Πριν μερικές μέρες, Αμερικανοί αξιωματούχοι δήλωσαν ότι η Κίνα απελευθέρωσε τρεις Αμερικανούς, ο ένας από τους οποίους ήταν πληροφοριοδότης του FBI, με αντάλλαγμα δύο φυλακισμένους Κινέζους κατασκόπους και τουλάχιστον έναν ακόμη Κινέζο πολίτη. Αλλά ως μέρος αυτής της συμφωνίας, η Κίνα συμφώνησε επίσης αθόρυβα να επιτρέψει και σε τρεις Ουιγούρους, ο ένας μάλιστα Αμερικανός πολίτης, να φύγουν από τη χώρα προς τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Η κυβέρνηση Μπάιντεν δεν έχει δημοσιοποιήσει το μέρος της συμφωνίας που αφορά τους Ουιγούρους και αποκάλυψαν οι Τάιμς της Νέας Υόρκης.
«Το να ξυπνάω στην Αμερική και να βλέπω την οικογένειά μου, ειδικά τα εγγόνια μου, δεν είναι τίποτα λιγότερο από ένα όνειρο που γίνεται πραγματικότητα», είπε μία από τους τρεις Ουιγούρους, η 73χρονη Αϊσέμ Μαμούτ.
Η ιστορία του ταξιδιού των Ουιγούρων προς την ελευθερία είναι μια από τις επίμονες προσπάθειες των αγωνιωδών μελών της οικογένειας και των αξιωματούχων των ΗΠΑ έναντι σε μια ολοένα και πιο αυταρχική Κίνα. Αμερικανοί αξιωματούχοι έθεταν επί χρόνια ιδιωτικά τις σχετικές υποθέσεις σε συνομιλίες με τους Κινέζους ομολόγους τους. Ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν ανέφερε την κα Μαμούτ δύο φορές σε συναντήσεις του με τον Σι Τζινπίνγκ, τον ηγέτη της Κίνας.
Η Κίνα είχε απαγορεύσει στη Μαμούτ να φύγει από τη χώρα επειδή ο μεγαλύτερος γιος της, Νούρι Τουρκέλ, συμμετείχε στην υπεράσπιση των δικαιωμάτων των Ουιγούρων, δηλαδή των μουσουλμάνων κατοίκων στη βορειοδυτική Κίνα.
«Είναι εκπληκτικό για μένα που μπόρεσε να τα καταφέρει όλα αυτά τα χρόνια», είπε σε συνέντευξή της ο κ. Τουρκέλ, 54 ετών, πρώην αξιωματούχος των ΗΠΑ και ανώτερος συνεργάτης στο Hudson Institute. Αγκάλιασε τη μητέρα του δίπλα στον διάδρομο προσγείωσης του αεροπλάνου σε στρατιωτική βάση στο Σαν Αντόνιο του Τέξας, και έκλαψε το βράδυ της περασμένης Τετάρτης, αφού εκείνη κατέβηκε από ένα Boeing 767 που ναυλώθηκε από την κυβέρνηση των ΗΠΑ.
Αμέσως μετά την αποκάλυψη αυτή από τους Τάιμς, το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας ανέφερε σε δήλωση στην εφημερίδα ότι, «είμαστε ευχαριστημένοι που η Αϊσέμ Μαμούτ είναι μαζί με την οικογένειά της. Η κυβέρνηση Μπάιντεν-Χάρις υποστήριζε συνεχώς περιπτώσεις ανθρωπιστικού ενδιαφέροντος, συμπεριλαμβανομένων των Ουιγούρων». Το συμβούλιο και το Στέιτ Ντιπάρτμεντ αρνήθηκαν αρχικά να σχολιάσουν αυτό το ρεπορτάζ.
Το ιστορικό
Ο κ. Τουρκέλ και η οικογένειά του έχουν βιώσει τις δυσκολίες της κινεζικής κυριαρχίας για περισσότερο από μισό αιώνα. Η κα Μαμούτ τον γέννησε σε ένα στρατόπεδο επανεκπαίδευσης στο Κασγκάρ το 1970, κατά τη διάρκεια της Πολιτιστικής Επανάστασης της Κίνας. Πήγε στις ΗΠΑ ως μεταπτυχιακός φοιτητής το 1995, του χορηγήθηκε άσυλο και στη συνέχεια κάλεσε τους γονείς του να τον επισκεφθούν. Ηρθαν το 2000 και ξανά το 2004, όταν αποφοίτησε από τη νομική σχολή του Αμερικανικού Πανεπιστημίου.
Ο Turkel έγινε κορυφαίος υπέρμαχος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των Ουιγούρων, συμπεριλαμβανομένης της εργασίας σε υποθέσεις Ουιγούρων που κρατήθηκαν από τον στρατό των ΗΠΑ στον Κόλπο του Γκουαντάναμο στην Κούβα.
Κινέζοι αξιωματούχοι επέτρεψαν στον πατέρα του κ. Τουρκέλ, τον Αμπλικίμ Μεμίν, έναν συνταξιούχο καθηγητή, να ταξιδέψει για δύο εβδομάδες το 2015 για να συναντηθεί με τους τέσσερις γιους του στην Τουρκία, αλλά η μητέρα τους αναγκάστηκε να μείνει πίσω.
Ο κ. Τουρκέλ μίλησε με αξιωματούχους στις κυβερνήσεις Ομπάμα και Τραμπ για την κατάσταση των γονιών του. Οταν ο Τραμπ επισκέφθηκε το Πεκίνο το 2017, έδωσε στον Σι μια λίστα με τα άτομα που ήθελε η κυβέρνησή του να απελευθερωθούν. Οι γονείς του κ. Τουρκέλ ήταν στη λίστα, όπως και ο Ουιγούρος καθηγητής Ιλχάμ Τόχτι, που καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη το 2014 για «αποσχιστικό έργο».
Τον Μάιο του 2020, η πρόεδρος της αμερικανικής βουλής Νάνσι Πελόσι διόρισε τον κ. Τουρκέλ στην Επιτροπή των ΗΠΑ για τη Διεθνή Θρησκευτική Ελευθερία, όπου θα υπηρετούσε για τέσσερα χρόνια. Ο κ. Τουρκέλ είπε στον υπουργό Εξωτερικών Αντονι Μπλίνκεν για τα δεινά των γονιών του κατά τη διάρκεια μιας διαδικτυακής συνάντησης το φθινόπωρο του 2021.
Τον Δεκέμβριο του 2021, η Κίνα ανακοίνωσε κυρώσεις κατά τεσσάρων Αμερικανών αξιωματούχων στην επιτροπή θρησκευτικών ελευθεριών, συμπεριλαμβανομένου του κ. Τουρκέλ, ως αντίποινα για τις κυρώσεις που η κυβέρνηση Μπάιντεν είχε επιβάλει σε Κινέζους αξιωματούχους για κατάχρηση εξουσίας στη Xinjiang, την περιφέρεια των Ουιγούρων.
Ο κ. Τουρκέλ μίλησε με τον Νίκολας Μπερνς, τον πρεσβευτή των ΗΠΑ στην Κίνα και πρώην πρεσβευτή στην Αθήνα, πριν αναχωρήσει για το Πεκίνο. Ο κ. Μπερνς ζήτησε αργότερα από διπλωμάτες των ΗΠΑ να ελέγξουν τους γονείς του κ. Τουρκέλ στην πόλη Ουρούμτσι. «Δεσμεύτηκε ο ίδιος προσωπικά», είπε ο κ. Τουρκέλ.
Σαν κατασκοπευτική ταινία
Ο κ. Μπερνς κάλεσε την κα Μαμούτ, χήρα πλέον, να τον επισκεφτεί στην πρεσβεία στο Πεκίνο, αλλά οι αξιωματικοί ασφαλείας στο αεροδρόμιο της Ουρούμτσι την εμπόδισαν να επιβιβαστεί σε αεροπλάνο, είπε ο κ. Τουρκέλ. «Αυτό ήταν ένα χαστούκι για όλους μας», είπε. «Ηταν ηθικά συντριπτικό για τη μαμά μου».
Ωστόσο οι Αμερικανοί αξιωματούχοι επέμειναν. Ο κ. Τούρκελ είπε ότι ο Τζο Μπάιντεν ανέφερε τη μητέρα του σε μια συνάντηση με τον Σι στο Γούντσαϊντ της Καλιφόρνια τον Νοέμβριο εκείνο, και μετά πάλι τον περασμένο μήνα στη Λίμα του Περού. Ωστόσο, μόλις στις αρχές του περασμένου μήνα, ο κ. Τουρκέλ δεν ακουγόταν καθόλου αισιόδοξος.
Ξάφνου, στις 24 Νοεμβρίου, ένας αξιωματούχος του Λευκού Οίκου είπε στον κ. Τουρκέλ ότι η μητέρα του θα ήταν σε αμερικανικό κρατικό αεροπλάνο που θα έφευγε από την Κίνα μέσα στην εβδομάδα. Την ίδια ώρα, Κινέζοι αστυνομικοί επισκέπτονταν το σπίτι της κας Μαμούτ. Ο κ. Τουρκέλ της μίλησε τηλεφωνικά και της είπε να είναι συγκαταβατική σε ό,τι της πουν οι αστυνομικοί να κάνει.
Η κα Μαμούτ πέρασε εκείνη τη Δευτέρα βλέποντας έναν οδοντίατρο, επισκέφθηκε τον τάφο του συζύγου της και ετοίμασε μια τσάντα με παραδοσιακό μεταξωτό ύφασμα Ουιγούρων που μπορούσε να χρησιμοποιήσει για να φτιάξει ρούχα για τα εγγόνια της στην Αμερική. Το επόμενο πρωί, επιβιβάστηκε σε ένα αεροπλάνο τσάρτερ για το Πεκίνο με αστυνομικούς και τους άλλους δύο Ουιγούρους, έναν άνδρα και την κόρη του.
Οι τρεις τους έμειναν σε κυβερνητικό ξενώνα στο Πεκίνο το βράδυ της Τρίτης. Η προγραμματισμένη αναχώρησή τους καθυστέρησε έξι ώρες, με αποτέλεσμα να είναι νευρικοί. Το βράδυ της Τετάρτης μεταφέρθηκαν στο αεροδρόμιο, όπου τους περίμενε το αεροπλάνο τσάρτερ των ΗΠΑ.
Ο κ. Μπερνς ανέβηκε μαζί τους στις σκάλες του αεροπλάνου και τράβηξε φωτογραφίες μέσα μαζί τους. Οι τρεις απελευθερωμένοι Αμερικανοί κρατούμενοι — ο Μαρκ Σουίνταν, ο Κάι Λι και ο Τζον Λιουνγκ — ήταν στην ίδια πτήση, όπως και ο Ρότζερ Κάστενς, ο ειδικός απεσταλμένος του προέδρου των ΗΠΑ για υποθέσεις ομήρων, και άλλοι αξιωματούχοι των ΗΠΑ. Ενας από τους διπλωμάτες έβαλε την κα Μαμούτ να μιλήσει στο τηλέφωνο με τον γιο της.
Οι Ουιγούροι στο αεροπλάνο ξέσπασαν σε κλάματα μετά την απογείωσή του… Ηταν πια ελεύθεροι.
