Πολλοί κινηματογραφιστές αγάπησαν το περιθώριο ως ένα στιλάτο τερέν όπου η φαντασίωση του κινδύνου μπορεί να αναπτυχθεί ελεύθερα, μα λίγοι κατάφεραν να το δουν στα μάτια, να αναμετρηθούν πραγματικά μαζί του και να το μεταβολίσουν για τον θεατή χωρίς φτιασίδια. Ο Σον Μπέικερ είναι μάλλον ο αξιότερος σύγχρονος Αμερικανός σκηνοθέτης που μπορεί με ασφάλεια να νιώθει πως ανήκει στη δεύτερη κατηγορία, έχοντας αφιερωθεί σε ένα σινεμά επείγον, ακριβώς γιατί ψάχνει την αλήθεια αυτού που αναπνέει στους δρόμους και συχνά είναι πολύ πιο κοντά μας από ό,τι νομίζουμε.
Στο περυσινό «Anora» αποπειράθηκε να χωρέσει την ουσία του σινεμά του σε μία φόρμα πιο εύπεπτη και φιλική προς τον μέσο χρήστη. Και μετά από κάμποσες οσκαρικές παραφιλολογίες που φλέρταραν με το #cancel του «Εμίλια Πέρεζ» και παραγκωνίζοντας το καθαρόαιμα οσκαρικό «The Brutalist», η ταινία του Σον Μπέικερ έφυγε από τα 97α βραβεία της Ακαδημίας με πέντε Οσκαρ. Ενα για την ηλεκτρισμένη ερμηνεία της Μάικι Μάντισον και τέσσερα ακόμα για τη σκηνοθεσία, το σενάριο, το μοντάζ και την καλύτερη ταινία, που έλαβε ο ίδιος δημιουργός του «Anora» (μοιράστηκε μόνο το μεγάλο βραβείο με τους συμπαραγωγούς του). Γιατί μια φορά παιδί του ανεξάρτητου low budget σινεμά, για πάντα παιδί του.
Οσοι παρακολουθούν το έργο του Σον Μπέικερ την τελευταία εικοσιπενταετία δύσκολα θα πίστευαν πως μια μέρα ο σκηνοθέτης από το Νιου Τζέρσεϊ θα έφτανε στο υψηλότερο βάθρο του λαμπερότερου των κινηματογραφικών θεσμών. Οχι γιατί το σινεμά του δεν το αξίζει – κάθε άλλο. Αλλά γιατί ακριβώς ποτέ δεν νοιάστηκε να φτιάξει ταινίες από «χρυσόσκονη», ακόμα και αν αυτή πάντα υπάρχει στα καρέ του σαν αιώνια υπόσχεση. Σαν να μην έφτανε αυτό, το «Anora» έγινε παράλληλα η μόλις τέταρτη ταινία στην Ιστορία που πέτυχε το «διπλό», αποσπώντας το κορυφαίο βραβείο σε Κάννες και Οσκαρ (μετά το «The Lost Weekend» [1945] του Μπίλι Γουάιλντερ, το «Marty» [1955] του Ντέλμπερτ Μαν και τα «Παράσιτα» [2019] του Μπονγκ Τζουν-Χο).
Οι «αόρατοι» σε πρώτο πλάνο
Στον κόσμο του Σον Μπέικερ πρωταγωνιστές είναι οι «αόρατοι»: οι πόρνες, οι παράνομοι μετανάστες που παράνομα βγάζουν τα προς το ζην, τα παιδιά των σεξεργατριών που θέλουν να γίνουν Disney πριγκίπισσες, οι φερέλπιδες πριγκίπισσες που απότομα θα χάσουν και τα δύο τους γοβάκια.
Για να μιλήσει για όλους αυτούς, θα έπιανε την κάμερα στο χέρι –κυριολεκτικά– πρώτη φορά το 2000, οπότε και ο σκηνοθέτης κυκλοφόρησε το «Four Letter Words», μια ταινία για μια σύγχρονη «κασσαβετική» αντροπαρέα, όσο έψαχνε ακόμη τα πατήματά του. Θα άρχιζε να τα βρίσκει όταν έστρεψε το βλέμμα του στους μετανάστες, σε ταινίες όπως το «Take Out» (2004, συνσκηνοθεσία με τον Σιχ-Τσινγκ Τσου) και το «Prince of Broadway» (2008), πριν βρει το κέντρο βάρους του στον κόσμο της σεξεργασίας.
Την τελευταία δεκαετία μάς έχει χαρίσει το σπαρακτικά ειλικρινές «Tangerine» (2015) που ακολουθεί τη ζωή μιας τρανς πόρνης στο Χόλιγουντ, τις παστέλ υποσχέσεις του «The Florida Project» (2017), που τοποθετεί το ναδίρ άσωτων οικογενειών ξυστά στο υποτιθέμενο ζενίθ της Disneyland. Και φυσικά είναι η «Anora» (2024), η εικοσιτριάχρονη στρίπερ που εναποθέτει όλες τις ελπίδες της για μια καλύτερη ζωή σε ό,τι κάνει ή δεν κάνει κέφι σε έναν ανώριμο Ρώσο κληρονόμο που παίζει τη ζωή του σαν Μονόπολη με «τα λεφτά του μπαμπά». (Τη φιλμογραφία του συμπληρώνουν το «Starlet» [2012] και το «Red Rocket» [2021]).
Δεν προκαλεί εντύπωση που σε πρόσφατο βίντεο για το Letterboxd (στο οποίο παρεμπιπτόντως είναι πολύ ενεργός), ο Μπέικερ διάλεξε ανάμεσα στις αγαπημένες του ταινίες τους «Ηλίθιους» (1996) του Λαρς Φον Τρίερ και τις «Νύχτες της Καμπίρια» (1957) του Φεντερίκο Φελίνι. Ακόμα και αν δεν ακολούθησε ποτέ επίσημα τους κανόνες του περίφημου «Dogme 95», που κηρύχθηκε στο δανέζικο σινεμά τη δεκαετία του ’90, αυτοί εγγράφονται έντονα σε κάθε «χεράτο» πλάνο του Μπέικερ, κάθε σκηνή που δίνει την εντύπωση πως δεν υπέστη επεξεργασία, αλλά καταγράφηκε στο «εδώ» και το «τώρα».
Τι να πούμε και για τον Φελίνι, τον άνθρωπο που στον απόηχο του ιταλικού νεορεαλισμού αναζήτησε την ποίηση στα «χαμηλά» θεάματα του τσίρκου αλλά και στις παράξενες «φάτσες» που έψαχνε ξενυχτώντας στο μετρό και στους δρόμους της Ρώμης για να τις βάλει στις ταινίες του. Ο Μπέικερ, αντίστοιχα, έχει δουλέψει σε μεγάλο μέρος του έργου του με μη επαγγελματίες ηθοποιούς –σχεδόν μονόδρομος αν αναλογιστεί κανείς το ύφος ιδιαίτερα των πρώτων ταινιών του– ή με ηθοποιούς που έκαναν το ντεμπούτο τους σε κάποια από τις ταινίες του. Ιδιαίτερη μνεία αξίζει στον Κάρεν Καραγκουλιάν, τον Αρμένιο ηθοποιό που έχουμε δει σχεδόν σε κάθε ταινία του Μπέικερ και πόζαρε και αυτός περιχαρής με τα Οσκαρ του «Anora», δικαίως μετά από τόσα χρόνια στο πλευρό του. Διόλου τυχαία βέβαια ο Αμερικανός σκηνοθέτης ξεχωρίζει τις φελινικές «Νύχτες της Καμπίρια», μια ταινία στην οποία μία αγαθή πόρνη (Τζουλιέτα Μαζίνα) περιμένει μια καλύτερη ζωή μέσα από έναν αρραβώνα-φιάσκο, για να μάθει στο τέλος πως η ζωή δεν έχει άλλη επιλογή από το να συνεχίζεται, είτε με γέλιο είτε με κλάμα (Ανόρα, είσαι εδώ;).
Ο μύθος του περιθωρίου
Οσο πιο πίσω ανατρέχουμε στη φιλμογραφία του Σον Μπέικερ, τόσο η ματιά του γίνεται περισσότερο έως και εντελώς ντοκιμαντερίστικη – τουλάχιστον στα τεχνικά φιλμικά στοιχεία. Στο μεγαλύτερο μέρος του, το «Prince of Broadway» θα μπορούσε να έχει γυριστεί αυθόρμητα ως σινεμά τεκμηρίωσης, στα πιο κακόφημα στενά της Νέας Υόρκης. Το δε «Tangerine», που αποτελεί το απαύγασμα του κινηματογραφικού «id» του Μπέικερ, γυρίστηκε μόνο με τρία iPhone 5S.
Στην πορεία το σινεμά του προσέγγισε από μικρότερη απόσταση όσα συνιστούν «το όνειρο»: το «Florida Project» βάφτηκε περήφανα παστέλ, στιλιζάρισε τα πλάνα του, μόνο και μόνο για να αναδείξει τελικά περισσότερο την αλήθεια του (σε αυτό βοήθησε η εξαιρετική η φωτογραφία του Αλέξις Ζαμπέ). Φτάνοντας πλέον στο «Anora», ο Σον Μπέικερ κρατώντας τον πυρήνα του προβληματισμού του, κατευθύνθηκε προς ένα σινεμά που παίζει περισσότερο με τους κανόνες που τόσα χρόνια απαρνιόταν: λειαίνει την εικόνα του, στήνει μεγάλα κωμικά gags, μεταμορφώνει τους χαρακτήρες του σε ήρωες. Ακόμα και αν κάποιοι νιώσαμε λιγότερο κοντά σε αυτή τη στροφή του σκηνοθέτη, τα πέντε Οσκαρ αποτελούν μια όμορφη δικαίωση για έναν από τους αυθεντικότερους σύγχρονους δημιουργούς του μικρού-μεγάλου σινεμά που καταφέρνει να ξεπερνά σε ουσία το «τυπικό» μέγεθός του.
Αυτό που όμως κάνει τελικά κάθε στάδιο αυτής της φιλμογραφίας απολαυστικό και όχι μια απλή κοινωνική καταγραφή είναι πως από αυτή δεν λείπει ο μύθος. Είτε είναι ένα ζευγάρι λαθραίων Air Jordan και ένας γιος που, όσο και αν ο πατέρας του δεν θέλει να τον δεχτεί, τον βαφτίζει Prince (δηλαδή πρίγκιπα). Είτε η βραδιά των Χριστουγέννων, που, δεν μπορεί, κάτι θα αλλάξει, και μια Disneyland που απέχει μόλις λίγα βήματα από μια ταπεινή και ζόρικη πραγματικότητα. Ενίοτε κιόλας ο μύθος εκπληρώνεται, ακόμα κι αν όλα τα αρχικά όνειρα έχουν πρότερα τσαλαπατηθεί. Οπως στην αγκαλιά που περιμένει στο τέλος την Ανόρα, μια σύγχρονη Σταχτοπούτα, για να της δείξει πως η πιθανή ευτυχία έχει το πρόσωπο που της μοιάζει.
Κεντρική φωτογραφία: Jordan Strauss/Invision/AP
