστοιχο με το να προτείνουμε τη δολοφονία μερικών εγκλείστων στις φυλακές για να μειώσουμε το έγκλημα.
Η μεγαλύτερη ειρωνεία έγκειται στο γεγονός ότι ενώ ο νέος κυβερνητικός συνασπισμός αποφασίζει να κλείσει τα σύνορα, ταυτόχρονα προωθεί μια νομοθεσία που διευκολύνει την εργασία και την παραμονή στη Γερμανία. Αυτή η νομοθεσία περιλαμβάνει τη δυνατότητα διπλής ιθαγένειας, τη μείωση του ελάχιστου εισοδήματος για την απόκτηση «μπλε κάρτας», τη συντομότερη διαδικασία απόκτησης ιθαγένειας, καθώς και την ευκολότερη έλευση των μελών της οικογένειας. Η συγκριτικά μειωμένη δημοσιότητα που προσελκύει αυτή η πλευρά της νομοθεσίας αποδεικνύει πως η ανάγκη της Γερμανίας –και κατ’ επέκταση της Ευρώπης– για ανθρώπινο δυναμικό υπερβαίνει κατά πολύ το πολιτικό κόστος που μπορεί να αντέξει.
*O κ. Ηλίας Ντίνας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης και κάτοχος της ελβετικής έδρας στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο της Φλωρεντίας.
