«Σε μερικούς ανθρώπους έρχεται μια μέρα/ που πρέπει το μεγάλο Ναι ή το μεγάλο το Οχι/ να πούνε…». Οι στίχοι του Κ. Π. Καβάφη έχουν εφαρμογή και στην πολιτική, ενίοτε λαμβάνοντας τη μορφή διλήμματος που αφορά την παραμονή ή την παραίτηση από ένα αξίωμα. Μια ανάλογη απάντηση καλείται στις μέρες μας να δώσει ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν για το κατά πόσο θα συνεχίσει να είναι υποψήφιος για δεύτερη προεδρική θητεία.
Δεν είναι η πρώτη φορά που η υγεία ενός εν ενεργεία Αμερικανού προέδρου προκαλεί τέτοιου είδους συζητήσεις. Ο Γούντροου Ουίλσον εξελέγη δύο φορές πρόεδρος των ΗΠΑ, το 1912 και το 1916, με τη σημαία του Δημοκρατικού Κόμματος. Ωστόσο, η δεύτερη θητεία του σημαδεύτηκε ανεξίτηλα από το σοβαρό εγκεφαλικό επεισόδιο που υπέστη τον Οκτώβριο του 1919.
Εκτοτε παρέμεινε παράλυτος από την αριστερή πλευρά του σώματός του, ενώ έχασε σημαντικό μέρος της όρασης του δεξιού ματιού του. Η κατάσταση της υγείας του, η οποία δεν παρέμεινε για πολύ κρυφή από την κοινή γνώμη, δεν του επέτρεπε να ανταποκρίνεται πλήρως στα προεδρικά του καθήκοντα. Στην πράξη, σε μεγάλο βαθμό την εξουσία ασκούσε ατύπως η (δεύτερη) σύζυγός του, Ιντιθ. Ωστόσο, ο ίδιος ουδέποτε σκέφτηκε το ενδεχόμενο της παραίτησης, ούτε κινήθηκε διαδικασία αντικατάστασής του λόγω της φυσικής αδυναμίας του. Μάλιστα είχε τη φιλοδοξία να διεκδικήσει για τρίτη φορά την προεδρία, κάτι που τότε επιτρεπόταν. Τελικά τα σχέδιά του ναυάγησαν καθώς το Δημοκρατικό Κόμμα προτίμησε να ορίσει άλλον υποψήφιο ενόψει των εκλογών του 1920, ο οποίος πάντως συνετρίβη στις κάλπες από τον Ρεπουμπλικανό αντίπαλό του.
Αντίθετα, η βαριά κλονισμένη υγεία του Νικόλαου Πλαστήρα δεν τον απέτρεψε από το να διεκδικήσει την πρωθυπουργία στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1952 ως επικεφαλής του συνασπισμού της ΕΠΕΚ και του Κόμματος Φιλελευθέρων. Ο «μαύρος καβαλάρης» ήταν σκιά του παλιού εαυτού του και υπέστη βαριά ήττα από τον αρχηγό του Ελληνικού Συναγερμού Αλέξανδρο Παπάγο. Τα προβλήματα υγείας σφράγισαν και τα ύστατα στάδια της πολιτικής σταδιοδρομίας του Ανδρέα Παπανδρέου. Εν ενεργεία πρωθυπουργός, στις 20 Νοεμβρίου 1995 εισήχθη εσπευσμένα στο νοσοκομείο, όπου παρέμεινε νοσηλευόμενος για μακρό χρονικό διάστημα. Το φάσμα της ιδιότυπης ακυβερνησίας, με έναν πρωθυπουργό που παρέμενε μεν τυπικά στη θέση του, αλλά που στην πράξη δεν μπορούσε να ασκεί τα καθήκοντά του, άνοιξε εκ των πραγμάτων τη συζήτηση για την αντικατάστασή του. Στις 15 Ιανουαρίου 1996 ο Παπανδρέου ανακοίνωσε την παραίτησή του από την πρωθυπουργία, όχι όμως και από την προεδρία του ΠΑΣΟΚ, την οποία διατήρησε έως τον θάνατό του τον Ιούνιο του ίδιου έτους.
Η επιβάρυνση της υγείας δεν είναι η μόνη αιτία κλονισμού της θέσης ενός ηγέτη. Το καλοκαίρι του 1974, μόλις ενάμιση χρόνο μετά τη δεύτερη εκλογή του στην προεδρία των ΗΠΑ, ο Ρίτσαρντ Νίξον βρέθηκε παγιδευμένος στον κυκεώνα του σκανδάλου Γουότεργκεϊτ. Η θεμελιωμένη κατηγορία ότι ο ίδιος είχε προσπαθήσει να συγκαλύψει την υπόθεση οδήγησε τη Βουλή των Αντιπροσώπων να κινήσει τη διαδικασία καθαίρεσης του προέδρου. Ενώπιον της προοπτικής της καθαίρεσης, στις 9 Αυγούστου 1974 ο Νίξον αναγκάστηκε να παραιτηθεί από την προεδρία των ΗΠΑ.
Η βαριά κλονισμένη υγεία του Νικόλαου Πλαστήρα δεν τον απέτρεψε από το να διεκδικήσει την πρωθυπουργία στις εκλογές του 1952, στις οποίες και υπέστη βαριά ήττα από τον Αλέξανδρο Παπάγο.
Τριάντα πέντε χρόνια νωρίτερα, ο πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας Νέβιλ Τσάμπερλεν εξωθήθηκε σε παραίτηση εξαιτίας μιας μείζονος αποτυχίας εξωτερικής πολιτικής. Ο Τσάμπερλεν ήταν ένας από τους βασικούς υποστηρικτές της πολιτικής του κατευνασμού της ναζιστικής Γερμανίας. Ομως η λογική της «εξημέρωσης του θηρίου» έφερε ακριβώς τα αντίθετα αποτελέσματα από εκείνα που προσδοκούσαν οι οπαδοί της. Αντί να αποτρέψει τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, άνοιξε διάπλατα τον δρόμο στον Αδόλφο Χίτλερ προκειμένου να τον προκαλέσει. Η γερμανική εισβολή στη Γαλλία και στις Κάτω Χώρες αποτέλεσε το μοιραίο πλήγμα για τον Τσάμπερλεν, ο οποίος στις 10 Μαΐου 1940 παρέδωσε την πρωθυπουργική σκυτάλη στον Ουίνστον Τσώρτσιλ.
Φέροντας τις δάφνες του ήρωα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Σαρλ ντε Γκωλ εκλέχθηκε διαδοχικά το 1958 και το 1965 πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας. Η δική του ώρα της κρίσης ήρθε εξαιτίας της μεγάλης κοινωνικής αναταραχής που κορυφώθηκε την άνοιξη του 1968. Ο «γαλλικός Μάης» κλόνισε τον Ντε Γκωλ, ο οποίος αναγκάστηκε να προκηρύξει εκλογές για τον Ιούνιο του ίδιου έτους. Το κόμμα του θριάμβευσε στις κάλπες, αλλά ο ίδιος παρέμεινε εξαιρετικά αντιδημοφιλής. Η νίκη από την ήττα απείχαν μόλις δέκα μήνες. Τον Απρίλιο του 1969, ο Ντε Γκωλ έθεσε σε δημοψήφισμα τις προτάσεις του για συνταγματική αναθεώρηση. Η ετυμηγορία του γαλλικού λαού ήταν αρνητική κι έτσι ο Ντε Γκωλ υπέβαλε την παραίτησή του και αποσύρθηκε από την πολιτική.
Το χαμένο στοίχημα ενός δημοψηφίσματος κόστισε ακριβά και στον Βρετανό πρωθυπουργό Ντέιβιντ Κάμερον. Προκειμένου να κατασιγάσει τις ευρωσκεπτικιστικές φωνές (πρωτίστως μέσα στο ίδιο του το κόμμα), ο Κάμερον ανακοίνωσε τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος με ερώτημα την παραμονή ή όχι του Ηνωμένου Βασιλείου στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Οι κάλπες στήθηκαν στις 23 Ιουνίου 2016, αλλά το αποτέλεσμα δεν ήταν εκείνο που ανέμενε ο ίδιος. Το Brexit επικράτησε και μόλις τρεις εβδομάδες αργότερα ο Κάμερον παραιτήθηκε από την πρωθυπουργία.
Ταλαντευόμενα πάνω στο νοερό νήμα των καβαφικών στίχων, τα «ναι» και τα «όχι» των πολιτικών εναλλάσσονται με βάση τη συγκυρία αλλά και το πάθος τους για την πολιτική.
*Ο κ. Αντώνης Κλάψης είναι επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου.
