Την άνοιξη του 2022, ο καθηγητής Παλαιοντολογίας στην Ακαδημία Επιστημών της Κρακοβίας, Γιώργος Γεωργαλής, προσκλήθηκε από το Πανεπιστήμιο του Μονπελιέ της Γαλλίας να ταξιδέψει έως εκεί, με σκοπό να εξετάσει τα απολιθώματα μιας μεγάλης ανασκαφής. Τα ευρήματα προέρχονταν από το εθνικό πάρκο Τσάμπι της Τυνησίας, στη Βόρεια Αφρική, και η πανεπιστημιακή ομάδα παλαιοντολόγων του Μονπελιέ ζήτησε από τον Ελληνα καθηγητή, που ειδικεύεται στα ερπετά του καινοζωικού αιώνα, να διερευνήσει εάν ανάμεσα στα απολιθώματα για τα θηλαστικά ζώα θα μπορούσε να αναγνωρίσει και κάποια του δικού του πεδίου.
«Με πολύ μεγάλη χαρά διαπίστωσα ότι ανάμεσά τους υπήρχαν πολλά ερπετά», λέει στην «Κ» ο κ. Γεωργαλής, περιγράφοντας πώς κατάφερε να φτάσει στην ανακάλυψη μιας σαύρας ηλικίας 50 εκατ. χρόνων, που δημοσιεύθηκε πριν από λίγες μέρες στο επιστημονικό περιοδικό Zoological Journal of the Linnean Society με το ελληνικό όνομα «Τεραστιοδοντόσαυρος».
«Στην επιστήμη μας, διεθνώς, επιλέγουμε να δώσουμε στη συντριπτική πλειοψηφία των ζώων που ανακαλύπτουμε ελληνικά ονόματα. Αυτό για τους Ελληνες επιστήμονες είναι ένα ειδικό προνόμιο, διότι μπορούμε να καταλάβουμε τη σημασία τους», λέει περήφανος, όχι μόνο για το όνομα που εκείνος επέλεξε, αλλά και για την ίδια την ανακάλυψη.
«Μόλις είδα μπροστά μου τον Τεραστιοδοντόσαυρο, μου προξένησε το ενδιαφέρον, γιατί είχε μια πολύ περίεργη μορφολογία. Κατάλαβα ότι ανήκε στις αμφίσβαινες, μια ομάδα σαυρών με μυστήρια μορφολογία που η σκελετική τους ανατομία διαφέρει από όλες τις άλλες σαύρες».
Το πολύ μεγάλο μέγεθος του ζώου, σε συνδυασμό με την παράξενη οδοντοστοιχία του, από την οποία ξεχώριζε ένα τεράστιο, πεπλατυσμένο δόντι στο πάνω και στο κάτω σαγόνι, διαφέροντας από οποιαδήποτε άλλη αμφίσβαινα, έκαναν τον 41χρονο επιστήμονα –που στο παρελθόν έχει δημοσιεύσει και άλλες σημαντικές ανακαλύψεις ερπετών– να δείξει μεγάλο ενδιαφέρον για το συγκεκριμένο απολίθωμα. Μάλιστα, προσκάλεσε συναδέλφους του από το Πανεπιστήμιο της Φρανκφούρτης, του Μοντπελιέ, του Εθνικού Γραφείου Ορυχείων της Τυνησίας και του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Παρισιού να συνεργαστούν για αυτήν τη μελέτη.
Διείσδυση στα απολιθώματα με σύγχρονο τομογράφο
«Χρησιμοποιήσαμε την “τελευταία λέξη” της τεχνολογίας, ένα είδος μικρού υπολογιστικού τομογράφου ο οποίος προσφέρει πλήρη διείσδυση στα απολιθώματα. Με αυτόν μπορέσαμε να μελετήσουμε κάθε λεπτομέρεια χωρίς να πειράξουμε το απολίθωμα. Επίσης, χρησιμοποιήσαμε σημερινές αμφίσβαινες από τη Βόρεια Αφρική, για να συγκρίνουμε σκελετούς, να μελετήσουμε τους μυς και να διαπιστώσουμε πόσο δυνατά δαγκώνουν αυτού του είδους τα ερπετά. Στο απολίθωμά μας ήταν πολύ εντυπωσιακά τα σαγόνια και, σύμφωνα με τους υπολογισμούς μας το συγκεκριμένο ερπετό είχε πολλαπλάσια δύναμη δαγκώματος σε σχέση με οποιαδήποτε άλλη αμφίσβαινα. Το τεράστιο δόντι που καταλάμβανε πάνω από το 52% της οδοντοστοιχίας χρησίμευε για να συνθλίβει μεγάλα σαλιγκάρια, τα οποία επίσης βρέθηκαν ως απολιθώματα στην περιοχή», εξηγεί ο κ. Γεωργαλής.
Μετά από αναλυτική μελέτη δύο ετών η ομάδα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η συγκεκριμένη αμφίσβαινα είχε κρανίο μεγαλύτερο από οποιαδήποτε άλλη του είδους της, τεράστια σαγόνια και μέγεθος που φαίνεται να ξεπερνούσε το ένα μέτρο.
«Ο υπολογισμός αυτός δεν είναι απολύτως ακριβής. Οι άποδες σαύρες, όπως είναι οι αμφίσβαινες, ζουν κάτω από το έδαφος και για αυτό έχουν πάρα πολλούς σπονδύλους, που όμως δεν μπορούμε να τους υπολογίσουμε με ακρίβεια. Βλέποντας το κρανίο ωστόσο διαπιστώνουμε ότι αυτό είναι πολύ μεγάλο, οπότε μπορούμε να πούμε με σχετική βεβαιότητα ότι αυτή είναι η μεγαλύτερη αμφίσβαινα».
Η ηλικία των 50 εκατ. χρόνων συμπίπτει με την περίοδο που επικρατούσαν μερικές από τις πιο υψηλές θερμοκρασίες στον πλανήτη.
Με τη βοήθεια ειδικού στη μοντελοποίηση, ο Γεωργαλής και η ομάδα του «έδωσαν πνοή» στον Τεραστιοδοντόσαυρο, αναπαριστώντας την εικόνα του ερπετού όπως ήταν εκείνη την περίοδο μέχρι και την εξαφάνισή του.
«Η ηλικία των 50 εκατ. χρόνων συμπίπτει με την περίοδο που επικρατούσαν μερικές από τις πιο υψηλές θερμοκρασίες στον πλανήτη. Αυτό το πάρα πολύ θερμό κλίμα ευνοούσε τα μεγάλα μεγέθη στα ερπετά. Είναι ενδεικτικό ότι σε παρόμοιες θέσεις, σε άλλα μήκη και πλάτη του πλανήτη, έχουμε βρει πολύ μεγάλα φίδια και άλλες πολύ μεγάλες σαύρες, γεγονός που μάς κάνει να πιστεύουμε πως κάτι συνέβαινε στο κλίμα γύρω στα 50 με 45 εκατ. χρόνια πριν. Από τα 45 εκατ. χρόνια και μετά έχουμε πτώση της θερμοκρασίας και στα 40 εκατ. χρόνια η πτώση αυτή είναι ακόμη πιο μεγάλη. Με λίγα λόγια μπορούμε να πούμε ότι η εξαφάνιση του Τεραστιοδοντόσαυρου οφείλεται σε κλιματολογικούς λόγους», εξηγεί ο καθηγητής.
Ενδιαφέρον από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα
Η δημοσίευση της ανακάλυψης σε αυτό το υψηλού κύρους επιστημονικό περιοδικό προκάλεσε, όπως λέει ο κ. Γεωργαλής, το ενδιαφέρον παλαιοντολόγων από όλο τον κόσμο, οι οποίοι ειδικεύονται στις αμφίσβαινες. Ακόμη και το αμερικανικό περιοδικό Newsweek ασχολήθηκε με την ανακάλυψη του Ελληνα καθηγητή εξαιτίας του μεγέθους της σαύρας και των χαρακτηριστικών της.
Πάντως αυτή δεν ήταν η πρώτη του δημοσίευση. Στη χώρα μας, ο Γεωργαλής έχει δημοσιεύσει και άλλα ερπετά όπως τον «Λαόφη Πρωτονοειδή», που καταγράφηκε ως η μεγαλύτερη οχιά πάνω στη Γη, μήκους άνω των τριών μέτρων (2016), ενώ το 2017 δημοσίευσε τους λεγόμενους «Δράκους του Κομόντο», σαύρες που σήμερα ζουν σε τροπικά και υποτροπικά κλίματα και οι οποίες υπολογίζεται ότι έχουν εξαφανιστεί από την Ευρώπη, πριν από περίπου τρία εκατ. χρόνια.
«Είχα ανακαλύψει και κροκόδειλους στην Κρήτη που ζούσαν πριν από 9 εκατ. χρόνια και στην Εύβοια πριν από 18 εκατ. χρόνια. Στην ίδια περιοχή, σε μία από τις πρώτες δημοσιεύσεις μου, είχα βρει έναν από τους αρχαιότερους χαμαιλέοντες της Ευρώπης, ηλικίας περίπου 16 εκατ. χρόνων, που μάς φανέρωσε πως οι χαμαιλέοντες μπορούσαν εκείνες τις περιόδους να μεταναστεύσουν από την Αφρική προς την Ευρώπη», αναφέρει ο κ. Γεωργαλής.
Σε όλη τη διάρκεια της συζήτησής μας, ο Ελληνας παλαιοντολόγος με καταγωγή από τη Θεσσαλονίκη μιλά με ενθουσιασμό για την τελευταία επιστημονική του επιτυχία. Για όλα όσα έχει καταφέρει μέχρι σήμερα στον «κόσμο» των ερπετών.
«Εχω πτυχίο χημικού από το ΑΠΘ, αλλά η παλαιοντολογία ήταν πάντα το μεγάλο μου πάθος. Στην Ελλάδα δεν κατάφερα να βρω επαγγελματική αποκατάσταση, γιατί το αντικείμενο των ερπετών δεν “ανθεί” στη χώρα μας, επομένως προσανατολίστηκα στο εξωτερικό. Στην Πολωνία, από την άλλη, ευνοείται η επιστήμη των παλαιοντολόγων. Τα τελευταία τρία χρόνια ζω με την οικογένειά μου στην Κρακοβία, όπου έχω πλέον μία μόνιμη θέση, το δικό μου εργαστήριο με όλο τον απαραίτητο εξοπλισμό και την ομάδα των φοιτητών μου. Το Ινστιτούτο Συστηματικής και Εξέλιξης των Ζώων της Πολωνικής Ακαδημίας Επιστημών μού προσφέρει σημαντική υποστήριξη για να κάνω ανασκαφές και να μελετώ το υλικό, ενώ ταυτόχρονα μου παρέχει κονδύλια για να παρακολουθώ συνέδρια, ταξιδεύοντας από τον Βόρειο Πόλο και την Αμερική μέχρι την Κεντρική και τη Νότια Ευρώπη», λέει ο ίδιος.
Μέχρι σήμερα, στα 41 του χρόνια, ο Γιώργος Γεωργαλής έχει εργαστεί ως παλαιοντολόγος στη Ζυρίχη, στο Τορίνο, στην Μπρατισλάβα και στη Σλοβακία. Αυτή την περίοδο ετοιμάζεται να μελετήσει το νέο υλικό ηλικίας 50 έως 30 εκατ. ετών που έχει στη διάθεσή του από την Τυνησία και τη Γαλλία, με σκοπό να φτάσει σύντομα στην επόμενη νέα μεγάλη ανακάλυψη.
Κεντρική φωτογραφία: Αναπαράσταση του Τεραστιοδοντόσαυρου (Terastiodontosaurus marcelosanchezi), του νέου είδους ερπετού, που έζησε πριν από 50 εκατ. χρόνια στην Τυνησία. Εικόνα από την επιστημονική δημοσίευση Georgalis et al. (2024). Αναπαράσταση: Jaime Chirinos.
