«Καταρχάς, ακόμα κι αισθητικά δεν παραπέμπει σε κυβερνητικό κείμενο». Ο ειδικός γραμματέας Μακροπρόθεσμου Σχεδιασμού, Γιάννης Μαστρογεωργίου, ένα 24ωρο απ’ όταν παρουσιάστηκε στον πρωθυπουργό το «Σχέδιο για τη μετάβαση της Ελλάδας στην εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης», ένα ογκώδες μα με διάθεση εκλαΐκευσης κείμενο, μιλάει στην «Κ» για τον οδικό χάρτη του κοντινού μέλλοντος, αν όχι (και) του παρόντος, που αλλάζει ριζικά με τη συνδρομή της τεχνολογίας.
«Η Ελλάδα προχωράει στη μετάβαση στην εποχή της ΑΙ μέσα από ένα ολοκληρωμένο σχέδιο που δεν περιορίζεται σε θεωρητικές αναλύσεις, αλλά επικεντρώνεται σε απτές δράσεις και εμβληματικά έργα», σημειώνει χαρακτηριστικά.
Μέσα σε ένα χρονικό διάστημα ενός έτους, τα μέλη της Συμβουλευτικής Επιτροπής για την ΑΙ εκπόνησαν ένα σχέδιο που περιλαμβάνει τις αρχές για την ανάπτυξη της στρατηγικής, καθώς και έργα που μπορούν να μεταμορφώσουν την Ελλάδα στον τομέα αυτό.
Το Σχέδιο εστίασε σε τέσσερις βασικούς τομείς: την καινοτομία και επιχειρηματικότητα, την εκπαίδευση και έρευνα, το κανονιστικό πλαίσιο και τις εφαρμογές ΤΝ στο κράτος.
Το βράδυ της περασμένης Δευτέρας, σε σύσκεψη στο Μαξίμου συζητήθηκαν οι κεντρικοί στόχοι της στρατηγικής σε μία σειρά θεμάτων: από τον δημόσιο τομέα, μέχρι την παιδεία, την υγεία, την πολιτική προστασία, την κλιματική αλλαγή, φτάνοντας ακόμα και σε έννοιες όπως η προστασία της δημοκρατίας από την παραπληροφόρηση και η ενίσχυση της εθνικής άμυνας.
Διαβάστε: «Σχέδιο για τη μετάβαση της Ελλάδας στην εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης»
«Πρόκειται για ζωντανό κείμενο»
«Θέλαμε ένα σχέδιο συνεκτικό και συνοπτικό, που να μην τρομάζει τον κόσμο ούτε να είναι υπερβολικό. Για αυτό δεν το βαφτίσαμε εθνική στρατηγική, αλλά σχέδιο για τη μετάβαση», εξηγεί ο κ. Μαστρογεωργίου, σημειώνοντας ότι πρόθεσή τους ήταν να αποφύγουν τους πολιτικούς και θεωρητικούς βερμπαλισμούς. «Δεν είναι ένα κείμενο γραμμένο σε πέτρα, αλλά ένα ζωντανό κείμενο που εξελίσσεται μαζί με την τεχνολογία», τονίζει, υπογραμμίζοντας τη δυναμική διάσταση της ΑΙ. Συμπληρώνει δε ότι το Σχέδιο περιλαμβάνει έξι εμβληματικά έργα, τα οποία δεν είναι απλώς θεωρητικές ασκήσεις, αλλά συγκεκριμένες πρωτοβουλίες που μπορούν να οδηγήσουν τη χώρα σε άλματα προόδου. Αλλωστε, ορισμένες δράσεις έχουν ήδη δρομολογηθεί. «Η Ελλάδα κατέθεσε την πρότασή της για συμμετοχή στον Ευρωπαϊκό Διαγωνισμό για τη δημιουργία AI Factory πριν από ενάμιση μήνα, και είναι από τις καλύτερες στην Ευρώπη», αναφέρει ο κ. Μαστρογεωργίου. Επιπλέον, η χώρα προσανατολίζεται στη δημιουργία ενός ετήσιου φόρουμ που θα συνδέει την τεχνητή νοημοσύνη με τη φιλοσοφία, με έμφαση στις πλατωνικές και αριστοτελικές αρχές.
Ενα από τα βασικά έργα του Σχεδίου είναι η δημιουργία μιας ανοικτής πλατφόρμας για την εξοικείωση των πολιτών με την τεχνητή νοημοσύνη. «Θα περιλαμβάνει μαθήματα, hackathons, διαγωνισμούς και υλικό από επιστήμονες. Είναι μια πλατφόρμα μαζικής εκπαίδευσης, ανοιχτή σε όλους», εξηγεί.
Δεν πρέπει να υπάρχει πολίτης, είτε στο Κιλκίς είτε στα Χανιά, που να μην κατανοεί τι είναι η τεχνητή νοημοσύνη ή πώς επηρεάζει τη ζωή του
Ενα άλλο σημαντικό έργο είναι η ίδρυση ενός Κέντρου Αριστείας για την Τεχνητή Νοημοσύνη. «Δεν θα είναι απλώς μεταπτυχιακό πρόγραμμα, αλλά ένα υβρίδιο ερευνητικού κέντρου και ακαδημαϊκής εκπαίδευσης, που θα ενσωματώνει επιστήμες όπως η ηθική, το δίκαιο, η φιλοσοφία και η κοινωνιολογία», σημειώνει.
Το Σχέδιο δεν περιορίζεται σε μια ελιτίστικη ατζέντα, αλλά στοχεύει στη μαζική αναβάθμιση των δεξιοτήτων όλων των πολιτών. «Δεν πρέπει να υπάρχει πολίτης, είτε στο Κιλκίς είτε στα Χανιά, που να μην κατανοεί τι είναι η τεχνητή νοημοσύνη ή πώς επηρεάζει τη ζωή του», υπογραμμίζει ο Γιάννης Μαστρογεωργίου.
Παράλληλα, αναγνωρίζει ότι οι ανησυχίες για την καθημερινότητα –όπως η ακρίβεια ή η ενεργειακή κρίση– δεν απαντώνται άμεσα από το Σχέδιο. Ωστόσο, «αυτό που κάνουμε δίνει απαντήσεις σε ερωτήματα για το μέλλον: τι θα μπορούσε να σπουδάσει ένα παιδί, πώς μπορεί ένας επαγγελματίας να αναβαθμίσει τις δεξιότητές του ή να βρει μια καλύτερη δουλειά».
Το Σχέδιο αποφεύγει αυστηρά χρονοδιαγράμματα, αναγνωρίζοντας τη ραγδαία εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης. «Δεν μπορείς να πεις ότι μέχρι το 2025 θέλω αυτό, γιατί η τεχνολογία μπορεί να έχει αλλάξει μέχρι τότε», λέει. Η εμπειρία άλλων χωρών, όπως η Σερβία, δείχνει πόσο γρήγορα καθίστανται παρωχημένες οι στατικές στρατηγικές.
Η Ελλάδα έχει την ευκαιρία να καλύψει τον χαμένο χρόνο και να προπορευθεί. «Το Σχέδιο δεν είναι απλώς ένα κείμενο, αλλά μια δέσμευση για ένα μέλλον που η Ελλάδα μπορεί να διαμορφώσει ενεργά», καταλήγει ο κ. Μαστρογεωργίου.
Η ανάγκη της διαρκούς μάθησης
Η καθηγήτρια φιλοσοφίας, Βάσω Κιντή, μιλώντας στην «Κ» αναφέρθηκε στην ηθική της τεχνητής νοημοσύνης, τονίζοντας τη σημασία των φιλοσοφικών ερωτημάτων γύρω από την τεχνολογία και τον ρόλο της στην καθημερινότητα. «Πρώτα από όλα, η φιλοσοφία ενδιαφέρεται για την τεχνητή νοημοσύνη και οι σπουδές φιλοσοφίας για αυτό το θέμα ανθούν», σημειώνει και προσθέτει ότι είναι σημαντικό να διαπραγματευτούμε τα ηθικά ζητήματα που προκύπτουν, καθώς και τις πολιτικές επιπτώσεις αυτής. «Δηλαδή, τι είναι αυτές οι μηχανές, κυρίως τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα. Αν σκέφτονται, αν έχουν αισθήματα, αν έχουν συνείδηση. Αυτά είναι θέματα που έχουν προκύψει στον ευρύ διάλογο που γίνεται για αυτό το θέμα. Και επίσης, πώς μπορούμε να επικοινωνούμε, τι καταλαβαίνουν αυτές οι μηχανές, τι καταλαβαίνουμε εμείς, ποια είναι η σχέση μας μαζί με αυτές τις μηχανές, ποιες αξίες πρέπει να διέπουν τη σχέση μας με αυτές τις μηχανές», σημειώνει, αναφέροντας ότι κάποια από αυτά τα στοιχεία έχουν διαπεράσει την έκθεση που έκανε η Επιτροπή.
Τι ρυθμιστικά σχέδια και πλαίσια πρέπει να υιοθετήσει η χώρα για να έχει εκείνους τους θεσμούς που θα εξασφαλίζουν και την πρόσβαση στην πληροφορία αλλά και την προστασία των προσωπικών δεδομένων
Υπογραμμίζει την ανάγκη να αντιμετωπιστεί η σχέση μεταξύ των μηχανών και των ανθρώπων, με έμφαση στη διαφάνεια των αλγορίθμων. «Το ζήτημα των θεσμών: τι ρυθμιστικά σχέδια και πλαίσια πρέπει να υιοθετήσει η χώρα για να έχει εκείνους τους θεσμούς που θα εξασφαλίζουν και την πρόσβαση στην πληροφορία αλλά και την προστασία των προσωπικών δεδομένων, γιατί συνήθως την πρόσβαση στην πληροφορία την ξεχνάμε και αυτά τα νέα συστήματα μας δίνουν μεγάλες δυνατότητες», λέει.
Η ίδια είναι εκ των συντακτών του Σχεδίου και αναφερόμενη στην εκπαίδευση, υπογραμμίζει την ανάγκη για μία διαρκή προετοιμασία των πολιτών. Οπως σημειώνει, η εκπαίδευση στην ΑΙ πρέπει να ξεκινά από την πρωτοβάθμια και να φτάνει μέχρι την τριτοβάθμια εκπαίδευση, με στόχο όλοι οι μαθητές να είναι σε θέση να χειρίζονται συστήματα και εφαρμογές ΑΙ και να κατανοούν τις ηθικές πτυχές της χρήσης της.
«Η ζωή μας και οι εργασιακές σχέσεις θα αλλάξουν σε πολλούς τομείς, και πρέπει όλοι να επανεκπαιδευτούν για να μάθουν πώς να αξιοποιούν την τεχνητή νοημοσύνη και πώς να προφυλάσσονται από κινδύνους», τονίζει κι επισημαίνει τη σημασία της ενημέρωσης με αξιόπιστο τρόπο και της άμεσης πρόσβασης σε μια πλατφόρμα για να παρακολουθούν οι πολίτες τις εξελίξεις καθώς εκεί θα μπορούν να προχωρούν σε εξατομικευμένη μάθηση.
Η ίδια αναφέρθηκε στην αναγκαιότητα συνεργασίας μεταξύ ακαδημαϊκής κοινότητας, κράτους και ιδιωτικού τομέα για την αποτελεσματική εκπαίδευση των πολιτών. «Προτείνουμε τη δημιουργία ενός κέντρου αριστείας, που θα λειτουργεί ως μεταπτυχιακό εκπαιδευτικό και ερευνητικό κέντρο για την τεχνητή νοημοσύνη», δηλώνει, επισημαίνοντας τη σημασία του για τη συγκράτηση των ταλέντων στην Ελλάδα. Το κέντρο θα μπορεί να παρέχει συμβουλές στην πολιτεία και να εκπαιδεύει επαγγελματίες που θέλουν να αξιοποιήσουν την τεχνητή νοημοσύνη στους τομείς τους.
«Η χώρα μπορεί να βγει μπροστά»
«Η επικοινωνία είναι πολύ σημαντική διότι υπάρχει ένα μεγάλο έλλειμμα κατανόησης και πολλές στρεβλές αντιλήψεις για το τι είναι η τεχνητή νοημοσύνη», λέει στην «Κ» ο εκ των συντακτών του Σχεδίου, Χαράλαμπος Τσέκερης, προεδρεύων της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής και Τεχνοηθικής της Ελλάδας.
Ο ίδιος διαπιστώνει ότι οι αντιλήψεις που υπάρχουν είναι είτε στρεβλές είτε υπερβολικές: «Οφείλουμε λοιπόν να εξορθολογήσουμε την επικοινωνία. Να αποφύγουμε τις ακραίες προσεγγίσεις και να προωθήσουμε μια ρεαλιστική αλλά και ενεργητική στάση απέναντι στην τεχνητή νοημοσύνη».
Τι σημαίνει ρεαλιστική προσέγγιση; Η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης δεν πρέπει να παρουσιάζεται ως πανάκεια για όλους τους τομείς, ούτε ως κάτι που θα «μας πάρει τις δουλειές» ή «θα υπονομεύσει τη δημοκρατία». Αντίθετα, θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η ΑΙ μπορεί να προσφέρει ευκαιρίες, αλλά συνοδεύεται και από κινδύνους. «Η ρεαλιστική προσέγγιση προσπαθεί να εξορθολογίσει τον αντίκτυπο της τεχνητής νοημοσύνης και να φωτίσει τις δυνατότητες όσο και τους κινδύνους».
Στην ίδια λογική, το Σχέδιο προάγει μια ενεργητική προσέγγιση. «Αντί να επικεντρωθούμε στο τι θα μας κάνει η τεχνητή νοημοσύνη, τι θα πάθουμε, πρέπει να επικεντρωθούμε στο τι μπορούμε να κάνουμε εμείς έχοντας αυτό το εργαλείο στα χέρια μας».
Η ρεαλιστική προσέγγιση προσπαθεί να εξορθολογίσει τον αντίκτυπο της τεχνητής νοημοσύνης και να φωτίσει τις δυνατότητες όσο και τους κινδύνους
Επιπλέον, ο Χαράλαμπος Τσέκερης υπογραμμίζει ότι η χώρα μας, αν και μικρή, μπορεί να βγει μπροστά στον τομέα, εάν αναπτύξει τις κατάλληλες στρατηγικές. «Οπως λέγεται συχνά, το γρήγορο ψάρι είναι αυτό που επιβιώνει, όχι το μεγάλο ψάρι αναγκαστικά», είπε. Η Ελλάδα πρέπει να ενταχθεί δυναμικά στον παγκόσμιο «ωκεανό» της AI και να ακολουθήσει την ταχύτερη πορεία, τόσο στον τομέα της έρευνας όσο και στην εφαρμογή της τεχνολογίας.
Η ταχύτητα στην ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης είναι κεντρικός στόχος, όπως εξηγεί ο κ. Τσέκερης. Η επιτάχυνση αυτή περιλαμβάνει τη σύναψη συνεργασιών με εξωτερικούς ειδικούς, τη δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις και την υποστήριξη του οικοσυστήματος της τεχνητής νοημοσύνης στην Ελλάδα. «Μιλάμε για ασφαλείς λιμένες (safe harbors), για sandboxes, για ρυθμιστικά δοκιμαστήρια, για περιβάλλοντα πειραματικών δοκιμών που μπορούν να αξιοποιήσουν μικρομεσαίες επιχειρήσεις και νεοφυείς επιχειρήσεις», εξήγησε, αναφερόμενος στους τρόπους με τους οποίους η Ελλάδα επιδιώκει να δημιουργήσει το κατάλληλο επιχειρηματικό περιβάλλον για την ανάπτυξη καινοτόμων τεχνολογιών.
Ενα από τα εμβληματικά έργα της στρατηγικής είναι το ελληνικό γλωσσικό μοντέλο, το οποίο είναι ζωτικής σημασίας για την προστασία της ελληνικής γλώσσας και του πολιτισμού στον ψηφιακό κόσμο.
«Δεν μπορούμε να εξαρτόμαστε μόνο από τα ξένα και ξενόγλωσσα γλωσσικά μοντέλα και τους μεγάλους τεχνολογικούς κολοσσούς», ανέφερε. «Πρέπει να αναπτύξουμε δικά μας μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης που θα είναι στα ελληνικά και θα προστατεύουν την ελληνική γλώσσα και τον ελληνικό πολιτισμό».
Ο κ. Τσέκερης ανέφερε ότι η στρατηγική για την τεχνητή νοημοσύνη δεν επικεντρώνεται μόνο σε δεδομένα και υπολογιστική δύναμη, όπως ο υπερυπολογιστής Δαίδαλος, αλλά και σε θεσμούς, οι οποίοι είναι κρίσιμοι για την υποστήριξη και επιτάχυνση των μεταρρυθμίσεων. «Πρέπει να υιοθετηθεί ταυτόχρονα και ένα ψηφιακό κοινωνικό κεφάλαιο, ο κόσμος να εμπιστευτεί την τεχνητή νοημοσύνη και οι επενδύσεις να μην αφορούν μόνο στην τεχνολογία αλλά εξίσου στην εκπαίδευση και στην κοινωνική συνοχή. Δεν πρέπει να νομίζει ο κόσμος ότι η τεχνητή νοημοσύνη είναι πανάκεια που θα αυξήσει αυτόματα την παραγωγικότητα και το επίπεδο ζωής».
