Στην εποχή της διαρκούς έκθεσης, ακόμη και μια φευγαλέα χειρονομία μπορεί να πάρει δυσανάλογες διαστάσεις. Κατά την πρόσφατη επίσκεψη του Εμανουέλ Μακρόν στο Βιετνάμ, η κάμερα κατέγραψε τη σύζυγό του, Μπριζίτ, να του ακουμπά το πρόσωπο καθώς αποβιβάζονταν από το αεροσκάφος στο Ανόι. Η κίνηση –που από κάποιους ερμηνεύτηκε ως παιχνιδιάρικο νεύμα και από άλλους ως «χαστούκι»– έγινε viral, πυροδοτώντας μια νέα δημόσια συζήτηση όχι μόνο για τη φύση της σκηνής, αλλά και για τη συμβολική της ανάγνωση.
Το Ελιζέ έκανε λόγο για «στιγμιότυπο οικειότητας», ενώ ο ίδιος ο Μακρόν τη χαρακτήρισε «προσωπική πλάκα». Ωστόσο, η ταχύτητα και η ένταση με την οποία αναπαράχθηκε το στιγμιότυπο υποδεικνύουν τη δυναμική που μπορεί να αποκτήσει η εικόνα στον δημόσιο λόγο – ειδικά όταν προϋπάρχουν περιστατικά που έχουν δημιουργήσει συγκεκριμένες εντυπώσεις.
Ο Μακρόν έχει βρεθεί πολλές φορές στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης, είτε για τις δηλώσεις του είτε για την πολιτική και συμβολική του στάση.
Από την περίοδο που κατείχε τη θέση του υπουργού Οικονομίας έως και την προεδρία του, ο Μακρόν έχει βρεθεί πολλές φορές στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης, είτε για τις δηλώσεις του είτε για την πολιτική και συμβολική του στάση.
Από τη φράση «περνάς τον δρόμο και βρίσκεις δουλειά» που είπε σε μακροχρόνια νεαρό άνεργο μέχρι το πορσελάνινο σερβίτσιο των 500.000 ευρώ, και από την υπεράσπιση του Ζεράρ Ντεπαρντιέ μέχρι την απαξίωση των διαδηλωτών ως «πλήθος χωρίς νομιμοποίηση», ο Εμανουέλ Μακρόν έχει επανειλημμένα εμπλακεί σε περιστάσεις περισσότερες απ’ όσες μπορεί η θέση του να σηκώσει.
Από τότε που ήταν υπουργός
Από την εποχή που ήταν ακόμη υπουργός Οικονομίας, το 2016, ο Μακρόν είχε φανεί ότι του αρέσει να κινείται εκτός… πρωτοκόλλου. Σε αντιπαράθεση με διαδηλωτή, είχε δηλώσει: «Δεν με τρομάζεις με το μπλουζάκι σου. Ο καλύτερος τρόπος να πληρώσεις για ένα κοστούμι είναι να δουλέψεις». Το σχόλιο αντιμετωπίστηκε ως σύμπτωμα αλαζονείας.
Μόλις τρία χρόνια νωρίτερα, το 2014, έχοντας εισηγηθεί μείωση του κόστους απόκτησης άδειας οδήγησης, έφερε ως παράδειγμα τις εργαζόμενες σε σφαγείο της Βρετάνης, πολλές από τις οποίες, όπως είπε, ήταν «αναλφάβητες»· αργότερα, ζήτησε συγγνώμη ενώπιον του γαλλικού Κοινοβουλίου, λέγοντας ότι δεν ήταν στις προθέσεις του να προσβάλει και αναφέροντας ότι δεν υπάρχουν λόγια για να απολογηθεί επαρκώς.
Δεν με τρομάζεις με το μπλουζάκι σου. Ο καλύτερος τρόπος να πληρώσεις για ένα κοστούμι είναι να δουλέψεις.
Κατά τη διάρκεια, δε, της προεκλογικής του καμπάνιας το 2017, στον βιομηχανικό βορρά της Γαλλίας, ο Μακρόν περιέγραψε τη δεινή θέση των ντόπιων, ξεφεύγοντας πάλι από το πρωτόκολλο. «Σε αυτή τη λεκάνη εξόρυξης, η ιατρική περίθαλψη παρέχεται λιγότερο καλά. Υπάρχει μεγάλος εθισμός στον καπνό και αλκοολισμός. Το προσδόκιμο ζωής έχει μειωθεί κάτω από τον εθνικό μέσο όρο εδώ και αρκετά χρόνια». Τότε, είχε κατηγορηθεί ότι εμφανίστηκε υποτιμητικός απέναντι στους Γάλλους εργάτες.
Σε αυτή τη λεκάνη εξόρυξης, η ιατρική περίθαλψη παρέχεται λιγότερο καλά. Υπάρχει μεγάλος εθισμός στον καπνό και αλκοολισμός.
Η εκλογή του ως Monsieur le Président το 2017 συνοδεύτηκε από τη φήμη ενός πολιτικού ανανεωτικού, ανοιχτού, κουλ και μεταρρυθμιστή. Παράλληλα, όμως, πολλές δηλώσεις του δεν άργησαν να σηκώσουν κουρνιαχτό.
Για παράδειγμα, σε ομιλία για τις εργασιακές μεταρρυθμίσεις, ο Γάλλος πρόεδρος δήλωσε, κατά την επίσκεψή του στην Αθήνα, ότι «δεν θα παραχωρήσω τίποτα ούτε στους τεμπέληδες ούτε στους κυνικούς ούτε στους ακραίους». Η αναφορά αυτή θεωρήθηκε προσβλητική προς τους εργαζομένους και τα συνδικάτα. Μάλιστα, οι διαδηλωτές, έκτοτε, χρησιμοποιούσαν στα πλακάτ τους τη λέξη «fainéant» (τεμπέλης).
Δεν θα παραχωρήσω τίποτα ούτε στους τεμπέληδες ούτε στους κυνικούς ούτε στους ακραίους.
Παράλληλα, όταν σε εγκαίνια startup incubator είπε ότι ο σιδηροδρομικός σταθμός, που ήρθε στην κουβέντα επειδή το εγχείρημα στεγάστηκε σε σταθμό των αρχών του προηγούμενου αιώνα, είναι ο τόπος όπου «συναντάς ανθρώπους που πετυχαίνουν και ανθρώπους που δεν είναι τίποτα», η κριτική ξεπέρασε το πλαίσιο της γαλλικής Αριστεράς: οι New York Times και το Politico είχαν δημοσιεύσει ρεπορτάζ για έναν πρόεδρο που χάνει την αίγλη και τη δυναμική του αδίκως.
Σκάνδαλα, συμμαχίες και σιωπές
Το 2018 ήταν η χρονιά που έφερε τον Εμανουέλ Μακρόν απέναντι από τη γαλλική κοινωνία. Από τη μία, η φράση «ρίχνουμε ένα σκασμό λεφτά στα επιδόματα και οι άνθρωποι παραμένουν φτωχοί» –σε βίντεο που διέρρευσε από σύσκεψη– φαινόταν να καταδικάζει το ίδιο το κοινωνικό κράτος.
Από την άλλη, η υπόθεση-σκάνδαλο του Αλεξάντρ Μπεναλά, προσωπικού φρουρού του προέδρου, ο οποίος πιάστηκε σε βίντεο να χτυπά διαδηλωτές ντυμένος ως αστυνομικός, εξελίχθηκε σε κανονικό σκάνδαλο.
Ρίχνουμε ένα σκασμό λεφτά στα επιδόματα και οι άνθρωποι παραμένουν φτωχοί.
Την ίδια περίοδο, ενώ η κοινωνική βάση σιγόβραζε για τις επικείμενες μεταρρυθμίσεις του συνταξιοδοτικού, ο Μακρόν παρασημοφορούσε τον επικεφαλής της BlackRock Γαλλίας με τα διάσημα της Λεγεώνας της Τιμής – μια κίνηση που ερμηνεύτηκε ως πολιτικός συμβολισμός ταύτισης με τα συμφέροντα των διεθνών αγορών.
Από το πεζοδρόμιο στο παλάτι
Το 2022, τα Uber Files αποκαλύπτουν ότι ο Γάλλος πρόεδρος, ως άλλοτε υπουργός Οικονομίας την περίοδο 2014-2016, είχε διαμεσολαβήσει υπέρ της Uber έναντι των Γάλλων οδηγών ταξί, με συντονισμένες επαφές και υποστήριξη σε νομοθετικές ρυθμίσεις. Η αποκάλυψη ερμηνεύτηκε διά της εικόνας ενός πολιτικού που προωθεί ενεργά τα αιτήματα των αγορών.
Στην κορύφωση της κοινωνικής σύγκρουσης για τη μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού το 2023, σε τηλεοπτική συνέντευξη, απαντώντας σχετικά με τις θυσίες που απαιτούνται από τους πολίτες, ο Γάλλος πρόεδρος αφαιρεί κάτω από το τραπέζι το ρολόι του – ένα μοντέλο αξίας άνω των 80.000 ευρώ.
Το πρόβλημα με τα τμήματα επειγόντων περιστατικών σε αυτή τη χώρα είναι ότι είναι γεμάτα με Μαμαντούς.
Το στιγμιότυπο αναπαρήχθη στα κοινωνικά δίκτυα, προκαλώντας ειρωνεία, οργή και πολιτική ζημιά. Ούτε η εξήγηση του Ελιζέ –ότι το ρολόι ήταν δώρο και όχι πολυτελής αγορά– δεν καταφέρνει να μειώσει τη σημειολογία της εικόνας, που στην εποχή των κοινωνικών δικτύων ανάβει και κορώνει με το παραμικρό.
Παράλληλα, σύμφωνα με έρευνα του Le Monde, ο Γάλλος πρόεδρος φέρεται να είπε σε σύσκεψη, το 2023, στο Ελιζέ, με παρόντες τον προσωπάρχη του Αλεξίς Κολέρ και τον τότε υπουργό Υγείας Ορελιέν Ρουσό, για τα δημόσια νοσοκομεία και το πρόγραμμα υγειονομικής κάλυψης που ήταν διαθέσιμο σε παράτυπους μετανάστες, το οποίο η Δεξιά ήθελε να καταργήσει.
«Το πρόβλημα με τα τμήματα επειγόντων περιστατικών σε αυτή τη χώρα είναι ότι είναι γεμάτα με Μαμαντούς», είπε ο πρόεδρος, αναφερόμενος στο κοινό δυτικοαφρικανικό όνομα, μια παραλλαγή του «Μοχάμεντ». «Οχι, αυτό δεν είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα για τα νοσοκομεία», του αντιγύρισε ο υπουργός Υγείας. «Ναι, ναι. Πήγαινε εκεί, θα δεις!» φέρεται να του απάντησε ο Γάλλος πρόεδρος.
Η γλώσσα της εξουσίας
Την ίδια χρονιά, όταν η κοινωνία διαδηλώνει, ο Μακρόν δηλώνει με έμφαση: «Το πλήθος δεν έχει νομιμοποίηση απέναντι σε όσους εκφράστηκαν μέσω εκλογών». Η δήλωση μπορεί να είναι θεσμικά ορθή, έστω και διασταλτικά ερμηνευομένη, αλλά επικοινωνιακά αποτυπώθηκε και, κυρίως, προσλήφθηκε ως περιφρόνηση προς το αυθόρμητο της λαϊκής δυσαρέσκειας.
Το πλήθος δεν έχει νομιμοποίηση απέναντι σε όσους εκφράστηκαν μέσω εκλογών.
Στο τέλος του 2023, ο Μακρόν επιλέγει να υπερασπιστεί τον ηθοποιό Ζεράρ Ντεπαρντιέ, κατηγορούμενο για πολλαπλά περιστατικά σεξουαλικής παρενόχλησης, λέγοντας πως είναι «θύμα ανθρωποκυνηγητού». Η άρνησή του, δε, να του αφαιρέσει το ανώτατο παράσημο της χώρας ενισχύει την εντύπωση ότι προστατεύει τα είδωλα της πολιτισμικής ελίτ.
Η Αϊτή, η Μαγιότ και η αυτοκρατορική γλώσσα
Τον Νοέμβριο του 2024,, ο Γάλλος πρόεδρος, στο περιθώριο της συνόδου κορυφής του G20 στη Βραζιλία, καταγράφηκε σε βίντεο να αποκαλεί τα μέλη του μεταβατικού συμβουλίου της Αϊτής –πρώην γαλλικής αποικίας– «εντελώς ηλίθιους» επειδή απέλυσαν τον πρωθυπουργό του εμπόλεμου κράτους. Το υπουργείο Εξωτερικών της χώρας κάλεσε σε απολογία τον Γάλλο πρέσβη εν μέσω σφοδρών αντιδράσεων.
Αν δεν ήταν η Γαλλία, θα ήσασταν 10.000 φορές πιο βαθιά στα σκ@τ@.
Δεκέμβριος 2024. Ο πρόεδρος βρίσκεται στο νησί της Μαγιότ, γαλλικό υπερπόντιο έδαφος, που πλήττεται από κυκλώνα. Οι κάτοικοι διαμαρτύρονται για την έλλειψη στήριξης. Ο Μακρόν απαντά: «Αν δεν ήταν η Γαλλία, θα ήσασταν 10.000 φορές πιο βαθιά στα σκ@τ@». Η δήλωση προκαλεί κατακραυγή. Οι επικριτές του μιλούν για αποικιοκρατικό λεξιλόγιο και προσβολή.
Η πολυτέλεια των συμβόλων
Πριν ξεσπάσει το σκάνδαλο Μπεναλά, προτού ακόμη οι μεταρρυθμίσεις πολώσουν τη χώρα, ο Εμανουέλ Μακρόν είχε ήδη φροντίσει να συνεχίσει να κινείται εκτός πρωτοκόλλου.
Λίγο μετά την ορκωμοσία του ως αρχηγός του κράτους, ρεπορτάζ των λονδρέζικων Times αποκάλυπταν ότι το ζεύγος Μακρόν δαπανούσε ετησίως 62.000 ευρώ για κομμωτή – το περίφημο «coiffeur de la République».
Εξοδολόγιο Ελιζέ: Κομμώσεις 62.000 ευρώ, μακιγιάζ 26.000 ευρώ, πορσελάνες 500.000 ευρώ.
Μάλιστα, το Le Point μετέδιδε ότι, κατά το πρώτο τρίμηνο της προεδρίας του, το Ελιζέ πλήρωνε 26.000 ευρώ για προσωπικό ψιμυθιολόγο. Τέλος, σύμφωνα με το σατιρικό αλλά συχνά ακριβές Canard Enchaîné, ο Μακρόν είχε παραγγείλει –μαζί με τη σύζυγό του– ένα ειδικά κατασκευασμένο πορσελάνινο σερβίτσιο από τον ιστορικό οίκο Sèvres, συνολικού κόστους 500.000 ευρώ – βέβαια, επίσημες πηγές έκαναν λόγο για 50.000 ευρώ.
Εκείνη την περίοδο, οι περισσότεροι Γάλλοι δεν έδωσαν σημασία σε αυτές τις λεπτομέρειες. Παρά ταύτα, όταν η κοινωνική δυσαρέσκεια άρχισε να μετουσιώνεται σε πολιτική κρίση, όλα αυτά τα περιστατικά επανήλθαν ως αιχμηρά βέλη εναντίον του προέδρου.
Η μεγάλη διαβούλευση που δεν έπεισε
Καθώς το κίνημα των Κίτρινων Γιλέκων κορυφωνόταν, ο Μακρόν προσπάθησε να ανακτήσει τον έλεγχο μέσω μιας πρωτοβουλίας που ονομάστηκε «μεγάλη εθνική διαβούλευση». «Δεν θέλω να πω ότι τα Κίτρινα Γιλέκα είναι ένα κοινωνικό κίνημα νέου τύπου», δήλωνε. «Αλλά είναι μια ευκαιρία για να εργαστούμε πιο δυναμικά και πιο βαθιά».
Τους ανθρώπους που αντιμετωπίζουν δυσκολίες θα τους θέσουμε ενώπιον των ευθυνών τους, επειδή υπάρχουν εκείνοι που συμπεριφέρονται σωστά και εκείνοι που κάνουν βλακείες.
Κι όμως, η απόπειρα κατευνασμού δεν είχε τα επιθυμητά αποτελέσματα. Σε τοποθέτηση στο δημοτικό συμβούλιο του Γκασνί, ο πρόεδρος σημείωσε: «Τους ανθρώπους που αντιμετωπίζουν δυσκολίες θα τους θέσουμε ενώπιον των ευθυνών τους, επειδή υπάρχουν εκείνοι που συμπεριφέρονται σωστά και εκείνοι που κάνουν βλακείες». Η δήλωση εξόργισε την αντιπολίτευση και τις φωνές των διαδηλωτών.
Το αθροιστικό βάρος
Καμία από αυτές τις δηλώσεις ή πράξεις δεν ήταν από μόνη της καταστροφική. Σε κάθε περίπτωση όμως, το άθροισμα των περιστατικών δεν βοηθάει την εικόνα τη δημόσια εικόνα ενός προέδρου που δείχνει να παλεύει για τη χώρα του, την Ευρώπη, την κοινή λογική και την πρόοδο σε κάθε κοινωνικό, πολιτικό, οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο – έστω και λιγάκι άτσαλα ορισμένες φορές.
Το πρόβλημα, για τον Μακρόν, δεν είναι φυσικά η έλλειψη στρατηγικής. Είναι η επαναληπτικότητα του ίδιου σφάλματος: ότι μοιάζει να λησμονεί ότι η κοινωνική οργή, αφενός, και τα διαδικτυακά τρολ όπου Γης μπορούν να αμαυρώσουν την εικόνα ενός προέδρου που ποτέ δεν το έχει βάλει κάτω. Που ποτέ δεν έπαψε να σηκώνει μανίκια. Ακόμα κι όταν του ξέφευγαν τα μαργαριτάρια – κυριολεκτικά ή μεταφορικά.
